*Γράφει ο Μιχάλης Διακάκης, επίκουρος καθηγητής Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών.Εφημερίδα «Πανεπιστήμιο Αθηνών», Φύλλο 2, κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» 26 Ιανουαρίου 2025
Τα τελευταία χρόνια, η εμπειρία μεγάλων φυσικών καταστροφών σε συνδυασμό με τις επιστημονικές προβλέψεις (κλιματικά μοντέλα, μοντέλα ανάλυσης κινδύνου καταστροφών) δείχνουν ότι τα ακραία καιρικά φαινόμενα, με επίκεντρο τις πλημμύρες, πρέπει να βρεθούν στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου και να συζητηθούν υπό ένα νέο πλαίσιο.
Αυτό το νέο πλαίσιο συζήτησης χαρακτηρίζεται κατά κύριο λόγο από την έντονη αβεβαιότητα σχετικά με την πιθανότητα εμφάνισής τους, δεδομένου ότι παραδοσιακές αναλύσεις αποδεικνύονται αναποτελεσματικές στο να εκτιμήσουν με αξιοπιστία την πιθανότητα εμφάνισης ενός πολύ ακραίου γεγονότος, αλλά και γιατί λόγω της κλιματικής αλλαγής η οποιαδήποτε εκτίμηση αυτής της πιθανότητας φαίνεται να είναι επισφαλής.
Επιπλέον το πλαίσιο αυτό συζήτησης δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει την αυξημένη δριμύτητα των επιπτώσεων που αυτά τα ακραία φαινόμενα προκαλούν.
Ο αντίκτυπος των πλημμυρών εκτείνεται πλέον σε μια πρωτοφανή και πολλές φορές αχαρτογράφητη «βεντάλια» επιπτώσεων. Πέρα από τις άμεσες ανθρώπινες και υλικές απώλειες, προκαλούν προβλήματα στα δίκτυα μεταφορών και επικοινωνιών, επηρεάζουν τον τουρισμό, το περιβάλλον, τη δημόσια υγεία και την οικονομική ανάπτυξη.
Οι επιπτώσεις συχνά δημιουργούν αλυσιδωτές συνέπειες (cascade effects), οι οποίες διαπερνούν γεωγραφικά όρια της πλημμυρισμένης περιοχής, κυρίως λόγω της διασυνδεσιμότητας των κρίσιμων υποδομών, λειτουργιών και δικτύων των σύγχρονων κοινωνιών.
Για παράδειγμα, μετά την κακοκαιρία «Ντάνιελ» τον Σεπτέμβριο του 2023 παρουσιάστηκαν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, με περιστατικά γαστρεντερίτιδας και λεπτοσπείρωσης, ενώ για μήνες μετά το συμβάν υπήρχαν ζητήματα με τα δίκτυα πόσιμου νερού και διάφορες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, όπως το ζήτημα με τα νεκρά ψάρια στις ακτές του Βόλου έναν (1) ολόκληρο χρόνο μετά την καταστροφή.
Πρόσφατα δεδομένα αποκαλύπτουν ότι οι ακραίες πλημμύρες δεν είναι τόσο σπάνιες όσο θεωρούσαμε. Στην Ανατολική Μεσόγειο, μια πλημμύρα με περισσότερους από 80 θανάτους εμφανίζεται κατά μέσο όρο μία φορά κάθε εννέα χρόνια, με τη συχνότητά τους να αυξάνεται διαρκώς (Διακάκης, Παπαγιαννάκη 2024).
Πρόσφατα (Σεπτέμβριος 2023) είδαμε την πιο πολύνεκρη πλημμύρα που έχει καταγραφεί στην περιοχή στη Λιβύη, όπου έχασαν τη ζωή τους 5.000 με 10.000 άνθρωποι. Επιπλέον, οι καταστροφικές πλημμύρες σε ανεπτυγμένες χώρες επιβεβαιώνουν ότι κανείς δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής.
Το καλοκαίρι του 2021, στη Γερμανία, 243 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους λόγω πλημμυρών, ενώ τον Οκτώβριο του 2024 στη Βαλένθια της Ισπανίας 223 άνθρωποι σκοτώθηκαν μέσα σε λίγες ώρες εξαιτίας ακραίων βροχοπτώσεων.
Αυτά τα τραγικά γεγονότα υπογραμμίζουν τις αδυναμίες των σύγχρονων υποδομών και την ανάγκη προσαρμογής τους σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο κλίμα.
Καθώς τα ακραία φαινόμενα γίνονται πιο συχνά και καταστροφικά, είναι απαραίτητο να οργανώσουμε τη δράση μας σε δύο βασικά επίπεδα:
Σε ό,τι αφορά τα άμεσα και μεσοπρόθεσμα μέτρα: η υλοποίηση στοχευμένων αντιπλημμυρικών έργων πρέπει να είναι προτεραιότητα. Εργα που επικεντρώνονται στην ανάσχεση της ροής, στην προστασία από τη διάβρωση και στην αποκατάσταση περιοχών που επλήγησαν από πυρκαγιές μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο.
Τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και οι νέες τεχνολογίες, σε συνδυασμό με τη συστηματική εκπαίδευση του κοινού, μπορούν να προστατεύσουν ανθρώπινες ζωές αποτελεσματικά. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί σε ευάλωτες περιοχές και κοινωνικές ομάδες όπως οι μαθητές, εκπαιδευτικοί, τα άτομα με αναπηρίες και οι οδηγοί (οι τελευταίοι είναι ιδιαίτερα τρωτοί στα πλημμυρικά φαινόμενα).
Σε ό,τι αφορά τα μακροπρόθεσμα μέτρα, αν και σήμερα φαντάζει πρακτικά ακατόρθωτο, πρέπει να επιμείνουμε στη σταδιακή απομάκρυνση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων από πλημμυρικές ζώνες. Η διάνοιξη υδάτινων οδών και η αποκατάσταση φυσικών ρευμάτων είναι κρίσιμη για την ανεμπόδιστη απορροή των υδάτων προς τη θάλασσα.
Αν και είναι ένα μέτρο αυξημένου κόστους, το οποίο παρουσιάζει πολλές πρακτικές δυσκολίες, σε βάθος χρόνου εκτιμάται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποδώσει οικονομικά αλλά και να σώσει ανθρώπινες ζωές.
Παρά τις προκλήσεις, είναι αναγκαίο να προετοιμάσουμε τις πόλεις και τις υποδομές μας για το μέλλον. Ο κίνδυνος των ακραίων πλημμυρών είναι πλέον μια διαρκής απειλή, που ανά διαστήματα θα προκαλεί σοβαρά προβλήματα και πολύ σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Η προσαρμογή των πόλεων και των υποδομών μας στις νέες συνθήκες και η επένδυση στη βιωσιμότητα είναι οι μόνοι δρόμοι για ένα ασφαλέστερο μέλλον.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.