Σμυρναίου Ζαχαρούλα1
1 Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ερευνήτρια του Εργαστηρίου Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Φιλοσοφική Σχολή (http://www.eds.uoa.gr/), Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του ΙΤΥΕ ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ, zsmyrnaiou@eds.uoa.gr
Η σημερινή παγκόσμια κοινότητα επιτάσσει την ανάπτυξη ψηφιακών μέσων και εργαλείων σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Τα εκπαιδευτικά συστήματα δεν μπορούν να μείνουν ανεπηρέαστα και θα πρέπει να προετοιμάσουν τους μαθητές ώστε να εναρμονιστούν με τον ψηφιακό κόσμο, αλλά και να αντιμετωπίσουν τις σύγχρονες προκλήσεις, όπως οι ψευδείς ειδήσεις. Η ανάπτυξη κριτικής σκέψης για την αντιμετώπιση του ψευδοεπιστημονικού λόγου εντάσσεται στα νέα πλαίσια δεξιοτήτων, που παγκοσμίως χαράζονται μέσω στρατηγικών πολιτικών. Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Μηχανική Μάθηση μπορούν να αποτελέσουν αρωγό προς την καλλιέργεια νέων δεξιοτήτων στους μαθητές για να αντιμετωπίζουν τις σύγχρονες προκλήσεις και να σχεδιάζουν το μέλλον.
Τα εκπαιδευτικά συστήματα παγκοσμίως δεν έχουν μείνει ανεπηρέαστα από τις νέες προκλήσεις – την ταχύτατη εξέλιξη των τεχνολογικών πηγών και την πανδημική κρίση- και ταυτόχρονα επωμίζονται με έναν ακόμα πιο σημαντικό ρόλο: να θέσουν νέα επιστημονικά, παιδαγωγικά και εκπαιδευτικά πλαίσια για να προετοιμάσουν τον σημερινό μαθητή, αλλά τον αυριανό πολίτη του 2030. Επομένως, η στροφή της εκπαίδευσης και της κατάρτισης στην ψηφιακή εποχή αφορά στην ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης και εν γένει όλων των εκπαιδευτικών εργαλείων και παιδαγωγικών μέσων, αλλά και σε ζητήματα που σχετίζονται με το απόρρητο και την ασφάλεια των χρηστών των ψηφιακών εργαλείων και το δικαίωμα στην ισότητα και τη μη διάκριση, τα οποία πρέπει να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν ανάλογα. Τα ζητήματα αυτά αφορούν τον παιδαγωγικό σχεδιασμό και τις εκπαιδευτικές πρακτικές, έχουν όμως νομικές, ηθικές, κοινωνικές και πολιτισμικές παραμέτρους και αποτελούν αντικείμενο συζήτησης τόσο στην ευρωπαϊκή όσο και στην παγκόσμια κοινότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το αντικείμενο του συνεδρίου Resetting Education for digital age, EDU (2021) με θέμα την ψηφιοποίηση της εκπαίδευσης, καθώς ο ψηφιακός μετασχηματισμός βρίσκεται ήδη εν εξελίξει και είναι θέμα χρόνου να διεισδύσει πλήρως σε όλα τα υποσυστήματα της κοινωνίας μας. Ο ψηφιακός μετασχηματισμός φέρνει διαφορετικά, φρέσκα και πιο προηγμένα εκπαιδευτικά εργαλεία, μεθόδους και προσεγγίσεις μάθησης, καθώς και πολλές παγίδες, προκλήσεις και διλήμματα. Η τεχνητή νοημοσύνη θα παίξει επίσης μεγάλο ρόλο στο μέλλον, επομένως είναι λογικό η εκπαίδευση να αξιοποιεί στο έπακρο τις ευκαιρίες που δημιουργεί.
Για να διασφαλίσουμε ένα ψηφιακό εκπαιδευτικό οικοσύστημα υψηλής απόδοσης, χρειαζόμαστε ψηφιακά ικανούς και σίγουρους εκπαιδευτικούς, περιεχόμενο υψηλής ποιότητας, φιλικά προς τον χρήστη εργαλεία και ασφαλείς πλατφόρμες που σέβονται το απόρρητο και τα ηθικά πρότυπα, όπως έχουν ήδη οριστεί στο Σχέδιο Δράσης για την Ψηφιακή Εκπαίδευση 2021-2027 (https://ec.europa.eu/education/education-in-the-eu/digital-education-action-plan_el). Το Σχέδιο Δράσης αποτελεί μια ανανεωμένη πρωτοβουλία πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να στηρίξει τη βιώσιμη και αποτελεσματική προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης των κρατών μελών της στην ψηφιακή εποχή.
Κορωνίδα του νέου πλαισίου δεξιοτήτων αποτελεί η δεξιότητα εντοπισμού των ψευδών ειδήσεων (fake news). Τα τελευταία διακρίνονται σε ιστορίες που δεν είναι αληθινές και σε ιστορίες που έχουν κάποια αλήθεια, αλλά δεν είναι συνολικά ακριβείς. Πρώτη προτεραιότητα πια των εκπαιδευτικών συστημάτων αναδεικνύεται ο εντοπισμός των ψευδών ειδήσεων και η κριτική ανάλυση λόγου, μέσω τεχνικών και μεθόδων, όπως η ανάπτυξη κριτικής νοοτροπίας, ο έλεγχος των πηγών, ο έλεγχος των πομπών, η εξέταση όλων των στοιχείων και η αποδεικτική ισχύς των δεδομένων. Επειδή οι ψευδείς ειδήσεις στοχεύουν στο θυμικό, στη συναισθηματική ανταπόκριση του δέκτη, η κριτική ανάλυση του ψευδοεπιστημονικού λόγου μπορεί να συνδράμει προς την καλλιέργεια της κριτικής ικανότητας, σε μια εποχή ψηφιοποιημένη, όπου ο ειδικός πια δεν παράγει ούτε δημιουργεί περιεχόμενο, αλλά ο κάθε πολίτης γίνεται δημιουργός και σχεδιαστής και διαχέει το περιεχόμενο. Σε πολλές χώρες παγκοσμίως η παραπληροφόρηση αντιμετωπίζεται με τη βοήθεια ψηφιακών εργαλείων, ρομποτικών εφαρμογών, και μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης, η οποία ήδη από το 2018 έχει ενταχθεί στα ψηφιακά εργαλεία της Ευρώπης. Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) αναφέρεται σε συστήματα που χαρακτηρίζονται από ευφυή συμπεριφορά, αναλύουν το περιβάλλον τους και ενεργούν —με κάποιο βαθμό αυτονομίας— για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων. Η ανάπτυξη της υπολογιστικής ισχύος, η διαθεσιμότητα δεδομένων και η πρόοδος των αλγορίθμων έχουν μετατρέψει την ΤΝ σε μία από τις πλέον σημαντικές τεχνολογίες του 21ου αιώνα. Για την αντιμετώπιση των εν λόγω προκλήσεων και τη βέλτιστη αξιοποίηση των ευκαιριών που παρέχει η ΤΝ, η Επιτροπή εξέδωσε ευρωπαϊκή στρατηγική το 2018, προτείνοντας μια προσέγγιση που τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο της ανάπτυξης ΤΝ και προωθεί την αξιοποίηση της εν λόγω ισχυρής τεχνολογίας στην προσπάθεια επίλυσης των μεγαλύτερων προκλήσεων παγκοσμίως.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.