H σημερινή εικονιστική κοινωνία κατακλύζεται από ραγδαίες εξελίξεις. Ψηφιακά εργαλεία, τεχνητή νοημοσύνη, πρόσβαση σε κάθε είδους πληροφορία – αξιόπιστη και μη- και σε πλήθος μεγαδεδομένων, υπερεξειδίκευση γνώσης, διαδικτυακές κοινότητες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας. Όλα τριγύρω αλλάζουν με τόσο γρήγορο ρυθμό, που κάποιες φορές είναι δύσκολο να τα παρακολουθήσου με. Είναι άλλωστε εντυπωσιακό το πόσο γρήγορα αλλάζουν πια οι γενιές. Η νέα αυτή πραγματικότητα έχει επηρεάσει χωρίς άλλο και το πολιτισμικό και καλλιτεχνικό γίγνεσθαι.Η κυβερνο-τέχνη, ο κυβερνο-χορός όπως και διάφοροι καλλιτεχνικοί ιστότοποι βρίσκονται στο προσκήνιο.
Αλήθεια, μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο τι θα μπορούσε να προσφέρει ο χορός και μάλιστα ένα είδος όπως αυτό του παραδοσιακού και – στην περίπτωσή μας- του ελληνικού παραδοσιακού χορού; Και μόνο η αναφορά σε αυτόν είναι σαν να πρέπει κάποιος να ταξιδέψει πίσω στον χρόνο σε άλλες εποχές, ζωές, κοινωνίες. Κι όμως -τι παράδο ξο- ο ελληνικός παραδοσιακός χορός εντός και εκτός Ελλάδας συνοδεύει τη ζωή των ανθρώπων σε οικογενειακές, κοινωνικές και όχι μόνο πτυχές. Στη χώρα μας δε ξεφυτρώνουν όλο και περισσότεροι σύλλογοι, σωματεία και φορείς που σχετίζονται με αυτόν. Σε κάθε γωνιά, σε κάθε γειτονιά -στο αστικό πλαίσιο αλλά και σε κάθε μικρότερη ή μεγαλύτερη κοινότητα- κάθε λίγο και λιγάκι ένας νέος σύλλογος κάνει την εμφάνισή του. Πραγματοποιού νται παραστασιακές, συμμετοχικές -ή και τα δύο- χορευτικές δράσεις όπως «Ο Χορός στην Πλατεία» στον Δήμο Ελληνικού-Αργυρούπολης, ενώ διαρκώς οργανώνονται σχετικές ειδικές εκδηλώσεις σε μεγάλης αναγνωρισιμότητας χώρους (π.χ. Ηρώδειο, Μέγαρο Μουσικής, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος κ.ά.), τα οποία κατακλύζονται από συμμετέχοντες και θεατές.
Επιπρόσθετα, ο ελληνικός παρα δοσιακός χορός εξακολουθεί να εί ναι παρών στην εκπαίδευση -τυπική και μη τυπική, σε όλες τις βαθμίδες και ηλικίες-, στην τοπική αυτοδιοίκηση, σε ιδιωτικά γυμναστήρια, σε καλλιτεχνικά σωματεία, σε χορευτικούς ομίλους, σε σχολές χορού και θεάτρου, στα ΜΜΕ (π.χ. τηλεοπτικές εκπομπές αφιερωμένες στη μουσι- κοχορευτική μας παράδοση), καθώς επίσης και σε χώρους εργασίας και αναψυχής σε χειμερινά και θερινά θέρετρα, σε χώρους διασκέδασης, σε κέντρα υγείας και αποκατάστασης και σε ειδικούς πληθυσμούς, όπως για παράδειγμα οι ηλικιωμένοι ή τα άτομα με αναπηρίες. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι ο ελληνικός παραδοσιακός χορός άρχισε να υπηρετείται ως γνωστικό αντικείμενο σε πανεπιστημιακό επίπεδο από τις αρχές του 1980 και μετά. Δεν υπάρχει Τμήμα Χορού στην Ελλάδα, εν αντιθέσει προς άλλες μορφές τέχνης συμπεριλαμβανομένων των παραστατικών τεχνών – κι ας ήταν η Τερψιχόρη η Μούσα του χορού στην ελληνική μυθολογία. Εντούτοις, το συγκεκριμένο είδος γνωρίζει στη χώρα μας εκρηκτική ανάπτυξη ως προς τη μελέτη και την έρευνά του μέσα από προπτυχιακές, μεταπτυχιακές, διδακτορικές σπουδές, μεταδιδακτορικές έρευνες και πλείστες άλλες ακαδημαϊκές και επιστημονικές δράσεις, έχοντας ενεργή και δυναμική παρουσία στη διεθνή ακαδημαϊκή κοινότητα.
