Τελικό συνέδριο του ερευνητικού προγράμματος IEL4inclusion με τίτλο: «Συμπεριληπτικότητα και Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο»

Το τελικό συνέδριο του ερευνητικού έργου «Διεθνές Οικονομικό Δίκαιο και Συμπεριληπτικότητα στην Ελληνική Κοινωνία» πραγματοποιήθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου του 2025 στην αίθουσα ομιλιών του Κτηρίου Κωστής Παλαμάς του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ακαδημίας 48 και Σίνα). Στο συνέδριο αυτό παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του έργου σχετικά με τις δυνατότητες αξιοποίησης των εργαλείων του Διεθνούς Οικονομικού Δικαίου (Δ.Ο.Δ.) για την προώθηση της συμπερίληψης των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, ιδιαίτερα δε των γυναικών και των πολιτών τρίτων χωρών, καθώς και για τη βελτίωση της θέσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΜμΕ) στην Ελληνική και στις διεθνείς αγορές, ενώ παράλληλα ανιχνεύθηκαν οι προοπτικές για συναφή περαιτέρω έρευνα. Επιπλέον, συζητήθηκε το κατά πόσο είναι δυνατή και αναγκαία η υιοθέτηση εκ μέρους της Ελληνικής Πολιτείας μιας πολυεπίπεδης συμπεριληπτικής πολιτικής· μια πολιτικής που βασίζεται σε εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή εργαλεία.

Το συνέδριο ξεκίνησε με χαιρετισμό από τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Χριστοδούλου, Κοσμήτορα της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Στη συνέχεια, στην 1η συνεδρία η προεδρεύουσα Καθηγήτρια Μαρία Γαβουνέλη, αφού επεσήμανε την ανάγκη συμπερίληψης των γυναικών παρά τον ομολογουμένως επαρκή χαρακτήρα του κανονιστικού πλαισίου της Ελληνικής έννομης τάξης αναφορικά με την ισότητα των φύλων, έδωσε τον λόγο στην υποψήφια Δρ. Βέρα Χατζηγεωργίου. Η τελευταία ανέπτυξε τις ειδικές διατάξεις και τα ειδικά κεφάλαια για τις γυναίκες που περιέχονται στις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις ρήτρες εξαίρεσης, στις διατάξεις συνεργασίας και στις Επιτροπές Εμπορίου και Ισότητας Φύλων. Κατόπιν, η συνιδρύτρια του WHEN κυρία Πηνελόπη Θεοδωρακάκου παρουσίασε έρευνες που έχει διεξαγάγει ο εν λόγω οργανισμός για την κατάσταση των γυναικών στην Ελλάδα, καθώς και στοιχεία από άλλους αρμόδιους φορείς, καταδεικνύοντας τόσο την ύπαρξη έμφυλου χρηματοδοτικού χάσματος, όσο και τη συχνή παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών στον χώρο εργασίας τους. Η κυρία Εύα Τζαβαλά, ειδική εμπειρογνώμονας στην Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Ε.Ε.Δ.Α.), που έλαβε τον λόγο στη συνέχεια πραγματεύτηκε πτυχές της συντεταγμένης προσπάθειας επίλυσης των προβλημάτων αυτών, αναδεικνύοντας τον ρόλο της Ε.Ε.Δ.Α. για τη συμπερίληψη των γυναικών και, πιο συγκεκριμένα, τις ποικίλες δράσεις της Ε.Ε.Δ.Α., οι οποίες μεταξύ άλλων στοχεύουν στην ενίσχυση της γυναικείας επιχειρηματικότητας. Τέλος, η μεταπτυχιακή φοιτήτρια κυρία Ναταλία Κωσταρά εξέτασε τους δυνατούς τρόπους ένταξης της έμφυλης διάστασης στις δημόσιες συμβάσεις υπό το κανονιστικό πλαίσιο του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (Π.Ο.Ε.) και τη συμβατότητά τους με τη Συμφωνία για τις Δημόσιες Συμβάσεις (GPA).

Στη 2η συνεδρία, η προεδρεύουσα Καθηγήτρια Φωτεινή Παζαρτζή, αφού συνέδεσε μεταξύ τους τις θεματικές των τεσσάρων ομιλιών που επρόκειτο να ακολουθήσουν, έδωσε τον λόγο στον μεταδιδακτορικό ερευνητή Δρ. Νικόλαο Βούλγαρη. Ο τελευταίος κατέδειξε καταρχάς ότι μέχρι σήμερα το Δ.Ο.Δ. δεν έχει χρησιμοποιηθεί ως όχημα συμπερίληψης των πολιτών τρίτων χωρών και, κατόπιν, παρουσίασε μια δέσμη εργαλείων τόσο του διεθνούς εμπορικού, όσο και του διεθνούς επενδυτικού δικαίου, τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην οικονομική συμπερίληψη της ευάλωτης αυτής κοινωνικής ομάδας (ενδεικτικά: διευκόλυνση εμβασμάτων, εταιρική κοινωνική ευθύνη). Στη σχέση ακριβώς, η οποία υφίσταται μεταξύ αφενός διεθνούς επενδυτικού δικαίου και αφετέρου πολιτικών ένταξης για τους πολίτες τρίτων χωρών, επικεντρώθηκε η μεταδιδακτορική ερευνήτρια Δρ. Μαρια-Λουίζα Δεύτου, αναπτύσσοντας παράλληλα το ζήτημα της χρυσής βίζας και της συναφούς ευρωπαϊκής νομολογίας. Κατόπιν, ο διευθυντής του MedMA Δρ. Μάρκος Καραβίας παρουσίασε το φαινόμενο της νόμιμης μετανάστευσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο με τις ποικίλες παραμέτρους του, καθώς και την ευρωπαϊκή στρατηγική για την ένταξη των μεταναστών. Τέλος, ο διευθυντής Μεταναστευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου κύριος Μιχαήλ Κοσμίδης, ανέλυσε διεξοδικά την ελληνική νομοθεσία σε σχέση με τις επενδύσεις στη δημόσια πολιτική μετανάστευσης και ειδικότερα στην ομάδα στόχο των νόμιμα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών βάσει των διατάξεων του νέου Κώδικα.

