Της Μαρίας-Ελένης Χοβαλοπούλου, Επίκουρης Καθηγήτριας του Τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ
Ιστορίες σχετικά με τους πληθυσμούς -και τους ανθρώπους- της Νότιας Ευρώπης και της Δυτικής Ασίας έχουν διασωθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ωστόσο, καινούρια δεδομένα προβάλλουν μια αναθεωρημένη ιστορική εκδοχή των πολύπλοκων μεταναστεύσεων και πληθυσμιακών ενσωματώσεων που διαμόρφωσαν τους πολιτισμούς του Νότιου Τόξου. Της περιοχής, δηλαδή, που περιλαμβάνει την Ελλάδα, εκτεινόμενη από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι την Ανατολία (σημερινή Τουρκία), την Ποντική Στέπα, την Μέση Ανατολή (Λεβάντε) και τη Δυτική Ασία.
Σε μια πρόσφατη έρευνα, η οποία περιλαμβάνει τρεις επιμέρους μελέτες δημοσιευμένες στο περιοδικό Science (1. The genetic history of the Southern Arc: A bridge between West Asia and Europe, 2. Ancient DNA from Mesopotamia suggests distinct Pre-Pottery and Pottery Neolithic migrations into Anatolia και 3. A genetic probe into the ancient and medieval history of Southern Europe and West Asia, Science, 377), εξετάσθηκαν περισσότερα από 700 αρχαία γονιδιώματα από όλη την περιοχή του Νότιου Τόξου που καλύπτουν 11.000 χρόνια, από τους πρώτους αγροτικούς πολιτισμούς έως τους μεταμεσαιωνικούς χρόνους. Βάσει των αποτελεσμάτων, κατά τη Χαλκολιθική περίοδο και την Εποχή του Χαλκού υπήρξαν δύο μεταναστευτικά ρεύματα προς τον βορρά, με καταγωγική γραμμή από τον Καύκασο και την Ανατολία/Λεβάντε, τα οποία διαμόρφωσαν στην στέπα τους ποιμενικούς πληθυσμούς της Yamnaya. Οι εν λόγω πληθυσμοί στην συνέχεια εξαπλώθηκαν προς τον νότο, στα Βαλκάνια και κατά μήκος του Καυκάσου, στην Αρμενία, όπου άφησαν πολυάριθμους απογόνους. Η Ανατολία τροποποιήθηκε από την ενδοδυτικοασιατική γονιδιακή ροή και η επίδρασή της στις μεταγενέστερες μεταναστεύσεις των πληθυσμών της Yamnaya ήταν αμελητέα.
Κατά την προ-κεραμική και κεραμική νεολιθική εποχή, υπήρξαν τουλάχιστον δύο κύματα μετανάστευσης από την καρδιά της Εύφορης Ημισελήνου προς τους πρώιμους αγρότες της Ανατολίας. Πιο συγκεκριμένα, οι πληθυσμοί της Ανατολίας της προ-κεραμικής νεολιθικής εποχής προήλθαν από πρόσμειξη μεταξύ πληθυσμών της Μεσοποταμίας και τοπικών πληθυσμών της Επιπαλαιολιθικής περιόδου, ενώ στους πληθυσμούς της κεραμικής νεολιθικής εποχής υπήρξε επιπρόσθετη γονιδιακή ροή από την Λεβάντε.
Η Ανατολία παρουσίασε εξαιρετική συνέχεια μέχρι τη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή περίοδο, με τους ανθρώπους της να αποτελούν τον δημογραφικό πυρήνα μεγάλου μέρους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένης της ίδιας της πόλης της Ρώμης. Επιπλέον, κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους, οι μεταναστεύσεις που σχετίζονταν με τους Σλαβόφωνους και τους Τουρκόφωνους επηρέασαν βαθιά την περιοχή.
Αντίστοιχα με τον πληθυσμό του Ουραρτινού Βασιλείου (Ανατολία) και ένα τμήμα του ελληνικού πληθυσμού της Μυκηναϊκής περιόδου είχε καταγωγή από τις στέπες, όπως αναδείχθηκε από τα σκελετικά ευρήματα της ανασκαφής στο Καστρούλι. Η συγκεκριμένη ανασκαφή πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια ενός πενταετούς προγράμματος που ξεκίνησε το 2016 με πρωτοβουλία και συντονισμό του τότε Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ιωάννη Λυριντζή και σήμερα διακεκριμένο καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Henan (Κίνα). Διευθυντής της αρχαιολογικής ανασκαφής ήταν ο Δρ. Αθανάσιος Σίδερης και συνεργάτης ο Καθηγητής Tom Levy του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια (San Diego) με την ομάδα του. Τέλος, κατά την υλοποίηση του προγράμματος, σημαντική υπήρξε η συμβολή του ΕΚΠΑ με την Μαρία-Ελένη Χοβαλοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας, να έχει αναλάβει την εποπτεία της ανθρωπολογικής μελέτης των σκελετικών ευρημάτων και με την συμμετοχή του μεταδιδακτορικού συνεργάτη Ανδρέα Μπερτσάτου στην διαδικασία.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.