Η πανσπερμία αυτή παρουσίας του ελληνικού παραδοσιακού χορού εκτός του ότι εντυπωσιάζει, σίγουρα κάτι δηλώνει για αυτό το είδος στο σύγχρονο κοινωνικό, πολιτισμικό, παιδαγωγικό, καλλιτεχνικό και ακαδημαϊκό πλαίσιο. Αν μη τι άλλο, ο ελληνικός παραδοσιακός χορός ως ζώσα παράδοση αλλά πια και ως ζώσα πολιτισμική κληρονομιά δείχνει ότι είναι εδώ σε όλες τις πτυχές της ελληνικής κοινωνίας, αναδεικνύοντας τη σημασία του στην Ελλάδα του 2025. Γιατί άραγε; Και επιπλέον, τι μηνύματα μπορεί να περνά στη νέα γενιά;
Έχει υποστηριχθεί ότι ο χορός ως προγλωσσικός είναι εγγενής, είναι στην ίδια τη φύση του ανθρώπου, ενώ είναι γνωστό ήδη από την αρχαιότητα ότι ο «αχόρευτος» άνθρωπος θεωρούνταν και απαίδευτος. Πέρα επίσης από το ότι ο χορός με τους πολυγραμματισμούς του συνιστά ενσώματη γνώση, που μέσα από τις κατά τόπους χορευτικές επιτελέσεις εννοιολογεί και νοηματοδοτεί τον άνθρωπο και τον κόσμο ως πρακτική μορφή γνώσης (γνώση του πώς) αλλά ταυτόχρονα και ως θεωρητική μορφή γνώσης (γνώση του τι), ο ελληνικός παραδοσιακός χορός ως συλλογική πρακτική κιναισθητικής εμπειρίας φέρει και ιδιαίτερα εγγενή χαρακτηριστικά.
Μεταξύ αυτών, στον κύκλο του ελληνικού παραδοσιακού χορού όπου οι συγχορευτές πιάνονται με λαβή – πόσο σημαντικό αλήθεια αυτό– κυριαρχούν έννοιες όπως η ενότητα, η ομαδικότητα, η συλλογικότητα, η συμπερίληψη, η αλληλεγγύη και η αμοιβαία κατανόηση, ενισχύοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την αίσθηση του ανήκειν και της συνείδησης της κοινότητας.
Επιπρόσθετα, ο ελληνικός παραδοσιακός χορός, αντλώντας από μια συγκεκριμένη «δεξαμενή» κινήσεων και κινητικών ακολουθιών και έχοντας μια συγκεκριμένη λογική συγκρότησης, αναδεικνύει μέσα από την ποικιλομορφία και τον πλούτο των μορφών του – αλλά και την απλότητα αυτών – τη δημιουργικότητα και την ευρηματικότητα, καθώς και την αίσθηση του μέτρου του δημιουργού του. Χαρακτηριστικά που γίνονται αντιληπτά μέσα από τη βαθιά και ουσιαστική γνώση του είδους αυτού ως πράξη και ως διαδικασία μέσα από τις ποικίλες υπάρξεις του. Και που όσο πιο πολύ κάποιος εντρυφά σε αυτό, τόσο περισσότερο στέκεται με δέος και θαυμασμό απέναντι στην ιστορία, τη μνήμη, τον πολιτισμό, την ταυτότητα –συλλογική και ατομική- του Έλληνα.
Πλείστα λοιπόν τα μηνύματα του παραδοσιακού χορού στην Ελλάδα του 2025. Όμως για να επι κοινωνηθούν –ειδικότερα στη νέα γενιά- θα πρέπει αυτός να ιδωθεί μέσα από μια νέα, αναστοχαστική, κριτική ματιά που δεν θα αναιρεί κατ’ ανάγκη τις υπάρχουσες τάσεις, αλλά αφουγκραζόμενος το σήμερα, να ανοίξει και νέους ορίζοντες στο αύριο. Γιατί, όπως είθισται να λέγεται, άνθρωπος χωρίς τον (χορευτικό) πολιτισμό του είναι δέντρο χωρίς ρίζες.
Μαρία Κουτσούμπα, Καθηγήτρια Χορολογίας, με έμφαση στον Ελληνικό Παραδοσιακό Χορό, Σ.ΕΦ.Α.Α., ΕΚΠΑ
Πηγή: Αποκλειστική έκδοση του Economist για την Ελλάδα και την Κύπρο «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟ 2025»
https://www.dancingaslivingheritage.eu
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Koutsouba, M. (2020). Traditional dance In urban settings. ‘Snapshots’ of Greek dance traditions in Athens. In H. Thomas & S. Prickett (eds.), The Routledge Companion to Dance Studles (pp. 285-297). New York & Oxon: Routledge.
Koutsouba, M. (2022). Transmission of dancing bodies in a digital world: Is cartesian dualism back?. In A. von Bibra Wharton & D Urbanaviclene (eds.), Dance and Economy, and Dance Transmission, Proceedings of 31st Symposium of the ICTM Study Group on Ethno- choreology. Klalpeda (pp. 117-132). Lithuania: ICTM Study Group on Ethnochoreology- Department of Ethnomusicology, Lithuanian Academy of Music and Theatre in partnership with Klaipėda University
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.