Την έναρξη των εργασιών του Διεθνούς Συνεδρίου 2023 Judicial Renaissance που οργανώνουν η Νομική Σχολή του Ε.Κ.Π.Α., το Συμβούλιο της Επικρατείας και το National Judicial College των Η.Π.Α. κήρυξε η Α.Ε. η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, η οποία τίμησε με την παρουσία της την τελετή έναρξης του Συνεδρίου, που πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα, 4 Σεπτεμβρίου 2023 στο Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την Πρόεδρο της Δημοκρατίας υποδέχθηκε εκ μέρους των Πρυτανικών Αρχών και της Διοίκησης του Ιδρύματος ο νέος Πρύτανης του ΕΚΠΑ καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος.
Η Α.Ε. η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου ανέφερε στο χαιρετισμό της:
«Χαίρομαι ιδιαίτερα που παρευρίσκομαι στην έναρξη του σεμιναρίου που επιμελείται το National Judicial College των ΗΠΑ και στο οποίο συμμετέχουν το Συμβούλιο της Επικρατείας και η Νομική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Θα ήθελα να συγχαρώ θερμά τους διοργανωτές για αυτή τη σημαντική πρωτοβουλία, που φέρνει κοντά νομικούς, κυρίως δικαστές, από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού.Παραδοσιακά, το ηπειρωτικό δίκαιο αντιδιαστέλλεται προς το κοινοδίκαιο, το οποίο γεννήθηκε στη Μεγάλη Βρετανία και μεταλαμπαδεύτηκε στις ΗΠΑ. Μία από τις θεμελιώδεις διαφορές τους εντοπίζεται στον ρόλο του δικαστή. Στις χώρες του common law, η νομολογία αποτελεί επισήμως πηγή δικαίου και οι θεμελιώδεις αρχές στηρίζονται σε δικαστικές αποφάσεις. Ο δικαστής αναλαμβάνει, στα πλαίσια της διάκρισης των εξουσιών, να συνδιαμορφώσει και να διαπλάσει ερμηνευτικά τον κανόνα. Αντιθέτως, στο κλασικό ηπειρωτικό του πρότυπο, ο δικαστής αποτελεί το «στόμα του νόμου», σύμφωνα με την έκφραση του Μοντεσκιέ, δηλαδή αναπαράγει τη βούληση του νομοθέτη, σεβόμενος τη δημοκρατική νομιμοποίηση του τελευταίου.Ωστόσο, οι δύο αυτές σχηματικές αναπαραστάσεις αποδεικνύονται προφανώς πολύ πιο σύνθετες στη νομική πραγματικότητα και γι’ αυτόν τον λόγο η συγκριτική εξέταση και μελέτη είναι πάντα ιδιαίτερα χρήσιμη, μεθοδολογικά και επί της ουσίας. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο πεδίο της άσκησης του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων, που έχει μεταβάλει κατά πολύ την αναπαράσταση και τον θεσμικό ρόλο του δικαστή και στις ηπειρωτικές χώρες.Η Ελλάδα βρίσκεται στο μεταίχμιο των δύο συνταγματικών παραδόσεων. Ως γνωστόν, είναι από τις λίγες χώρες που, πολύ πριν από την εμπέδωση στην Ευρώπη του κελσενικού συγκεντρωτικού μοντέλου ελέγχου, είχε στραφεί στην αμερικανική παράδοση του judicial review. Εδώ και πάνω από ενάμιση αιώνα ασκείται στη χώρα μας διάχυτος έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων, δηλαδή κάθε δικαστής, ανεξάρτητα από τη θέση του στην ιεραρχία, έχει την αρμοδιότητα, αλλά και την υποχρέωση, να μην εφαρμόσει νόμο που αντίκειται στο Σύνταγμα. Η αμερικανική αντίληψη του Συντάγματος ως υπέρτατου κανόνα (higher law), που πρέπει στην πράξη να υπερτερεί κάθε άλλου, όπως διατυπώθηκε στην εμβληματική απόφαση Marbury v. Madison, επηρέασε θεμελιακά τη σκέψη των Ελλήνων νομικών κατά τον 19ο αιώνα και επισφράγισε την αντίληψή μας για τη σχέση Συντάγματος και κοινού νόμου.