Συνέντευξη του Πρύτανη του ΕΚΠΑ, κ. Θ. Δημόπουλου, στο “The SAFIA blog” με θέμα: “Ο καρκίνος στη μετά-covid εποχή: αναλύοντας τόσο τις νέες θεραπείες όσο και τις επιπτώσεις στο τομέα της ογκολογίας από την πανδημία”

Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγητής Μελέτιος-Αθανάσιος Δημόπουλος, παραχώρησε συνέντευξη την Τρίτη 3 Μαΐου στο “The SAFIA blog” και την Στεφανία Τζήρου με θέμα: “Ο καρκίνος στη μετά-covid εποχή: αναλύοντας τόσο τις νέες θεραπείες όσο και τις επιπτώσεις στο τομέα της ογκολογίας από την πανδημία”.

Συγκεκριμένα, στην συνέντευξη αναφέρθηκαν τα εξής:

1. Βρισκόμαστε ήδη δυο χρόνια από την εμφάνιση του SARS-CoV-2.  Με ποιο τρόπο πιστεύετε έχει επηρεάσει η πανδημία τη διαχείριση της νόσου του καρκίνου;

Τα εκτεταμένα lockdown στην αρχική φάση της πανδημίας οδήγησαν διεθνώς στη μείωση των επισκέψεων τόσο για προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου όσο και για την παρακολούθηση ασθενών με ατομικό αναμνηστικό κακοήθειας. Σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρήθηκε αρχικά μια καθυστέρηση στις νέες διαγνώσεις και στη διάγνωση της υποτροπής. Ωστόσο, τα ογκολογικά τμήματα προσαρμόστηκαν γρήγορα στις νέες συνθήκες και διαμορφώθηκαν εξειδικευμένα πρωτόκολλα διαχείρισης των ασθενών με καρκίνο κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Πλέον έχουμε επανέλθει πλήρως στην κανονικότητα και βρίσκονται σε εφαρμογή πρωτόκολλα πρόληψης της διασποράς του SARS-CoV-2 στις ογκολογικές μονάδες.

2. Από την αρχή του ξεσπάσματος της πανδημίας, γνωρίζουμε ότι τόσο οι ογκολογικοί ασθενείς όσο και οι ασθενείς που υποβάλλονταν για προσυμπτωματικό έλεγχο,  αντιμετώπισαν σημαντικές δυσκολίες ως προς την πρόσβαση στις δομές υγείας, στα διαγνωστικά κέντρα, ακόμα και στις απαραίτητες επισκέψεις στο γιατρό τους. Ποιες ήταν οι σημαντικότερες προκλήσεις;

Σίγουρα οι δυσκολίες ήταν κυρίως κατά το αρχικό κύμα της πανδημίας, όταν δεν υπήρχαν διαθέσιμα τα εμβόλια έναντι του SARS-CoV-2 και οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι στη COVID-19. Η σημαντικότερη πρόκληση ήταν η αποφυγή του συνωστισμού για την πρόληψη της μετάδοσης της COVID-19. Η εκτεταμένη χρήση διαγνωστικών ελέγχων (μοριακών και αντιγονικών μεθόδων) προ της επίσκεψης και η έλευση των εμβολίων βοήθησαν ουσιαστικά στην επιστροφή στην κανονικότητα για τους ογκολογικούς ασθενείς.

3. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια έκρηξη στην ανακάλυψη νέων θεραπειών ανοσοθεραπείας σε συνδυασμό μεταξύ τους ή και με τη προσθήκη χημειοθεραπευτικών σχημάτων. Ποιες θεωρείτε είναι οι πιο πολλά υποσχόμενες θεραπείες για τον καρκίνο αυτή τη στιγμή;

Πράγματι η ανοσοθεραπεία αποτελεί το παρόν και το μέλλον της θεραπείας για τον καρκίνο. Τα συζευγμένα μονοκλωνικά αντισώματα είναι ιδιαίτερα υποσχόμενες θεραπευτικές παρεμβάσεις και οδηγούν σε υψηλά ποσοστά ανταπόκρισης και ύφεσης ακόμα και σε κακοήθειες προχωρημένου σταδίου. Η τραστουζουμάμπη ντερουξτεκάνη έδειξε σημαντικό όφελος στην επιβίωση ελεύθερη υποτροπής νόσου αλλά και τη συνολική επιβίωση σε ασθενείς με μεταστατικό HER2-θετικό καρκίνο του μαστού στη δεύτερη γραμμή θεραπείας καθώς και στο HER2 μεταλλαγμένο μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα. Η μαφοντοτινική μπελαταμάμπη οδηγεί σε υψηλά ποσοστά ανταπόκρισης σε ασθενείς με υποτροπιάζον/ανθεκτικό πολλαπλό μυέλωμα.

