Κείμενο και φωτογραφίες: Κοσμάς Γαζέας, Λέκτορας Αστροφυσικής, Ε.Κ.Π.Α.
Η Αυγουστιάτικη πανσέληνος παρουσιάζεται αναπόφευκτα με ιδιαίτερη χροιά σε όλα τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης. Ίσως δικαιολογημένα, καθώς είναι ένα πανέμορφο αστρονομικό φαινόμενο, το οποίο παρατηρεί πολύς κόσμος από κάποιο όμορφο τοπίο κατά τις καλοκαιρινές του διακοπές, μακριά από τα ενοχλητικά φώτα των μεγαλουπόλεων.
Η φετινή Αυγουστιάτικη πανσέληνος συνδυάζεται και με τη χρονική συγκυρία της εμφάνισής της σχεδόν στο περίγειο της τροχιάς της γύρω από τη Γη, ένα φαινόμενο το οποίο ονομάζεται υπερπανσέληνος, κατά αντιστοιχία με τον διεθνή όρο «supermoon».
Η ακριβής στιγμή της πανσέληνου είναι στις 21:26 μμ, δηλαδή αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα της Δευτέρας 19 Αυγούστου 2024. Αρκετές όμως ώρες πριν αλλά και μετά την ακριβή στιγμή του αστρονομικού αυτού φαινομένου, ο φυσικός μας δορυφόρος φαίνεται επαρκώς «γεμάτος», ώστε να δίνει την αίσθηση της πανσέληνου ακόμη και μια ημέρα πριν ή μετά την πραγματική ημέρα του φαινομένου. Σαν αποτέλεσμα αυτού ήταν πολλοί να πιστέψουν ότι η πανσέληνος ήταν στις 18 Αυγούστου, αλλά και να βλέπουν μια υπέροχη πανσέληνο όλο το βράδυ της 19ης Αυγούστου, μέχρι και τα ξημερώματα της 20ης Αυγούστου. Με τη χρήση ενός τηλεσκοπίου όμως, γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η πανσέληνος είναι ένα αστρονομικό φαινόμενο, το οποίο συμβαίνει σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Αντιθέτως, το ανθρώπινο μάτι δεν μπορεί να διακρίνει εάν η σεληνιακή επιφάνεια είναι πλήρως φωτισμένη, ακόμη κι αν έχουν παρέλθει αρκετές ώρες από την ακριβή στιγμή του φαινομένου.
Η Σελήνη θα βρεθεί στο περίγειο της τροχιάς της στις 21 Αυγούστου 2024, οπότε θα φανεί ελάχιστα μεγαλύτερη (περίπου 7%) από τη συνηθισμένη της όψη της και θα λάμπει περίπου 15% περισσότερο από άλλες πανσελήνους λόγω της εγγύτητάς της στη Γη. Σε σύγκριση όμως με το μέγεθος της Σελήνης στο απόγειο (εκεί όπου η πανσέληνος είναι μικρότερη από ό,τι συνήθως), η διαφορά στο μέγεθος φτάνει μέχρι και το 14%, δηλαδή η διαφορά είναι εύκολα ορατή ακόμη και με γυμνό μάτι.
Κατά την αμερικανική παράδοση, η τρίτη από τις τέσσερις πανσέληνους που εμφανίζεται “εμβόλιμα” σε μια εποχή του έτους (η οποία κανονικά θα έπρεπε να έχει τρεις πανσέληνους μέσα σε 3 μήνες) ονομάζεται “blue moon”, δηλαδή “μελαγχολικό φεγγάρι”. Κατά μία άλλη εκδοχή η φράση αυτή προέρχεται από την αρχαΐζουσα Αγγλική έκφραση “belewe moon”, η οποία σημαίνει “το φεγγάρι που προδίδει”, καθώς “προδίδει” τους άλλους 3 μήνες της εποχής με την εμβόλιμη εμφάνισή του.
Μια απλοϊκή (αλλά προφανώς εσφαλμένη) εκδοχή της “εμβόλιμης” πανσέληνου είναι αυτή που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1946, η οποία ορίζει ως “μελαγχολικό φεγγάρι” (blue moon) τη δεύτερη πανσέληνο μέσα σε ένα μήνα (ανεξαρτήτως εποχής).
Το φαινόμενο της δεύτερης πανσέληνου μέσα σε ένα μήνα δεν είναι σπάνιο. Είχε συμβεί 2 φορές το 2020, δύο φορές το 2018, μία φορά το 2015, δύο φορές το 2012 κοκ. Θα συμβεί ξανά τον Δεκέμβριο του 2028, τον Ιανουάριο του 2029, τον Ιανουάριο 2037 κοκ.
Σαν να μην έφτανε αυτή η εσφαλμένη και απλοϊκή (παρ)ερμηνεία της εμβόλιμης πανσέληνου, ήρθε η Ελληνική μετάφραση της λέξης “blue” στο χρώμα “μπλε” και ισοπέδωσε κάθε πιθανή εξήγηση του φαινομένου και τη σύνδεσή του με την όμορφη ιστορία και την προέλευσή της.
Όσο για το αν η Σελήνη μπορεί να εμφανιστεί σε άλλο χρώμα, φυσικά η απάντηση είναι θετική. Η Σελήνη μπορεί όντως να εμφανίζεται με μια τεράστια γκάμα χρωμάτων, αναλόγως των καιρικών και ατμοσφαιρικών συνθηκών, της ποιότητας και ποσότητας των ατμοσφαιρικών ρύπων ή ακόμη και αναλόγως του ύψους της Σελήνης από τον ορίζοντα. Δεν έχει να κάνει με τις φάσεις της Σελήνης, την πανσέληνο ή την εμφάνισή της μέσα στο ετήσιο ημερολόγιο.
Οι ιστορίες είναι όμορφες, όσο είναι και η επιστημονική αλήθεια των αστρονομικών γεγονότων. Βάζοντας στην άκρη τις πολλαπλές (παρ)ερμηνείες μπορούμε να απολαύσουμε το φαινόμενο της πανσέληνου τώρα που πλησιάζει το τέλος του καλοκαιριού, με καλή παρέα, σε ένα σκοτεινό μέρος στη φύση, μακριά από την ενοχλητική βοή της πόλης. Δε χρειάζεται τηλεσκόπιο για να απολαύσει κανείς την πανσέληνο. Η όψη της με γυμνό μάτι στο φυσικό της περιβάλλον (τον νυχτερινό έναστρο ουρανό) είναι απίστευτα πιο όμορφη από κάθε ψηφιακή φωτογραφία που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, όπως είναι και οι ψηφιακές φωτογραφίες που επισυνάπτονται και έχουν ληφθεί από το Γεροσταθοπούλειο Πανεπιστημιακό Αστεροσκοπείο Αθηνών στις 21:26 πμ, δηλαδή ακριβώς την ώρα της πανσέληνου.
Η Σελήνη θα είναι εξίσου όμορφη σήμερα, όπως ήταν και χθες και θα είναι και αύριο. Όσοι δεν πρόλαβαν να την απολαύσουν χθες, μπορούν να τη δουν αυτό το βράδυ από τις 21:00 που θα ανατείλει στον ορίζοντα και καθ’ όλη τη διάρκεια της νύχτας!
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.