Μεταπολεμικά, η εμπέδωση του Κράτους Δικαίου στη χώρα μας και στην Ευρώπη συναρτήθηκε άμεσα με την ισχυρή θέση του δικαστή στα νομικά μας συστήματα. Η κρίση του νόμου και της κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης ενίσχυσε την ιδέα της δημοκρατίας των αντίβαρων και της προστασίας των μειοψηφιών από την τυχόν αυθαιρεσία και τη δύναμη της πλειοψηφίας. Ειδικά στην περίοδο που διανύουμε, κατά την οποία η κοινωνία μας έχει βρεθεί και συνεχίζει να βρίσκεται ενώπιον πολλαπλών κρίσεων, όπως η οικονομική, η πανδημία και η κλιματική αλλαγή, ο δικαστής επωμίζεται ακόμη μεγαλύτερα βάρη στην ερμηνεία και την εφαρμογή του Συντάγματος. Ταυτόχρονα, οι προσδοκίες που τρέφουν οι πολίτες από αυτόν διογκώνονται. Ο δικαστικός λόγος αποκτά ευρύτερο ακροατήριο και οι αποκαλούμενες στη θεωρία hard cases απασχολούν έντονα τη δημόσια σφαίρα. Σε μείζον στοίχημα ανάγεται, ενόψει των διακινδυνεύσεων της εποχής μας, η οριοθέτηση των περιορισμών των δικαιωμάτων. Η πρόσφατη νομολογία, η οποία κλήθηκε να ισορροπήσει σε εξαιρετικές περιστάσεις, κατέδειξε τον στενό δεσμό των δικαιωμάτων με το δημόσιο συμφέρον και το γεγονός ότι η σχέση δικαστή και νομοθέτη διέπεται από σύνθετες δικαιοπολιτικές, καθώς και τεχνοκρατικού χαρακτήρα σταθμίσεις.Ιδίως κατά την άσκηση του ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων, ο δικαστής αναδεικνύεται σε ρυθμιστή των σχέσεων μεταξύ των πολιτειακών οργάνων, σε εγγυητή των θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνει το Σύνταγμα και άλλα υπερεθνικά κείμενα και σε πυλώνα του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας, προπαντός όταν αυτά βάλλονται. Με τη χρήση των κατάλληλων μεθοδολογικών εργαλείων και κανόνων, όπως η αρχή της αναλογικότητας στο δικό μας δίκαιο, με την τήρηση της δικαστικής δεοντολογίας και την αφοσίωση σε αρχές όπως η αμεροληψία, η ουδετερότητα αλλά και η ενσυναίσθηση, ο σύγχρονος δικαστής πρέπει να εναρμονίσει τον κανόνα και τα ενίοτε ανατρεπτικά γεγονότα, δίχως να τα συγχέει. Το δίκαιο αποδίδεται και εξελίσσεται μέσα σε συγκεκριμένες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες. Όμως, ούτε μπορεί ούτε πρέπει να ταυτίζεται με αυτές, ιδίως δε με την πολιτική. Αυτό επιτάσσει εξάλλου η δημοκρατική αρχή και η διάκριση των εξουσιών.Παρά τις διαφορές των δύο εννόμων τάξεων, είναι δεδομένη ιστορικά η αξιακή τους εγγύτητα στις μεγάλες και εμβληματικές αποφάσεις των αμερικανικών και ελληνικών δικαστηρίων και η προσήλωσή τους στον πολιτικό φιλελευθερισμό. Σε αυτόν τον κοινό κώδικα αξιών και πεποιθήσεων βρίσκεται όχι μόνον ο πυρήνας της ορθής απονομής της δικαιοσύνης, αλλά ευρύτερα η εγγύηση του δημοκρατικού και φιλελεύθερου χαρακτήρα του πολιτεύματός μας».
O Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος, υποδεχόμενος την Πρόεδρο της Δημοκρατίας κατά την προσφώνησή του ανέφερε τα εξής:
«Eξοχοτάτη κυρία Πρόεδρε της Δημοκρατίας,Σας καλωσορίζω στο διεθνές Συνέδριο που διοργανώνεται από το ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας και το National Judicial College των ΗΠΑ, που είναι αρμόδιο για την επιμόρφωση των δικαστών. Το σημερινό διεθνές συνέδριο είναι μια ακόμη δράση εξωστρέφειας του Πανεπιστημίου μας με πολύτιμες προεκτάσεις.Πυλώνας κάθε κράτους, κάθε κοινωνίας, κάθε έννομης τάξης αποτελεί η δικαιοσύνη. Αποτελεί τον πλέον συνεκτικό και ειρηνοποιό θεσμό της έννομης τάξης, το τελευταίο καταφύγιο του κάθε πολίτη. Το ανάχωμα σε κάθε αυθαιρεσία, κρατική ή ιδιωτική. Ως παράδειγμα αναφέρω το εξής χαρακτηριστικό περιστατικό με τον Γερμανό αυτοκράτορα και τον χωρικό: Όταν ο αυτοκράτορας ζήτησε από τον χωρικό να κατεδαφιστεί ο ανεμόμυλός του γιατί έκανε θόρυβο και τον ενοχλούσε, ο χωρικός αρνήθηκε. Τότε ο αυτοκράτορας είπε στον χωρικό ότι ο ανεμόμυλός του θα κατεδαφιστεί ούτως ή άλλως και ο χωρικός του απάντησε: «Υπάρχουν δικαστές στο Βερολίνο».Οι θεματικές του σημερινού Συνεδρίου βασίζονται σε εξαιρετικούς πυλώνες: Ηθική των δικαστικών λειτουργών, συνταγματισμός και άγραφα Συντάγματα στον αρχαίο κόσμο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και οι Δικαστές του, Επιρροή της ελληνικής φιλοσοφίας και των μαθηματικών στην αναγεννησιακή επιστήμη, ο δικαστικός έλεγχος της πολιτικής εξουσίας και διδάγματα από την Αντιγόνη και τον Δημοσθένη. Και όλα αυτά συνδυασμένα με πολύ επίκαιρα και σύγχρονα θέματα, με σημαντικές νομικές διαστάσεις, όπως το ποδόσφαιρο και το ρυθμιστικό του πλαίσιο. Όλα αυτά τα θέματα στη συγκριτική τους διάσταση. Έλληνες, Ευρωπαίοι και Αμερικανοί επιστήμονες παρουσιάζουν εισηγήσεις και συνομιλούν μεταξύ τους σε ένα παγκόσμιο διάλογο.
Το συνέδριο αποτελεί καρπό της συνεργασίας μεταξύ ΕΚΠΑ και ΣτΕ. Το μνημόνιο συνεργασίας, που υπεγράφη προ έτους, αντιπροσωπεύει τη στενή σχέση που συνδέει το αρχαιότερο και μεγαλύτερο Πανεπιστήμιο με έναν από τους από τους σημαντικότερους δημοσίους θεσμούς στη χώρα, πυλώνα του κράτους δικαίου, το Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο από το 1929 οπότε επανασυστάθηκε αποτελεί ένα από τα θεσμικά αντίβαρα στο πολιτικό μας σύστημα συνδράμοντας ουσιαστικά στη νομική και θεσμική αξιολόγηση της εξουσίας, νομοθετικής και διοικητικής.Η Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, η οποία κατατάσσεται μεταξύ των καλύτερων Νομικών Σχολών στον κόσμο, αισθάνεται υπερηφάνεια διότι μεταξύ των αποφοίτων της περιλαμβάνονται καταξιωμένοι δικαστικοί λειτουργοί του ΣτΕ. Φωτεινό παράδειγμα η εξοχότατη Πρόεδρος της Δημοκρατίας κα Κατερίνα Σακελλαροπούλου, απόφοιτος της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ, η οποία μας τιμάει σήμερα με την παρουσία της. Η Επίτιμη Πρόεδρος του ΣτΕ κα Μαίρη Σάρπ, πρόσφατα εκλέχτηκε μέλος του Συμβουλίου Διοίκησης του Πανεπιστημίου μας, επιβεβαιώνοντας τη στενή συνεργασία των δύο ιστορικών θεσμών.Η συνεργασία με το Συμβούλιο της Επικρατείας συνιστά κομβική στιγμή για την ακαδημαϊκή μας κοινότητα, ένα αξιοσημείωτο βήμα για την ενίσχυση της εκπαίδευσης και της βιωματικής γνώσης για τους φοιτητές της Νομικής Σχολής στον τομέα του δικαίου. Οι φοιτητές μας έχουν την ευκαιρία να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους πρακτικά, αποκτώντας εμπειρία από τον επαγγελματικό χώρο του ανώτατου διοικητικού δικαστηρίου της Χώρας μέσω πρακτικής άσκησης και εκπαιδευτικών προγραμμάτων, διαλέξεων και δια ζώσης συνεδριάσεων που έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθούν.Ήδη από το εαρινό εξάμηνο του 2023 διδάσκεται μάθημα επιλογής στη Νομική Σχολή με τη συμμετοχή και δικαστών του ΣΤΕ με τον τίτλο «Το κοινωνικό κράτος δικαίου στη νομολογία του ΣτΕ». Ευχαριστίες γι’ αυτό στον επίτιμο Πρόεδρο του ΣτΕ κ. Δημήτριο Σκαλτσούνη και στον Σύμβουλο Επικρατείας κ. Βασίλειο Ανδουλάκη, όπως επίσης και στον Κοσμήτορα της Νομικής Σχολής κ. Αλέξανδρο-Λίνο Σισιλιάνο και στον Καθηγητή Δημοσίου Δικαίου και Μέλος του Συμβουλίου της Διοίκησης του ΕΚΠΑ κ. Σπύρο Βλαχόπουλο.