4. Στις προαναφερθείσες ανακαλύψεις της επιστήμης έχει συμβάλλει καθοριστικά η νέα τεχνολογία mRNA. Κατά τη γνώμη σας, τα εμβόλια τεχνολογίας mRNA θα αποτελέσουν τη νίκη της επιστήμης εναντίον των πιο θανατηφόρων νεοπλασματικών νόσων;

Οι αλυσίδες του mRNA, ή αγγελιοφόρου RNA, είναι μικροσκοπικά αποσπάσματα γενετικού κώδικα που λένε στο σώμα πώς να οικοδομήσει πρωτεΐνες, βασικά δομικά στοιχεία κάθε κυττάρου του σώματος. Η ιδέα πίσω από ένα εμβόλιο mRNA – είτε κατά της Covid-19 είτε κατά του καρκίνου – είναι να χρησιμοποιηθεί το γενετικό υλικό για να εκπαιδεύσει το ανοσοποιητικό σύστημα να στοχεύσει μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη. Σε αυτό το πλαίσιο, τα εμβόλια mRNA είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρα στην αντιμετώπιση νεοπλασματικών νόσων. Ωστόσο πρέπει να αποδείξουν στην κλινική πράξη ότι μπορούν να προκαλέσουν την ανταπόκριση των Τ-κυττάρων ενάντια στο σωστό αντιγόνο και να αποδειχθούν κλινικά αποτελεσματικά.

5. Πρόσφατα, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΜΑ) ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός συντονιστικού κέντρου, με την επωνυμία DARWIN EU®, για τη συλλογή και επεξεργασία δεδομένων δημόσιας υγείας από τα κράτη μέλη της ΕΕ.  Πώς μπορεί κατά την άποψη σας η χρήση πραγματικών δεδομένων (RWE) να υποβοηθήσει τη θεραπευτική διαδικασία κατά του καρκίνου;

Η χρήση πραγματικών δεδομένων (RWE) είναι σημαντική για τον προσδιορισμό του εάν τα ελπιδοφόρα αποτελέσματα των κλινικών μελετών αντικατοπτρίζονται στην κλινική πρακτική του πραγματικού κόσμου. Αξίζει να σημειωθεί ότι έως και το 44% των ασθενών του πραγματικού κόσμου ενδέχεται να μην είναι κατάλληλοι για συμμετοχή στις τυχαιοποιημένες κλινικές μελέτη με βάση τα ειδικά κριτήρια επιλεξιμότητας. Τα RWE μπορεί να αντικατοπτρίζουν την κλινική αποτελεσματικότητα και σε ομάδες ασθενών που μπορεί να αποκλείονται από τις κλινικές μελέτες όπως οι ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια, οι ηλικιωμένοι, όσοι βρίσκονται σε κακή γενική κατάσταση και όσοι έχουν άλλα χρόνια νοσήματα όπως καρδιακή ανεπάρκεια, ηπατίτιδια, AIDS.

6.  Ποιο είναι το μέλλον της κλινικής πρακτικής και έρευνας του καρκίνου; Οι θεραπείες που θα δίνονται θα κατευθύνονται από το μοριακό στόχο μόνο ή θα συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που ήδη εφαρμόζεται έως τώρα να δίνεται δηλαδή μια θεραπεία η οποία θα κατευθύνεται από το όργανο όπου βρίσκεται ο όγκος;

Σαφώς και το μέλλον της κλινικής πρακτικής και έρευνας του καρκίνου είναι η μοριακή στόχευση του καρκίνου και η εξατομίκευση της θεραπείας. Με άλλα λόγια, ο σκοπός είναι να επιλέγεται για κάθε ασθενή ξεχωριστά το θεραπευτικό σχήμα που αναμένεται να έχει το μέγιστο όφελος με βάση τα ιδιαίτερα μοριακά χαρακτηριστικά του όγκου. Σε πολλές κακοήθειες ήδη έχουν λάβει έγκριση στοχεύουσες θεραπείες με βάση το μοριακό προφίλ του όγκου όπως η παρουσία μεταλλάξεων EGFR, ALK, HER2, KRAS. Πρόσφατα, η σοτορασίμπη έδειξε σημαντικό όφελος στο μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα σταδίου IV με τη μετάλλαξη p.G12C του γονιδίου KRAS και αποτελεί πλέον εγκεκριμένη θεραπεία από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φαρμάκων.

