Άρθρο του αναπληρωτή καθηγητή πετρολογίας Δ. Κωστόπουλου και του καθηγητή πετρολογίας πυριγενών πετρωμάτων Π. Πομώνη στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη σεισμικότητα στη Σαντορίνη

Από τον Αύγουστο του 2024, η Σαντορίνη παρουσιάζει συμπεριφορά «ηφαιστειακής αναταραχής» που εκφράζεται με σεισμικότητα, εκπομπές αερίων, θερμικές ανωμαλίες και εδαφική παραμόρφωση. Από τα μέσα Ιανουαρίου του 2025, η σεισμικότητα παρουσιάζει μία άνευ προηγουμένου έξαρση στη θαλάσσια περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Ανύδρου, με χιλιάδες γεγονότα μεγέθους έως 5,3R να έχουν ανιχνευθεί εμφανιζόμενα ως παλμοί με συγκεκριμένη συχνότητα και διάρκεια.

Παρόμοια σμήνη σεισμών έχουν καταγραφεί και σε άλλα ηφαιστειακά πεδία ανά τον κόσμο (Χαβάη, Ισλανδία, Αλάσκα, Ινδονησία) και έχουν αποδοθεί στη μεταφορά μάγματος από τον μανδύα στον κατώτερο και κατόπιν στον ανώτερο φλοιό (Εικ. 1).

Το μάγμα, ως ρευστό, είναι ασυμπίεστο και θα κινηθεί προς τις περιοχές ελάχιστης πίεσης που τέτοιες συνήθως είναι οι τεκτονικές ασυνέχειες (ρήγματα) μέσα στον φλοιό. Τα ρευστά ελαττώνουν τη διατμητική αντοχή των πετρωμάτων προκαλώντας έτσι τη θραύση τους και διεισδύοντας σε αυτά υπό τη μορφή φλεβών. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται και οι φλέβες ανοίγουν από μόνες τους τον δρόμο τους διαδιδόμενες σιγά-σιγά προς την επιφάνεια (Εικ. 2).

Στην περιοχή μεταξύ Σαντορίνης και Ανύδρου, η χωρική κατανομή των εστιών των σεισμών ανά ομάδες μεγέθους (0–1R, 1–2R, κλπ.) μαρτυρούν τόσο μεταφορά μάγματος από τον κατώτερο προς τον ανώτερο φλοιό (από τα 14 στα 6 χλμ. βάθος), χρησιμοποιώντας το ρήγμα της Ανύδρου, όσο και δημιουργία φλεβών σε μία διεύθυνση ΒΑ-ΝΔ.

Μέχρι στιγμής, τα δεδομένα δείχνουν την εντονότερη μεταφορά μάγματος στον ευρύτερο χώρο 246° Δ-ΝΔ της Ανύδρου σε απόσταση 4,5 χλμ. από τη βραχονησίδα. Η πιθανότητα εκδήλωσης ηφαιστειότητας εξαρτάται βέβαια από τη διάρκεια και τον ρυθμό τροφοδοσίας σε μάγμα.

Αναφορικά με το υποθαλάσσιο ηφαίστειο του Κολούμπου, αξίζει να αναφέρουμε την πιθανότητα πρόκλησης ηφαιστειακής έκρηξης στην περίπτωση κάποιου ισχυρού σεισμού (6–7R) που ενδεχομένως να συμβεί σε απόσταση 10–20 χιλιομέτρων μακριά του, υπό την προϋπόθεση πάντως ότι το σεισμικό ρήγμα περνά κοντά από τον μαγματικό θάλαμο.

