Πριν τα μέσα του 19ου αιώνα, το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ήταν χαμηλό με τα σημερινά δεδομένα, και κυμαινόταν μεταξύ 20 και 50 ετών. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, το προσδόκιμο στις αναπτυγμένες χώρες αυξήθηκε κατά σχεδόν 30 έτη.

Αυτό αποδόθηκε κυρίως στα επιτεύγματα που αφορούν την ιατρική και τη δημόσια υγεία με αποτέλεσμα τη δραματική μείωση της νεογνικής και παιδικής θνησιμότητας, κυρίως λόγω θανατηφόρων λοιμώξεων, και τη βελτίωση στην πρόληψη και θεραπεία των χρόνιων νόσων.

Η μείωση της θνησιμότητας παρατηρήθηκε αρχικά στις νεαρές ηλικίες και επεκτάθηκε σταδιακά στη μέση και προχωρημένη ηλικία. Η βελτίωση αρχικά ήταν αργή και ανεστάλη επεισοδιακά από πανδημίες, λοιμούς και φυσικές καταστροφές. Ο ποικίλος ρυθμός βελτίωσης του προσδόκιμου επηρεάστηκε από τη γεωγραφική περιοχή, την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη.

Το φαινόμενο της επέκτασης του προσδόκιμου ζωής όμως φαίνεται από σημαντικές μελέτες να επιβραδύνεται στον 21ο αιώνα. Στην παρούσα φάση, το 5% των γυναικών και το 2% των ανδρών στις αναπτυγμένες χώρες ξεπερνούν τα 100 έτη. Η επιβίωση μέχρι τα 100 έτη μέχρι το τέλος του αιώνα είναι μάλλον απίθανο να ξεπεράσει το 15% του γυναικείου πληθυσμού και το 5% του ανδρικού, υποδηλώνοντας πως αν δεν επιβραδυνθούν σημαντικά οι διαδικασίες της βιολογικής γήρανσης, η περαιτέρω παράταση της ζωής σε αυτόν τον αιώνα δεν αναμένεται.

Γνωρίζουμε πως ποικίλοι μηχανισμοί συμμετέχουν στη διαδικασία της γήρανσης. Αυτοί περιλαμβάνουν τη μεθυλίωση του DNA, τις επιγενετικές αλλαγές, τη χρόνια φλεγμονή, το οξειδωτικό stress, τη συσσώρευση γηρασμένων κυττάρων, τις αλλαγές στη μιτοχονδριακή λειτουργία.

Σε κλινικό επίπεδο, η προσπάθεια των επιστημόνων επικεντρώνεται στην προληπτική ιατρική και την αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου για νοσήματα που προάγουν την πρώιμη θνησιμότητα και τη γήρανση αλλά και τη θεραπεία αυτών.

Η καρδιαγγειακή νόσος, ο καρκίνος αλλά και οι νευροεκφυλιστικές παθήσεις είναι οι κύριοι ένοχοι για πρώιμη νοσηρότητα και θνησιμότητα τουλάχιστον στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Προδιαθεσικοί παράγοντες για τα παραπάνω είναι:

Η παχυσαρκία, o διαβήτης, το μεταβολικό σύνδρομο, η δυσλιπιδαιμία, η λιπώδης νόσος του ήπατος, το κάπνισμα, η υπερκατανάλωση αλκοόλ και η χρόνια χρήση ουσιών η φλεγμονώδης ανθυγιεινή διατροφή, η καθιστική ζωή και η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας.

Ακόμη, οι ενδοκρινικοί διαταρράκτες, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η έλλειψη ύπνου και η κακή ποιότητά του, το χρόνιο stress αλλά και το ενδομήτριο stress, η υπεριώδης ακτινοβολία, η πρώιμη εμμηνόπαυση και ο υπογοναδισμός αποτέλεσμα δυσμεταβολισμού, η κοινωνική αποξένωση και μοναξιά.

