Skip to content Skip to sidebar Skip to footer

Η Πρωτεομική αρωγός της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας σε μια «δεύτερη ανάγνωση» του Δρόμου του Μεταξιού

του Ντέντου Σκαρλάτου | Αναπληρωτής Καθηγητής, Διευθυντής Τομέα Ζωολογίας-Θαλάσσιας Βιολογίας, Τμήμα Βιολογίας, ΕΚΠΑ

Σε μια πρόσφατη δημοσίευση στο περιοδικό Scientific Reports οι B. Lee και συνεργάτες (Lee, B., Pires, E., Pollard, A.M. et al. (2022) Species identification of silks by protein mass spectrometry reveals evidence of wild silk use in antiquity. Sci Rep 12, 4579) παρουσιάζουν για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία διάκρισης, των ειδών μεταξιού από διάφορα είδη Λεπιδοπτέρων τα οποία είναι γνωστό ότι εκτρέφονταν ή συλλέγονταν από την αρχαιότητα για την παραγωγή ινών μεταξιού και υφασμάτων. Η μεθοδολογία τους βασίζεται στην ανάλυση μέσω χρωματογραφίας μάζας της πρωτοταγούς δομής της βαριάς αλυσίδας της φιβροΐνης, της κύριας πρωτεΐνης του μεταξιού Λεπιδοπτέρων που είναι γνωστό ότι παράγουν εμπορικά αξιοποιήσιμο μετάξι. Με τη μεθοδολογία που παρουσιάζουν οι ερευνητές είναι δυνατή πλέον η διάκριση του είδους μεταξιού και η ταυτοποίηση του συγκεκριμένου είδους Λεπιδοπτέρου από το οποίο προέρχονται τα μεταξωτά υφάσματα.

Αλλά οι ερευνητές αυτοί δεν σταμάτησαν εκεί! Με την πρωτεομική μέθοδο που ανέπτυξαν, ανέλυσαν δείγματα μεταξωτών υφασμάτων που ανακαλύφθηκαν στην Παλμύρα και χρονολογούνται από τον 1ο αιώνα μ.Χ. Σε αντίθεση με αυτό που αναμενόταν, ότι δηλαδή τα μεταξωτά υφάσματα θα προέρχονταν από μετάξι του οικόσιτου μεταξοσκώληκα, Bombyx mori, οι B. Lee και συνεργάτες βρήκαν ότι τα δείγματα που ανέλυσαν προέρχονται από μετάξι του άγριου μεταξοσκώληκα Antheraea mylitta, ενός είδους άγριου μεταξοσκώληκα που είναι ενδημικό στην Ινδία και παράγει μετάξι που είναι γνωστό με το όνομα Tussah.

image 21
Μικροφωτογραφία 3 διαφορετικών δειγμάτων μεταξωτών υφασμάτων από την Παλμύρα που αναλύθηκαν από τους B. Lee και συνεργάτες1. Αριστερά: μεγέθυνση x100, κέντρο: μεγέθυνση x150, δεξιά: μεγέθυνση x150.

Η Παλμύρα ήταν μια αρχαία πόλη στη σημερινή Συρία η οποία γνώρισε σημαντική πολιτιστική, οικονομική και εμπορική άνθιση τους πρώτους 3 αιώνες μ.Χ. καθώς βρισκόταν στο Δρόμο του Μεταξιού που συνέδεε την Κίνα με την Ευρώπη2. Το 1933, αρχαιολογικές ανασκαφές σε δύο μαυσωλεία της αρχαίας Παλμύρας έφεραν στο φως δείγματα υφασμάτων2, τα οποία θεωρήθηκαν ως φτιαγμένα από μετάξι του μεταξοσκώληκα Bombyx mori, κάτι που ισχυροποιούσε, με αποδείξεις πλέον, την ύπαρξη του Δρόμου του Μεταξιού που συνέδεε την Κίνα με το Βυζάντιο και τη Δυτική Ευρώπη στην αρχαιότητα2,3.

Ωστόσο, με τα αποτελέσματα αυτής της δημοσίευσης αρχίζει να ισχυροποιείται η αντίληψη  πως η ιστορία του Δρόμου του Μεταξιού από την Κίνα έως το Βυζάντιο περιέχει περισσότερους μύθους παρά ιστορικές αλήθειες3. Η μελέτη των B. Lee και συνεργατών1, μας δείχνει ότι μερικά από τα μεταξωτά της Παλμύρας είχαν καταγωγή από την Ινδία και προέρχονταν από άγριους μεταξοσκώληκες και όχι από τον οικόσιτο μεταξοσκώληκα που ήταν ενδημικός της Κίνας την εποχή εκείνη.

