Το Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΜΙΠΑ) αποτελεί ένα μοναδικό για τα ελληνικά δεδομένα μουσείο. Το Μουσείο Ιστορίας μαζί με το Ιστορικό Αρχείο ανήκουν στο Τμήμα Μουσείων και Ιστορικών Αρχείων σύμφωνα με το ΠΔ338/1998 με σκοπό το άνοιγμα της πανεπιστημιακής γνώσης στην κοινωνία και την προβολή και ανάδειξη του Ε.Κ.Π.Α. στον χώρο που γεννήθηκε η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα. Η επιστημονική, η ιστορική, η αρχιτεκτονική, η εθνική είναι μερικές από τις «πολιτιστικές αξίες» που ενεργοποιούνται στο Μουσείο Ιστορίας και αναδεικνύουν την «ακαδημαϊκή κληρονομιά» του Ε.Κ.Π.Α.
Το επιβλητικό κτήριο του ΜΙΠΑ βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης της Αθήνας, ακριβώς κάτω από το βράχο της Ακρόπολης. Αποτελεί ένα από ελάχιστα σωζόμενα κτήρια της προοθωνικής περιόδου, που για τους γνωστούς αρχιτέκτονες Σταμάτιο Κλεάνθη και Εδουάρδο Σάουμπερτ, υπήρξε η κατοικία και ο χώρος στον οποίο εργάστηκαν για να συντάξουν το πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της νεοσυσταθείσας πρωτεύουσας. Οι συλλογές του ΜΙΠΑ απαρτίζονται από αυθεντικά και σπάνια εκθέματα, που αναδεικνύουν τις απαρχές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα από το 1837 (όταν αυτή θεμελιώθηκε με την ίδρυση του πρώτου Πανεπιστημίου της χώρας στον ίδιο χώρο) μέχρι περίπου τα μέσα του 20ου αιώνα.
Το κτήριο μετατράπηκε σε μουσείο το 1987 (Πρυτανεία Μιχάλη Σταθόπουλου 1983-1991). Από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του, το ΜΙΠΑ υπήρξε πρωτοπόρο στη ανάπτυξη σε σταθερή βάση παράλληλων δραστηριοτήτων ανοιχτών στο ευρύ κοινό, οι οποίες λάμβαναν χώρα τόσο στην εσωτερική αίθουσα εκδηλώσεων όσο και στις μοναδικής ομορφιάς γραφικές αυλές του.
Επί πρυτανείας Μελετίου – Αθανασίου Κ. Δημόπουλου και με την ευκαιρία της 16ης ετήσιας συνάντησης του Δικτύου Ευρωπαϊκών Πανεπιστημιακών Μουσείων, Universeum, η οποία διοργανώθηκε στην Αθήνα από το Ε.Κ.Π.Α., εγκαινιάστηκε το 2015 η επανέκθεση των επιστημονικών οργάνων στην αίθουσα θετικών επιστημών του Μουσείου Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με τη σύγχρονη προσέγγιση της έκθεσης των σπάνιων επιστημονικών οργάνων του 19ου και 20ου αιώνα, πραγματοποιείται μια φιλική προς τον επισκέπτη παρουσίαση των εκθεμάτων, εμπλουτισμένη με παράλληλες διαδραστικές δραστηριότητες, εναρμονισμένη με τις σύγχρονες μουσειολογικές πρακτικές.
Το 2016 εντάχθηκε στα εκθέματα του Μουσείου η εκθεσιακή ενότητα «Ένα σπίτι για ένα μουσείο: Η ιστορία του κτηρίου», η οποία είναι αφιερωμένη στη μακρόχρονη και ενδιαφέρουσα ιστορία του κτηρίου. Η παραπάνω ενότητα, αφηγείται τόσο την ιστορική και αρχιτεκτονική αξία του κτηρίου που ξεκινάει πολύ πριν το 18ο αιώνα, όσο και τις ιστορίες των ανθρώπων που φιλοξένησε κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα. Το κτήριο, κατά τη διάρκεια της πολύχρονης χρήσης του (1831-1987), πριν γίνει Μουσείο, λειτούργησε ως κατοικία, χώρος εργασίας, Γυμνάσιο, Πανεπιστήμιο, διδασκαλείο, στρατώνας πεζικού, ταβέρνα, κατοικία προσφύγων και μεταναστών. Πρόκειται για ένα κτήριο που εξελίσσεται συνεχώς αφού υπόκειται σε συνεχείς προσθήκες και αποκαταστάσεις ανάλογα με την εκάστοτε χρήση του. Με την ευρύτερη έννοια, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το ίδιο το κτήριο αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα εκθέματα του Μουσείου Ιστορίας.
Στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 180 χρόνια λειτουργίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, εγκαινιάστηκε το Μάιο 2017 η περιοδική έκθεση «Το Λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών: Σύγχρονες Εικαστικές προσεγγίσεις», αφιερωμένη στο Λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η έκθεση, αποτέλεσε ένα επετειακό αφιέρωμα στους πολύ σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες του 19ου αιώνα Νικόλαο Γύζη και Γεώργιο Ιακωβίδη, οι οποίοι υλοποίησαν την παραγγελία της Συγκλήτου του 1887, σχετική με τον εορτασμό των πενήντα ετών από την ίδρυση του Πανεπιστημίου. Σύμφωνα με την ανάθεση, οι δύο καλλιτέχνες υλοποίησαν το Λάβαρο του Πανεπιστημίου Αθηνών με τη μορφή της Θεάς Αθηνάς. Η έκθεση συμπληρώθηκε με τις εικαστικές προτάσεις σύγχρονων δημιουργών, οι οποίοι πραγματοποίησαν εικαστικά έργα που πραγματεύονταν την έννοια του συμβόλου στη σύγχρονη εποχή.
Την ίδια χρονιά, στο πλαίσιο της εξωστρέφειας των Πανεπιστημιακών Μουσείων του Ε.Κ.Π.Α., και των επετειακών εκδηλώσεων για τα 180 χρόνια λειτουργίας του Ε.Κ.Π.Α., εγκαινιάστηκαν οι εκδηλώσεις « Τα Πανεπιστημιακά Μουσεία ανοιχτά στο κοινό» (Μάιος 2017). Το Μουσείο Ιστορίας συντόνισε το παράλληλο άνοιγμα των Πανεπιστημιακών Μουσείων του Ε.Κ.Π.Α. στο ευρύ κοινό. Η αθρόα προσέλευση του κοινού οδήγησε στην επανάληψη της εκδήλωσης τον Οκτώβριο 2017.
Κατά τη διάρκεια, επίσης, της πρυτανείας Μελέτιου – Αθανασίου Κ. Δημόπουλου, το Μουσείο Ιστορίας απέκτησε τον Ιούνιο 2018 ΦΕΚ Ίδρυσης και κανονισμό λειτουργίας, γεγονός που αποτέλεσε τη θεσμική και νομική κατοχύρωση για το σύνολο του πολιτιστικού οργανισμού του Μουσείου Ιστορίας, καθώς και της επέκτασής του στο κτήριο επί της Θόλου 16. Το τελευταίο, σύμφωνα με απόφαση του Υπουργείου Πολιτισμού (1998), παραχωρήθηκε η χρήση του στο Ε.Κ.Π.Α. με σκοπό την επέκταση του Μουσείου. Με ισχυρή τη βούληση της παρούσας Διοίκησης του Ιδρύματος, οι εργασίες ολοκληρώθηκαν και η κτηριακή επέκταση του Μουσείου Ιστορίας είναι ένα γεγονός που πιστοποιεί την θέληση της ηγεσίας του Ε.Κ.Π.Α. για την ανάδειξη της πανεπιστημιακής κληρονομιάς στο σύγχρονο πολιτιστικό περιβάλλον.
Στο πλαίσιο της λειτουργίας των νέων εκθεσιακών ενοτήτων του κτηρίου περιλαμβάνονται δύο αίθουσες του ισογείου και του πρώτου ορόφου στις οποιες το Μουσείο σχεδίασε δύο εκθέσεις με σπάνια τεκμήρια της πανεπιστημιακής ιστορίας. Στο ισόγειο δημιουργήθηκε η έκθεση «Πανεπιστήμιο Αθηνών: Άνθρωποι και Κτήρια» με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από τις συλλογές του Μουσείου, όπου απεικονίζονται κτήρια του Ε.Κ.Π.Α. Η έκθεση χωρίζεται σε δύο ενότητες. Στην ενότητα με τίτλο «Εντός των τειχών» παρουσιάζονται κτηριακές υποδομές και το ανθρώπινο δυναμικό του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητές, φοιτητές, ερευνητικό και διοικητικό προσωπικό, που όλα αυτά τα χρόνια τους δίνει πνοή και ζωντάνια. Η ενότητα «Εκτός των τειχών» συμπληρώνει την έκθεση με στιγμιότυπα από επιστημονικά, πολιτικά, κοινωνικά γεγονότα, στα οποία πρωταγωνίστησαν μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, και έλαβαν χώρα εκτός των κτηριακών εγκαταστάσεων του ιδρύματος.
