*Γράφει ο Γιάννης Παπαδάτος, Καθηγητής Προϊστορικής Αρχαιολογίας. Εφημερίδα «Πανεπιστήμιο Αθηνών», Φύλλο 3, κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» 30 Μαρτίου 2025
ο πιο σημαντικό γεγονός στη γεωλογική ιστορία της Σαντορίνης συνέβη πριν από περίπου 3.600 χρόνια, κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Η ακριβής χρονολόγηση της έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού παραμένει άγνωστη.
Οι παραδοσιακές μέθοδοι χρονολόγησης των αρχαιολόγων την τοποθετούσαν περί το 1500 π.Χ., αλλά οι μέθοδοι χρονολόγησης των φυσικών επιστημών που εφαρμόσθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα τη χρονολόγησαν περί το 1615-1610 π.Χ. Ωστόσο, πρόσφατες επιστημονικές αναλύσεις τείνουν να την τοποθετήσουν γύρω στο 1550-1540 π.Χ.
Η έκρηξη κάλυψε την προϊστορική πόλη του Ακρωτηρίου με πολλά μέτρα στάχτης και ελαφρόπετρας, αλλά ένα μεγάλο μέρος της καταστροφής του οικισμού είχε συντελεστεί λίγο νωρίτερα εξαιτίας ενός ή περισσότερων ισχυρών σεισμών που προηγήθηκαν της έκρηξης. Δεν ξέρουμε ποιο ήταν το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των σεισμών και της έκρηξης, πιθανώς ήταν αρκετές ημέρες ή κάποιες εβδομάδες.
Ωστόσο, γνωρίζουμε από τις ανασκαφές ότι το διάστημα ήταν αρκετά μεγάλο ώστε ένα μέρος των κατοίκων να επιστρέψουν στον οικισμό και να αρχίσουν εργασίες καθαρισμού των ερειπίων και παραμερισμού των πεσμένων λίθων, απομακρύνοντας ταυτόχρονα τις σορούς των νεκρών αλλά και κάποια πολύτιμα αντικείμενα, ακόμα και έπιπλα. Γι’ αυτόν τον λόγο άλλωστε, σε αντίθεση με την Πομπηία, στο Ακρωτήρι δεν βρέθηκαν θύματα της έκρηξης, αφού ο πληθυσμός είχε προειδοποιηθεί και δεν βρισκόταν εντός των κτιρίων την ώρα της έκρηξης.
Παρόλο που οι ανασκαφές στο Ακρωτήρι ξεκίνησαν με αφορμή μια πρωτότυπη και ρηξικέλευθη για την εποχή της ερμηνεία του Σπυρίδωνα Μαρινάτου ότι ο Μινωικός πολιτισμός καταστράφηκε από την έκρηξη του ηφαίστειου της Σαντορίνης, σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Η έκρηξη ήταν ένα γεγονός με σημαντικότατες επιπτώσεις όχι μόνο για την Κρήτη, αλλά και για όλο το Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο.
Μάλιστα, πολύ πρόσφατα, σε ανασκαφές στον Τσεσμέ βρέθηκε ανθρώπινο θύμα του τσουνάμι που ακολούθησε την έκρηξη, ενώ στάχτη από την έκρηξη έχει βρεθεί σε μακρινές περιοχές όπως οι ακτές του Λιβάνου και του Ισραήλ. Επίσης, κάποια σημαντικά παράκτια κέντρα της βόρειας Κρήτης, όπως ο Κατσαμπάς (το σημερινό λιμάνι του Ηρακλείου), η Αμνισός, τα Γουρνιά και το Παλαίκαστρο φαίνεται να υπέφεραν από το τσουνάμι που δημιουργήθηκε.
Τέλος, ανασκαφές αγροτικών θέσεων της κρητικής υπαίθρου στην ενδοχώρα της Ζάκρου έχουν δείξει όχι μόνο τις επιπτώσεις της έκρηξης στην αγροτική παραγωγή (κάλυψη της γης με στρώμα στάχτης) αλλά και τις προσπάθειες των κατοίκων να αντιμετωπίσουν αυτές τις επιπτώσεις και να συνεχίσουν την καλλιέργεια της γης. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι λόγω της έκρηξης του ηφαιστείου το κρητικό ανακτορικό σύστημα δοκιμάστηκε σκληρά, τόσο λόγω της μείωσης της αγροτικής παραγωγής όσο και της καταστροφής λιμενικών εγκαταστάσεων στα βόρεια παράλια.
Επιπλέον, δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί και η πλήρης καταστροφή της πόλης του Ακρωτηρίου, η οποία ήταν ένας από τους σημαντικότερους σταθμούς του μινωικού εμπορίου. Ωστόσο, το ανακτορικό σύστημα συνέχισε να ανθεί για τουλάχιστον άλλον έναν αιώνα, έως και το 1450 π.Χ., οπότε όλα τα κρητικά ανάκτορα (πλην της Κνωσού) καταστράφηκαν και εγκαταλείφθηκαν.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.