Εξίσου σημαντική είναι η συμβολή στην προώθηση της επικαιροποιημένης γνώσης και της διαρκούς επιμόρφωσης, η οποία παρέχει τη δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών μεταξύ των Καθηγητών της Νομικής Σχολής και των ειδικών του δικαίου – των δικαστικών λειτουργών – που δραστηριοποιούνται στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Η Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου μας η οποία στεγάζεται στο ιστορικό κτήριο του του ΕΚΠΑ «Παλαιό Χημείο», διαθέτει την παλαιότερη, μεγαλύτερη σε μέγεθος και αρτιότερη συλλογή νομικών βιβλίων και περιοδικών της χώρας μας και παραμένει διαθέσιμη τόσο με επιτόπια όσο και με διαδικτυακή πρόσβαση για τους δικαστικούς του Συμβουλίου της Επικρατείας. Αντίστοιχα και η πρόσβαση Καθηγητών της Νομικής Σχολής διευκολύνεται ουσιαστικά στη βιβλιοθήκη του ΣτΕ. Πιστεύουμε ότι αυτή η συνεργασία θα ευδοκιμήσει με αμφίδρομα οφέλη, καθώς συμβάλλει στην ενίσχυση της δικαστικής διαδικασίας, της νομολογίας και της νομοθεσίας στη χώρα μας και στην εμφύσηση των απαραίτητων αξιών, γνώσεων, και βιωματικών αρχών στους φοιτητές μας που θα αποτελέσουν το νέο δυναμικό του Συμβουλίου της Επικρατείας στο μέλλον. Θα ήθελα να καλωσορίσω θερμά τους δικαστικούς λειτουργούς από τις ΗΠΑ. Η ελληνική νομική επιστήμη έχει επηρεαστεί σημαντικά και από τον αμερικανικό νομικό πολιτισμό και να αναφέρω χαρακτηριστικά ότι τα Συντάγματα της Ελληνικής Επανάστασης επηρεάστηκαν καθοριστικά από το Αμερικανικό Σύνταγμα του 1787.Ως Πρύτανης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στηρίζω την πρωτοβουλία αυτή καθώς εξαίρει την αριστεία και τη δια βίου μάθηση, και δεσμεύομαι για τη διάρκεια της επωφελούς αυτής συνεργασίας στον χρόνο.Σας ευχαριστούμε πολύ για την παρουσία σας και την υποστήριξή σας σε αυτήν την προσπάθεια. Καλή επιτυχία!».
Μετά την προσφώνηση του κ. Πρύτανη και τον χαιρετισμό της κ. Προέδρου της Δημοκρατίας, χαιρετισμούς απηύθυναν η Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, κυρία Ευαγγελία Νίκα, ο Κοσμήτορας της Νομικής Σχολής, καθηγητής Λίνος-Αλέξανδρος Σισιλιάνος, ο Πρόεδρος του National Judicial College, κύριος Benes Aldana, και η Διευθύντρια Πρωτοβουλιών Στρατηγικής του National Judicial College, Κωνσταντίνα Βαγενά. Στην τελετή έναρξης παρέστησαν οι Αντιπρυτάνεις του ΕΚΠΑ, μέλη του Συμβουλίου Διοίκησης, μέλη ΔΕΠ και μέλη του Συμβουλίου της Επικρατείας. Η διοργάνωση αυτή στη χώρα μας και το ΕΚΠΑ από το National Judicial College, σε συνεργασία με την Νομική Σχολή και το Συμβούλιο της Επικρατείας, αποτελεί σημαντικό γεγονός διεθνούς εμβέλειας. Οι εργασίες του συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν από 4 έως και 7 Σεπτεμβρίου 2023 στο Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης».
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.