Κώστας Πόταγας, Αναπληρωτής Καθηγητής Νευρολογίας και Νευροψυχολογίας, Α΄ Νευρολογική Κλινική, Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, Αιγινήτειο Νοσοκομείο
Γεωργία Αγγελοπούλου, Μεταδιδακτορική ερευνήτρια Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
Δημήτρης Κασελίμης, Μεταδιδακτορικός ερευνητής Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ[1]
Μονάδα Νευροψυχολογίας και διαταραχών του Λόγου, Α΄ Νευρολογική Κλινική ΕΚΠΑ, Αιγινήτειο Νοσοκομείο
———————————————————————-
Ολοένα και περισσότερο γίνεται αντιληπτό ότι η μελέτη του λόγου και των μυστηρίων του δεν μπορεί παρά να είναι διεπιστημονική. Μια πρωτότυπη συνεργασία νευρολόγων-ψυχολόγων-γλωσσολόγων, έδωσε τους καρπούς της στην πρόσφατη διατριβή της Γεωργίας Αγγελοπούλου με θέμα τις «παύσεις»[i]: τα κενά σιωπής στην ομιλία, κενά χιλιοστών του δευτερολέπτου για να αναπνεύσουμε και κενά δεκάτων του δευτερολέπτου… για να βρούμε την επόμενη λέξη μας; την επόμενη πρότασή μας; για να διορθώσουμε το λάθος που μόλις κάναμε; Το πασιφανές γίνεται ερευνητικό ερώτημα: πίσω από τον λόγο βρίσκεται η σκέψη και τα παράθυρα προς αυτήν ίσως δεν είναι μόνο οι λέξεις αλλά και τα κενά ανάμεσά τους. Οι παύσεις που διακόπτουν τη ροή του προφορικού λόγου δεν εμφανίζονται τυχαία[ii] αλλά συνδέονται με συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες για τον σχεδιασμό των προτάσεων και την εύρεση των κατάλληλων λέξεων από το νοερό μας λεξικό[iii].
Μια δουλειά μυρμηγκιού η ίδια η έρευνα των παύσεων: καταγραφή της διάρκειάς τους, της συχνότητας, των σημείων της φράσης όπου εμφανίζονται, από εκατοντάδες ηχογραφήσεις, πολλών ειδών λόγου: περιγραφή μιας εικόνας, αφήγηση του εγκεφαλικού επεισοδίου ή μιας αρρώστιας, διήγηση μιας συνηθισμένης ημέρας, της ζωής του Χριστού ή του παραμυθιού της κοκκινοσκουφίτσας. Ανάλογα με το τι αφηγούμαστε μιλάμε διαφορετικά, πιο γρήγορα ή πιο εύκολα, με περισσότερες παύσεις, σε άλλα σημεία της ομιλίας, άλλης διάρκειας…
Τόσο στους υγιείς ομιλητές όσο και στους αφασικούς προκύπτουν ισχυρές συσχετίσεις της διάρκειας και της συχνότητας των παύσεων με τα είδη αφήγησης και τις επιδόσεις σε νευροψυχολογικές δοκιμασίες, π.χ. στην ενεργό μνήμη. Ακόμη πιο ενδιαφέρον, στη φυσιολογική ομιλία οι παύσεις έχουν σχέση με το πάχος, την έκταση, τον όγκο συγκεκριμένων περιοχών του φλοιού και με το πάχος των δεσμίδων λευκής ουσίας που συνδέουν τις περιοχές αυτές μεταξύ τους ενώ, στην αφασία, οι παύσεις έχουν σχέση με τη θέση και το μέγεθος της εγκεφαλικής βλάβης.
Η διάρκεια των παύσεων στη φυσιολογική ομιλία σχετίζεται με ανατομικές περιοχές του εγκεφάλου, διαφορετικές ανάλογα με το είδος του λόγου. Στην περιγραφή μίας εικόνας σχετίζεται με την καλυπτρική μοίρα (κόκκινο) και την τοξοειδή δεσμίδα (ροζ) ενώ στην αφήγηση μίας προσωπικής ιστορίας με την τριγωνική μοίρα (μπλε) και την κροταφομετωπιαία δεσμίδα της εξώτατης κάψας (πράσινο).
Η διάρκεια των παύσεων στην περιγραφή εικόνας (αριστερά) και στην αφήγηση του ιστορικού του εγκεφαλικού επεισοδίου (δεξιά) σε σχέση με την εγκεφαλική βλάβη στους ομιλητές με αφασία.
Οι σημασιακές παραφασίες (λάθη) στη ροή του αυθόρμητου λόγου σχετίζονται με τη βλάβη στη μέση κροταφική έλικα στους ομιλητές με αφασία.
Η βλάβη στην τοξοειδή δεσμίδα σχετίζεται με την ικανότητα επιτυχημένης αυτοδιόρθωσης των παραγόμενων λαθών κατά τον προφορικό λόγο.
Ως παράθυρο στις διεργασίες που λαμβάνουν χώρα κατά την ομιλία, η μελέτη των παύσεων σιωπής δείχνει, με τον συνδυασμό γλωσσικών, νευροψυχολογικών και νευροανατομικών δεδομένων, ότι διαφορετικά είδη αφήγησης σχετίζονται με διακριτές νοητικές λειτουργίες και υποστηρίζονται από διαφορετικές ανατομικές δομές.
[1] Τώρα Επίκουρος Καθηγητής Νευροψυχολογίας, Τμήμα Ψυχολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο
[i] Angelopoulou G. Speech errors and silent pauses in connected speech: evidence from healthy speakers and patients with aphasia. 2021, Unpublished thesis.
[ii] Η Goldman-Eisler μελέτησε διεξοδικά τις παύσεις τις δεκαετίες 1950-1960: Goldman-Eisler, F. Psycholinguistics: Experiments in Spontaneous Speech, 1968, Academic Press, New York.
[iii] Angelopoulou et al. Silent pauses in aphasia. Neuropsychologia, 2018; 114: 41-49..
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.