Στη 3η συνεδρία, ο προεδρεύων Καθηγητής Αλέξανδρος-Λίνος Σισιλιάνος, αφού συνέδεσε μεταξύ τους τις θεματικές των τριών ομιλιών που επρόκειτο να ακολουθήσουν, έδωσε τον λόγο στην Γενική Γραμματέα Ιδιωτικών Επενδύσεων του Υπουργείου Ανάπτυξης κυρία Στελίνα Σιαράπη. Η τελευταία παρουσίασε τις κατευθύνσεις του Υπουργείου Ανάπτυξης για τον μετασχηματισμό του παραγωγικού μοντέλου της χώρας, καθώς και τις δυνατότητες ενίσχυσης των μικρομεσαίων επιχειρήσεων και προώθησης της βιώσιμης ανάπτυξης που προσφέρει ο νέος αναπτυξιακός νόμος. Κατόπιν, ο υποψήφιος Δρ. Αλέξανδρος Παπαδημητρίου ανέπτυξε τις ειδικές διατάξεις για τις ΜμΕ που ανήκουν σε ή διευθύνονται από υπο-εκπροσωπούμενες ή ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που περιέχονται στις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στις διατάξεις που αφορούν στη συνεργασία, στο ηλεκτρονικό εμπόριο, στις αγορές δημοσίων συμβάσεων και στις Κοινές Επιτροπές για τις ΜμΕ. Τέλος, ο επιστημονικός συνεργάτης της ΟΚΕ Δρ. Δημήτριος Μπίμπας ανέδειξε τη θεσμική σημασία του κοινωνικού διαλόγου μεταξύ των παραγωγικών και κοινωνικών φορέων για την προώθηση των πολιτικών βιώσιμης ανάπτυξης, καθώς και για την αποτελεσματικότερη συμμετοχή των πολιτών στην οικονομική ζωή της χώρας.

Το συνέδριο έκλεισε με τη Στρογγυλή Τράπεζα, την οποία συντόνισε ο Αναπληρωτής Καθηγητής Γεώργιος Κυριακόπουλος, Αναπληρωτής Κοσμήτωρ της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Σε αυτό συμμετείχαν καθηγητές, εξειδικευμένοι στο Δ.Ο.Δ., από κοινού με τη διευθύντρια ερευνών της διαΝΕΟσις, Δρ. Φαίη Μακαντάση, η οποία στην παρουσίασή της σκιαγράφησε όλες τις παραμέτρους της Ελληνικής κοινωνίας που κάθε συμπεριληπτική κοινωνική και οικονομική πολιτική οφείλει να λάβει υπόψη της. Έχοντας κατά νου την πολλαπλότητα αυτή, ο Επίκουρος Καθηγητής Αναστάσιος Γουργουρίνης, παρουσίασε τόσο τη λογική που συνέχει τις προτάσεις πολιτικής, στις οποίες κατέληξε το έργο IEL4inclusion, όσο και τις επιμέρους προτάσεις στη βάση εργαλείων του διεθνούς εμπορικού και του διεθνούς επενδυτικού δικαίου. Κατόπιν, όλοι και όλες οι ομιλητές και οι ομιλήτριες συζήτησαν πάνω ακριβώς στις προτάσεις αυτές, με την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Μαρία Πανεζή να πραγματεύεται ιδίως τις προτάσεις εκείνες που στοχεύουν στην οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών, τονίζοντας ότι το μεγαλύτερο ζήτημα αποτελεί η δεσμευτικότητα των συναφών εργαλείων του Δ.Ο.Δ., καθώς και η έμπρακτη εφαρμογή που υστερεί μεταξύ άλλων εξαιτίας της έλλειψης πληροφόρησης· με τον Καθηγητή Παναγιώτη Δελημάτση, τέλος, να πραγματεύεται ιδίως τις προτάσεις εκείνες που στοχεύουν στην οικονομική ενδυνάμωση των πολιτών τρίτων χωρών, τονίζοντας μεταξύ άλλων τα δυνητικά οφέλη από τη Γενική Συμφωνία για τις Συναλλαγές στον Τομέα των Υπηρεσιών (GATS) του Π.Ο.Ε. και, πιο συγκεκριμένα, το mode 4.

Το τελικό συνέδριο έδωσε στα μέλη της ερευνητικής ομάδας την ευκαιρία να μοιραστούν τα αποτελέσματα της έρευνας που υλοποίησαν, και βοήθησε στην προώθηση της συζήτησης με θεσμικούς (και μη-) φορείς γύρω από τις προτάσεις πολιτικής του IEL4inclusion.

Αναστάσιος Γουργουρίνης

Επίκουρος Καθηγητής, Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ

Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου IEL4inclusion