Παρεμβάσεις για αντιμετώπιση των παραπάνω έχουν αποδεδειγμένα βοηθήσει στην παράταση της ζωής:

Ο υγιεινός τρόπος ζωής με σωστή διατροφή και άσκηση προτείνεται ως προληπτικό μέσο από πολλές επιστημονικές εταιρείες που ασχολούνται με τα παραπάνω νοσήματα. Διατροφικά μοντέλα που αυξάνουν την επιβίωση είναι αυτά της μεσογειακής διατροφής, της διατροφής DASH, διατροφές που βασίζονται στη φυτοφαγία με μείωση του κόκκινου επεξεργασμένου κρέατος, με αυξημένη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, ψαριού και λευκού κρέατος, καθώς και μειωμένου άλατος και απλών υδατανθράκων.

Κάποια μοντέλα διαλειμματικής νηστείας έχουν αποκτήσει οπαδούς, τα επιστημονικά δεδομένα όμως είναι αντικρουόμενα μέχρι τώρα και δεν επιτρέπουν τη γενίκευση μιας τέτοιας σύστασης.

Γεγονός είναι ότι η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων, η υπερινσουλιναιμία και σύνδεση της ινσουλίνης με τον IGF-υποδοχέα φαίνεται ότι ενέχονται στην επιταχυνόμενη γήρανση που παρατηρείται με τον δυτικό τρόπο ζωής.

Συνεπώς, το θερμιδικό έλλειμμα στην καθημερινότητα και η κατανάλωση θερμίδων με την άσκηση, αλλά και η καλή ποιότητα αυτών των θερμίδων, φαίνεται να επηρεάζουν θετικά το προσδόκιμο ζωής.

Οι συστάσεις για τη φυσική δραστηριότητα προτείνουν τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα αερόβια άσκηση μέτριας τουλάχιστον έντασης, σε συνδυασμό με τουλάχιστον δύο φορές 45λέπτων μυϊκής ενδυνάμωσης. Και τα παραπάνω με σύσταση για αποφυγή της παρατεταμένης περιόδου ακινησίας. Για τα παιδιά και τους εφήβους οι συστάσεις είναι ακόμη πιο αυστηρές, με πρόταση για καθημερινή ωριαία έντονη άσκηση.

Ιδιαίτερη προσοχή τελευταία συγκεντρώνει το φαινόμενο της σαρκοπενίας αλλά και της οστεοσαρκοπενίας που συχνά συνδυάζεται παραδόξως με την παχυσαρκία.

Η απώλεια της μυϊκής μάζας κυρίως κατά τη μέση ηλικία είναι αποτέλεσμα της χρόνιας φλεγμονής από τον δυσμεταβολισμό και την καθιστική ζωή, το κάπνισμα, σε συνδυασμό με γενετική προδιάθεση και επιγενετικές αλλαγές. Αποτελεί έναν βασικό παράγοντα επιταχυνόμενης γήρανσης αλλά και πρόβλεψης νευροεκφυλιστικών νόσων όπως το Alzheimer και το Parkinson.

Προς αυτή την κατεύθυνση και επικουρικά με τις παραπάνω παρεμβάσεις, υπάρχουν πολλά υποσχόμενα μόρια που δοκιμάζονται, όπως τα ινκρετινικά ανάλογα για την παχυσαρκία και τον δυσμεταβολισμό, η μετφορμίνη, η ραπαμυκίνη, οι πολυφαινόλες και άλλοι αντιοξειδωτικοί παράγοντες ως αντιγηραντικά.

Το μικροβίωμα του εντέρου που διαταράσσεται ως αποτέλεσμα των κακών διατροφικών μοντέλων και των νευροορμονικών αλλαγών που έπονται έχει επίσης αποτελέσει αντικείμενο έρευνας τα τελευταία χρόνια καθώς και θεραπευτικού στόχου.

Τέλος, η σημασία της κοινωνικότητας και της ψυχικής ισορροπίας στην επίτευξη της μακροβιότητας έχει φανεί και από μελέτες σε μπλε ζώνες όπως η Ικαρία και η Οκινάουα, όπου το άτομο υπάρχει, δρα και προστατεύεται ως μέλος της κοινότητας. Η κοινωνική απομόνωση πλέον αναγνωρίζεται ως παράγων κινδύνου.

Συνεπώς, φαίνεται πως η μάχη της ανθρωπότητας για μια μακρά ζωή έχει σε μεγάλο βαθμό κερδηθεί. Το επόμενο στοίχημα θα είναι ο συνδυασμός της μακροζωίας με την ευζωία και ο διαχωρισμός της ζωής από την απλή επιβίωση.

Πόσο μπορούμε να ζήσουμε;