Τα ευρήματα της συγκεκριμένης μελέτης εγείρουν πολλά σημαντικά ιστορικά και αρχαιολογικά ερωτήματα που σχετίζονται με το Δρόμο του Μεταξιού:

Μήπως και άλλα «μεταξωτά» υφάσματα ανεκτίμητης αξίας που χρονολογούνται από τους πρώτους 10 αιώνες μ.Χ. προέρχονται από άγριους μεταξοσκώληκες της Ινδίας και όχι από την Κίνα;

Αποτελεί ο Δρόμος του Μεταξιού μια ενιαία εμπορική οδό που ξεκινούσε από την Ανατολική Κίνα και κατέληγε στην Κωνσταντινούπολη, όπως πολλές αστήρικτες αναφορές τον θέλουν ή μήπως ήταν ένα αμάλγαμα δρόμων και εμπορικών συναλλαγών μεταξύ γειτονικών λαών;

Μήπως θα πρέπει να επανεξετάσουμε όλα αυτά που θεωρούμε ότι ξέρουμε για το Δρόμο του Μεταξιού3 χρησιμοποιώντας μεθόδους πρωτεομικής για να αναλύσουμε αρχαιολογικά ευρήματα που πιστοποιούν ή απορρίπτουν την ύπαρξη αυτού του δρόμου όπως νομίζουμε ότι τον γνωρίζουμε;

Είναι ιστορικά αληθές ότι ο μεταξοσκώληκας εισήχθη στο Βυζάντιο από την Κίνα την περίοδο του Ιουστινιανού, όπως αναφέρουν οι ιστορικοί Προκόπιος και Θεοφάνης ο Βυζάντιος3 ή μήπως ήταν μια απόπειρα που στέφθηκε με αποτυχία καθώς κανένας άλλος ιστορικός δεν αναφέρει την εκτροφή του οικόσιτου μεταξοσκώληκα για την παραγωγή βυζαντινών μεταξωτών υφασμάτων4 ουσιαστικά πριν τον 12ο αιώνα μ.Χ3,4;

Η πρωτεομική ανάλυση είναι μια καταστροφική μέθοδος για την ανάλυση δειγμάτων βιολογικής προέλευσης αλλά απαιτεί εξαιρετικά μικρή ποσότητα δείγματος προς ανάλυση, ενώ τα αποτελέσματα που παρέχει δεν μπορούν να αμφισβητηθούν. Η συγκεκριμένη μελέτη από τους B. Lee και συνεργάτες1 μας δείχνει πως η ιστορική και αρχαιολογική έρευνα μπορεί να ωφεληθεί από βιολογικές προσεγγίσεις μέσω της Πρωτεομικής για να αποδείξει, πέρα από κάθε αμφιβολία, την προέλευση και τη σύσταση ενός αρχαιολογικού ευρήματος και έτσι να ανατρέψει ή να ενισχύσει ιστορικές υποθέσεις και πεποιθήσεις.

Τελικά, είναι οι ιστορικοί και αρχαιολόγοι ερευνητές έτοιμοι να θυσιάσουν ένα μικρό δείγμα πολύτιμων ευρημάτων της αρχαιότητας για να ανακαλύψουμε την αλήθεια σχετικά με την ταυτότητα τους, όπως έγινε στην παρούσα μελέτη1;

Πηγές

  1. Lee, B., Pires, E., Pollard, A.M. et al. Species identification of silks by protein mass spectrometry reveals evidence of wild silk use in antiquity. Sci Rep 12, 4579 (2022). https://doi.org/10.1038/s41598-022-08167-3
  2. Maenchen-Helfen, O. (1943). From China to Palmyra. The Art Bulletin, 25(4), 358–362. https://doi.org/10.2307/3046907
  3. Schäfer, Dagmar, Riello, Giorgio and Molà, Luca (eds.) (2020). Seri-Technics: Historical Silk Technologies. Berlin: Max-Planck-Gesellschaft zur Förderung der Wissenschaften.
  4. Το Επαρχικόν Βιβλίον Λέοντος ΣΤ΄ του Σοφού, Επιμ: Ταξιάρχης Γ. Κόλιας, Μαρία Χρόνη Εκδ.Κανάκη, 2010

ΕΚΠΑ © 2024. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος

Μετάβαση στο περιεχόμενο
EN