Μακροζωία, Ευζωία και κυτταρική γήρανση

*Γράφει ο Βασίλης Γοργούλης, Καθηγητής και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ιστολογίας-Εμβρυολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.Εφημερίδα «Πανεπιστήμιο Αθηνών», Φύλλο 2, κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» 26 Ιανουαρίου 2025

Το γήρας απασχόλησε τον άνθρωπο από αρχαιοτάτων χρόνων. Στον μύθο του Τιθωνού, ενός νέου με απαράμιλλο κάλλος, ο ίδιος σαγήνεψε τη θεά Ηώ. Η τελευταία παρακάλεσε τους θεούς να του χαρίσουν την αθανασία, αλλά ξέχασε να τους ζητήσει να τον διατηρήσουν και νέο. Όταν λοιπόν ο Τιθωνός έφθασε σε έσχατο γήρας, εκείνη που ως θεά παρέμενε νέα, τον απαρνήθηκε. Τότε οι θεοί τον μεταμόρφωσαν σε ένα ζαρωμένο έντομο, τον τζίτζικα.

Η ραγδαία ανάπτυξη και εξέλιξη των επιστημών έχει βελτιώσει το επίπεδο ζωής και έχει συμβάλει στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής του ανθρώπου. Εν τούτοις, η αύξηση αυτή έχει οδηγήσει αναπόφευκτα στη γήρανση του πληθυσμού.

Καθώς ο πληθυσμός των ηλικιωμένων διογκώνεται ολοένα και περισσότερο, μαζί αυξάνεται και η επίπτωση νοσημάτων όπως τα καρδιαγγειακά, τα νευροεκφυλιστικά, τα ρευματικά αλλά και οι νεοπλασίες. Ο στόχος πλέον της επιστημονικής κοινότητας δεν είναι μόνο η μακροζωία αλλά και η ευζωία.

Μια από τις πιο σημαντικές επιστημονικές ανακαλύψεις των τελευταίων δεκαετιών στον τομέα των βιοϊατρικών επιστημών ήταν αυτή του φαινομένου της κυτταρικής γήρανσης. Ο όρος cellular senescence προέρχεται από τον λατινικό όρο senex που σημαίνει «γηράσκω».

Η κυτταρική γήρανση αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του γήρατος του οργανισμού αλλά πρωτίστως συνιστά μηχανισμό με τον οποίο τα κύτταρα αντιδρούν σε στρεσογόνα ερεθίσματα, ανεξαρτήτως βιολογικής ηλικίας.

Μάλιστα, η διάρκεια του φαινομένου έχει επίσης καίρια σημασία: βραχυπρόθεσμα ωφελεί συμβάλλοντας στη διατήρηση της φυσιολογικής κατάστασης του οργανισμού, μακροπρόθεσμα όμως είναι επιβλαβής καθώς η συσσώρευση γηρασμένων κυττάρων δρα τοξικά σε τοπικό και συστηματικό επίπεδο για αυτόν.

Η διαπίστωση αυτή έχει τεκμηριωθεί από την πρωτοποριακή μας έρευνα στον καρκίνο, την οποία έχουμε επεκτείνει και σε άλλες παθήσεις που σχετίζονται με την ηλικία και στο γήρας του ανθρώπου. Ειδικά στον καρκίνο, έχουμε αναδείξει ότι δρα ως αντικαρκινικός φραγμός στα αρχικά στάδιά του. Μεταγενέστερα όμως, τα γηρασμένα κύτταρα ευοδώνουν την εξέλιξη της νόσου και προάγουν τις υποτροπές μετά από θεραπεία καθώς είναι ανθεκτικά στα κλασικά αντικαρκινικά σχήματα, μέσω μηχανισμών «διαφυγής από την κυτταρική γήρανση».

Γίνεται επομένως αντιληπτή η ανάγκη απομάκρυνσης αυτών των κυττάρων για την αναστροφή του γήρατος αλλά και τη θεραπευτική αντιμετώπιση νοσημάτων που το συνοδεύουν. Καρπό των ερευνητικών προσπαθειών μας αποτελεί η ανάπτυξη φαρμακευτικής πλατφόρμας που παρέχει τη δυνατότητα εκλεκτικής στόχευσης και εξουδετέρωσης των γηρασμένων κυττάρων.

Η πλατφόρμα αυτή παρακάμπτει την τοξικότητα των έως τώρα θεραπειών, που τις καθιστούν απαγορευτικές για τον άνθρωπο και ανοίγει τον δρόμο για την αναστροφή ή και πρόληψη του γήρατος αλλά και τη θεραπεία νόσων, σε εξατομικευμένο επίπεδο.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα μελλοντική προέκταση σχετίζεται με την παρουσία του ανθρώπου στο Διάστημα καθώς η έλλειψη βαρύτητας και η κοσμική ακτινοβολία προκαλούν κυτταρική γήρανση.

Μακροζωία, Ευζωία και κυτταρική γήρανση