7. Οι υγρές βιοψίες ή οι virtual βιοψίες, ή ακόμα και η τηλεϊατρική εφαρμόζονται ήδη ή θα χρειαστεί να περιμένουμε πολύ καιρό ώστε να τις δούμε στην Ελλάδα; 

Η πανδημία COVID-19 οδήγησε στην αύξηση της εφαρμογής της τηλεϊατρικής στην Ελλάδα και, παρά την ύφεση της πανδημίας, η τηλεϊατρική θα συνεχίσει να εφαρμόζεται στη χώρα μας συχνότερα και αποτελεσματικότερα σε σύγκριση με το παρελθόν. Οι υγρές βιοψίες και οι virtual βιοψίες βρίσκονται διεθνώς σε στάδιο αξιολόγησης και τρέχουν και στη χώρα μας σχετικά ερευνητικά προγράμματα, ωστόσο είναι αναγκαίο να συλλεχθούν περαιτέρω δεδομένα για την κλινική χρησιμότητα αυτών των μεθόδων για να ενταχθούν στην καθημερινή κλινική πρακτική.

8.  Ποιος ο ρόλος της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ). Χρήζει ανάγκης για έναν άλλον προσανατολισμό ιδίως εν μέσω πανδημίας;

Η πανδημία μας έδειξε ότι οι ανάγκες των πολιτών στον τομέα της υγείας είναι δυναμικές. Η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας πρέπει να αναδιαμορφωθεί με γνώμονα όλα τα καινούργια πράγματα που υπάρχουν στην ιατρική και που μπορούν να έχουν πρόσβαση οι ασθενείς, καθώς και όλες τις νέες τεχνολογίες (πχ τηλε-ιατρική) που μπορούν να βοηθήσουν το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό, ώστε να έχει επιστημονική διασύνδεση και εύκολη πρόσβαση από οποιοδήποτε μέρος της χώρας και αν βρίσκονται. Η πανδημία κατέστησε σαφή την ανάγκη ενίσχυσης της ΠΦΥ ώστε να αποσυμφορηθεί η πίεση στα τριτοβάθμια νοσοκομεία της χώρας τα οποία κλήθηκαν να ανταποκριθούν σε εξαιρετικά αυξημένη ζήτηση για εξειδικευμένη ιατρική φροντίδα ασθενών με COVID-19.

9. Κρίνεται σκόπιμο για τους ογκολογικούς ασθενείς η ύπαρξη ενός οργανωμένου συστήματος ΠΦΥ, ενός σύγχρονου μηχανισμού που θα καλύπτει τις ανάγκες αυτών των ασθενών. Κατά τη άποψη σας, τι μέτρα πρέπει να ληφθούν προκειμένου να επιτευχθεί η συγκεκριμένη πολιτική;

Οι ογκολογικοί ασθενείς πέρα από την αντικαρκινική θεραπεία συχνά έχουν και συμπαραμαρτούντα νοσήματα για τα οποία χρειάζονται ιατρικές επισκέψεις. Επιπλέον, θα χρειαστεί να επισκεφτούν συχνότερα τον ιατρό και να υποβληθούν σε εργαστηριακές εξετάσεις σε περίπτωση λοίμωξης συγκριτικά με το γενικό πληθυσμό. Ως εκ τούτου, η αποκέντρωση των ιατρονοσηλευτικών υπηρεσιών που προσφέρονται στους ογκολογικούς ασθενείς είναι σημαντική ώστε οι ασθενείς να απευθύνονται σε μονάδες υγείας και στους ιατρούς πρωτοβάθμιας περίθαλψης και να παραπέμπονται στα τριτοβάθμια νοσοκομεία ανάλογα με τις ιατρικές ενδείξεις.

10. Είστε αισιόδοξος όσον αφορά στο μέλλον για τις φαρμακευτικές θεραπείες μορφών καρκίνου που δεν υπάρχει θεραπευτική λύση έως σήμερα;

Τα τελευταία χρόνια έχει συντελεστεί πραγματικά τεράστια πρόοδος στον τομέα της Ογκολογίας – Αιματολογίας και η πρόγνωση των ασθενών με κακοήθη νοσήματα έχει βελτιωθεί ουσιαστικά. Η πρόληψη, η έγκαιρη διάγνωση και η χορήγηση εξατομικευμένης θεραπείας σε εξειδικευμένα κέντρα αναφοράς νοσημάτων αποτελούν τους πυλώνες της σύγχρονης ιατρικής φροντίδας. Η διεπιστημονική προσέγγιση των ασθενών αποτελεί το θεμέλιο λίθο της σύγχρονης ογκολογίας. Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης γύρω από τον καρκίνο και η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου και πρόληψης αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ριζική αντιμετώπιση του καρκίνου.

Σύνδεσμος συνέντευξης: https://thesafiablog.com/2022/05/03