Σε αυτήν την περίπτωση, η αλλαγή του καθεστώτος των τάσεων (πίεση) στο σεισμικό ρήγμα μακριά από την εστία του σεισμού, στη γειτονία του μαγματικού θαλάμου, θα μπορούσε να προκαλέσει αποσυμπίεση του μάγματος και απόμειξη των πτητικών συστατικών του. Ενδεχόμενος αποχωρισμός των αερίων θα προκαλούσε τοπικά αύξηση της πίεσης ρευστών και μείωση της διατμητικής αντοχής των πετρωμάτων της οροφής του θαλάμου, η οποία και θα κατέρρεε οδηγώντας έτσι σε μια βίαιη «τσουναμογόνο» έκρηξη σύμφωνα με μελέτη του 2022: σαν να ανοίγουμε απότομα ένα μισοκουνημένο μπουκάλι μπύρα. Παραδείγματα τέτοιων εκρήξεων είναι γνωστά από τη χερσόνησο της Καμτσάτκα (Ρωσία).

Η ιστορία του ελληνικού ηφαιστειακού τόξου

Στην Ελλάδα, η κατάδυση της ωκεάνιας λιθόσφαιρας κάτω από την ηπειρωτική λιθόσφαιρα του Αιγαίου έχει δημιουργήσει ένα ηφαιστειακό τόξο που διασχίζει τη μικροπλάκα από δύση προς ανατολή, από το Σουσάκι Κορινθίας μέχρι την Αλικαρνασσό της Μ. Ασίας, σε μία ζώνη μήκους περίπου 500 χλμ. και πλάτους 20–40 χλμ. Η ηφαιστειότητα κατά μήκος του τόξου άρχισε πριν από περίπου 4,4 εκατ. χρόνια και σχετίζεται με ζώνες ρηγμάτων, διεύθυνσης ΒΑ–ΝΔ.

Η Σαντορίνη βρίσκεται στο μέσο περίπου του τόξου και είναι ηφαιστειακά ενεργή. Σημειώνεται ότι το 2022 ανιχνεύθηκε μαγματικός θάλαμος διαμέτρου 600 μέτρων κάτω από τον κρατήρα του υποθαλάσσιου ηφαιστείου «Κολούμπος», 8 χλμ. ΒΑ της Σαντορίνης, σε βάθος μόλις 2–4 χλμ. κάτω από τον πυθμένα. Ο όγκος του τήγματος υπολογίστηκε σε 1,4 κυβικά χιλιόμετρα, ενώ η σύστασή του, με βάση τη λάβα της έκρηξης του 1650 μ.Χ., εικάζεται ότι είναι πλούσια σε πυρίτιο και βρίσκεται σε θερμοκρασία γύρω στους 900°C.

Μελέτη του 2024 έδειξε ότι η Σαντορίνη, εκτός από την περίφημη Μινωική έκρηξη του 1613 π.Χ. η οποία είχε δείκτη εκρηκτικότητας 6 και εκτόξευσε 34,5 κυβικά χιλιόμετρα μάγματος, είναι επίσης υπεύθυνη για ένα υποβρύχιο εκρηκτικό ξέσπασμα το 726 μ.Χ. που παρήγαγε 3,1 κυβικά χιλιόμετρα κίσσηρης και ηφαιστειακής σποδού.

Ας σημειωθεί, επίσης, ότι τα δύο κεντρικά νησιά της καλδέρας, η Παλαιά και η Νέα Καμένη, σχηματίστηκαν από έντεκα εκρήξεις μεταξύ του 197 π.Χ. και του 1950 μ.Χ., γεγονότα που μαρτυρούν την έντονη δραστηριότητα του ηφαιστείου.

Η ευρύτερη περιοχή της Σαντορίνης βρίσκεται χωρίς αμφιβολία σε έντονη τεκτονομαγματική διέγερση και το πρόσφατο εκρηκτικό της παρελθόν δεν επιτρέπει εφησυχασμό. Οι κάτοικοι των νησιών της ζώνης του ελληνικού ηφαιστειακού τόξου πρέπει να μάθουν να συμβιώνουν με τους σεισμούς και τα

Πρώτη Δημοσίευση εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