Στην έκθεση του πρώτου ορόφου παρουσιάζεται η πορεία του Ιδρύματος στον ιστορικό του χωρόχρονο. Την αίθουσα κοσμούν για πρώτη φορά συγκεντρωμένες σε ενιαία εκθεσιακή ενότητα οι ελαιογραφίες των Προσωπικοτήτων που συνέθεσαν την Πρώτη Σύγκλητο του Ιδρύματος το 1837 και χάραξαν την πορεία της λειτουργίας του Πανεπιστημίου. Τα πορτραίτα αυτά αναδεικνύουν τον πανεπιστημιακό θεσμό της ανάθεσης των προσωπογραφιών των Καθηγητών σε καλλιτέχνες και αποτελούν μέρος της πλούσιας συλλογής του ιδρύματος, μιας σπουδαίας συλλογής για τη Νεοελληνική Τέχνη. Την έκθεση συμπληρώνει η προβολή του ντοκιμαντέρ, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1837-2017, Η ιστορία μιας διαδρομής, που δημιουργήθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 180 χρόνων από την ίδρυση του Ε.Κ.Π.Α. το 2017 σε σκηνοθεσία Εύας Στεφανή αναπληρώτριας καθηγήτρια του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Ε.Κ.Π.Α.
Το 2019, χάρη στη δωρεά της κυρίας Αναστασίας Σαμαρά – Κρίσπη, εις μνήμην του συζύγου της Καθηγητή Ηλία Κρίσπη, διαμορφώθηκε ο χώρος του ισογείου του ΜΙΠΑ σε σύγχρονο συνεδριακό και εκθεσιακό χώρο, όπου πραγματοποιήθηκαν, μεταξύ άλλων, εργασίες υποδομής και γενικής αποκατάστασης. Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν δομικές εργασίες της τοιχοποιίας και βαφή, εγκαταστάθηκαν νέα φωτιστικά σώματα και λαμπτήρες τύπου LED. Εγκαταστάθηκε επίσης, νέο σύγχρονο οπτικοακουστικό σύστημα με πτυσσόμενη οθόνη προβολής, προβολέα παρουσίασης, κονσόλα ήχου, μικρόφωνα, ηχεία, ενισχυτές και φορητός Η/Υ για τις ανάγκες των παρουσιάσεων. Η διαμόρφωση του χώρου έγινε με σεβασμό στην ιστορικότητα του κτηρίου, προσφέροντας ταυτόχρονα ένα σύγχρονο χαρακτήρα, ταυτόσημο με την έννοια της εξωστρέφειας του Μουσείου Ιστορίας. Το 2021 πραγματοποιήθηκαν επίσης, σημαντικές κτηριακές εργασίες και συντήρησης στο Μουσείο Ιστορίας.
Καθ’όλη την διάρκεια του χρόνου, οι χώροι διατίθενται προς χρήση σε νομικά και φυσικά πρόσωπα:
– οι αίθουσες πολλαπλών χρήσεων “Kαθηγητού Ηλία Κρίσπη” του ισογείου
– αίθουσα σεμιναρίων στον 1ο όροφο
-οι αύλειοι χώροι
Εκπαιδευτικά προγράμματα:
Στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές σχολείων όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Ειδικά για τους μαθητές γυμνασίου-λυκείου, στο Μουσείο πραγματοποιούνται ξεναγήσεις, διατίθεται ψηφιακή εφαρμογή για αυτόνομη περιήγηση και διοργανώνεται ετήσιος μαθητικός διαγωνισμός.
1. “Το Παληό Πανεπιστήμιο και οι ένοικοι του” – για μαθητές γυμνασίου/λυκείου.
Η Ιστορία μέσα από τις παραστατικές τέχνες στο μουσείο Μια παράσταση χάρτινου θεάτρου, μια κούκλα σε ανθρώπινο μέγεθος, προφορικές μαρτυρίες, προβολή αρχειακού υλικού με μικροκάμερα (microcinema) και βιωματικές δραστηριότητες διαμορφώνουν μια σύνθετη μουσειακή αφήγηση που φωτίζει γνωστές και άγνωστες πτυχές από τη ζωή διάσημων αλλά και καθημερινών ανθρώπων στο κτήριο. Στόχος του προγράμματος είναι να προβάλει την αξία της διατήρησης των αρχιτεκτονικών μνημείων αλλά και σχετικά ζητήματα που προκύπτουν σήμερα (βιώσιμη ανάπτυξη της ιστορικής πόλης των Αθηνών, δικαιώματα και υποχρεώσεις των πολιτών, κ.α.). Το κτήριο του Μουσείου υπήρξε ένα από τα πιο επιβλητικά αθηναϊκά σπίτια των αρχών του 19ου αιώνα. Οι επεμβάσεις που υπέστη και η ιστορία των ενοίκων του αντανακλούν το κοινωνικό πλαίσιο και σημαντικά γεγονότα της
2. “Πώς σας ήλθε κατά νου να σπουδάσετε επιστήμη;” – για μαθητές γ΄, δ΄, ε΄, στ΄ δημοτικού
Με εργαλείο το κουκλοθέατρο και το θεατρικό παιχνίδι, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα έχει σαν στόχο την εξοικείωση των μικρών επισκεπτών με φωτεινές στιγμές της ιστορίας των επιστημών και με την ιστορία του Πανεπιστημίου Αθηνών. Η αφήγηση βασίζεται στην ιδέα της πρωτοπορίας στην επιστήμη και των ανθρώπων που αφιέρωσαν τη ζωή τους σε αυτή.
3. “Μια εικόνα χίλιες λέξεις” – για μαθητές α΄, β΄, γ΄, δ΄ δημοτικού
Γνωριμία με τη θεά Αθηνά του λαβάρου του Πανεπιστημίου Αθηνών που απεικονίζεται στο έργο του Νικόλαου Γύζη και με σύμβολα επιστημών που απεικονίζονται σε άλλα εκθέματα του Μουσείου. Τι είναι τα σύμβολα και γιατί τα χρησιμοποιούμε; Υπάρχουν φτωχά και πλούσια σε νοήματα σύμβολα;
4. “Άψυχα αντικείμενα έχετε λοιπόν ψυχή;” – για μαθητές νηπιαγωγείου, α΄, β΄ δημοτικού
Υπάρχει ημερομηνία λήξης για ένα αντικείμενο; Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για να το προστατέψουμε; Πόσο έξυπνα είναι τα… χέρια μας και πώς με αφορμή εκθέματα του μουσείου συντάσσουμε ένα λεξικό της αφής… στην πράξη; Τι σημαίνει προληπτική συντήρηση και χειρισμός αντικειμένων και ποιοι είναι οι κανόνες του;
Ξεναγήσεις:
Για τους μαθητές γυμνασίου – λυκείου πραγματοποιούνται ξεναγήσεις με κεντρικό άξονα την ίδρυση του Πανεπιστημίου Αθηνών (1837) και τα πρώτα χρόνια λειτουργίας του πρώτου ανωτάτου εκπαιδευτικού ιδρύματος της χώρας, της Βαλκανικής Χερσονήσου και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.
Το έργο του ΜΙΠΑ παραδοσιακά εστιάζει στην προσφορά στην επιστημονική κοινότητα όσο και στην δημιουργία ενός φιλικού, εμπνευσμένου περιβάλλοντος που στόχο έχει την εκπαίδευση, την έρευνα, την καλλιέργεια της γνώσης και του πολιτισμού. Σε αυτό το πλαίσιο μέχρι σήμερα διοργανώνει και φιλοξενεί αδιάλειπτα όλα αυτά τα χρόνια επιστημονικά συνέδρια, εργαστήρια, διαλέξεις, μαθήματα, εορταστικές εκδηλώσεις, θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, εικαστικές εκθέσεις και πολλές άλλες πολιτιστικές δράσεις.
Ο διαδικτυακός ιστότοπος του Μουσείου Ιστορίας είναι διαθέσιμος στο: www.historymuseum.uoa.gr
Σωτηρία-Αλεξάνδρα Σακελλαρίου
Προϊσταμένη Διεύθυνσης Δημοσίων Σχέσεων και Ιστορίας
Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
email: riasakel@uoa.gr
Τηλ.: 210 3689734
Βαγγέλης Παπούλιας
Προϊστάμενος Τμήματος Μουσείων & Ιστορικών Αρχείων ΕΚΠΑ
email: papoulias@uoa.gr
τηλ: 2103689510
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.