Συνέντευξη του διεθνούς φήμης καθηγητή Γεώργιου Παξινού στον καθηγητή του ΕΚΠΑ Α.-Σ. Αντωνίου

Ένας από τους σημαντικότερους επιστήμονες διεθνώς στον τομέα της Νευροεπιστήμης, ο Γεώργιος Παξινός, Καθηγητής Ψυχολογίας και Ιατρικών Επιστημών στο Neuroscience Research Australia του Πανεπιστημίου της Νέας Νότιας Ουαλίας στο Sydney και Αντεπιστέλλον Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών έλαβε το βραβείο «James Cook Medal» της Royal Society 2024 Career Excellence Awards. Με την ευκαιρία της συγκεκριμένης βράβευσης του κορυφαίου αυτού Έλληνα επιστήμονα και σε συνέχεια της εξαιρετικά ενδιαφέρουσας διάλεξης, την οποία έδωσε πριν έναν περίπου χρόνο στο Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης» του ΕΚΠΑ στο πλαίσιο εκδήλωσης που διοργάνωσε το Π.Μ.Σ. «Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση» και το Εργαστήριο Κοινωνικής και Οργανωσιακής Ψυχολογίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, ο Διευθυντής του Π.Μ.Σ., Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου, πήρε συνέντευξη από τον Καθηγητή Γεώργιο Παξινό και του έθεσε ερωτήσεις για όλα όσα αφορούν τη μελέτη του ανθρώπινου εγκεφάλου, την έρευνα για τη νόσο Alzheimer, την καρδιά, την ψυχή, τον νου, τον έρωτα, τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης και άλλα θέματα.

Ο κ. Παξινός, αρχικά, υπογράμμισε ότι η επιστήμη έχει εγκαταλείψει την έννοια της «ψυχής» ως μεταθανάτιας, άυλης οντότητας αντικαθιστώντας την με τον «νου», ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ενέργεια που παράγεται από τους νευρώνες του εγκεφάλου. Η συνείδηση, αν και παραμένει ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της επιστήμης, αποτελεί προϊόν του εγκεφάλου και έχει εμφανιστεί ανεξάρτητα στον άνθρωπο και σε άλλα είδη. Σημείωσε, επίσης, ότι δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι τα ρομπότ διαθέτουν συναισθήματα ή συνειδητότητα, σε αντίθεση με απλούστερους οργανισμούς, όπως οι μέλισσες. Τέλος, εξέφρασε την άποψη ότι το μέγεθος και η λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου δε βρίσκονται στη «ζώνη Goldilocks», καθώς μας επιτρέπουν να δημιουργούμε τεχνολογία ικανή να απειλήσει την ίδια μας την ύπαρξη, χωρίς όμως την ωριμότητα να τη διαχειριστούμε υπεύθυνα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Καθηγητής Γ. Παξινός έκανε ειδική αναφορά σχετικά με τη νόσο Alzheimer. Επεσήμανε ότι η ευαλωτότητα στην άνοια δεν εξαρτάται μόνο από την απουσία άσκησης, τον ανθυγιεινό τρόπο ζωής και τα χτυπήματα στο κεφάλι, αλλά και από την απουσία κοινωνικών συναναστροφών και τόνισε: «Δεν μπορείς να κάνεις κάτι για να αλλάξεις το γονίδιό σου, μπορείς, όμως, να αλλάξεις το περιβάλλον». Στη συνέχεια, υπογράμμισε ότι το ζητούμενο δεν είναι απλώς να έχουμε μεγαλύτερο ή μικρότερο εγκέφαλο, αλλά έναν εγκέφαλο ικανό να δημιουργεί τεχνολογίες και να τις διαχειρίζεται υπεύθυνα, χωρίς να απειλείται η βιωσιμότητα του πλανήτη. Αναφερόμενος στην τεχνητή νοημοσύνη, προειδοποίησε ότι, αν και διαθέτει εντυπωσιακές δυνατότητες, μάλλον θα επιταχύνει την πορεία μας προς ήδη υπαρκτές απειλές, όπως η κλιματική αλλαγή, φέρνοντας ως παράδειγμα τη συνεχή και επιταχυνόμενη αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την προώθηση νέων εξορύξεων.

Παράλληλα, σημείωσε ότι, ενώ το IQ έχει αυξητική πορεία, λόγω των ερεθισμάτων της σύγχρονης κοινωνίας, αυτό δε σημαίνει βελτίωση στον συναισθηματικό τομέα, καθώς η υπερβολική ενασχόληση με τις οθόνες και οι αλλαγές στις ανθρώπινες σχέσεις οδηγούν σε μεγαλύτερη μοναξιά. Ιδιαίτερη βαρύτητα προσέδωσε στις πρώτες εμπειρίες των παιδιών, οι οποίες, όπως τόνισε, διαμορφώνουν τον χαρακτήρα και επηρεάζουν την πορεία της ζωής, ενώ συνέστησε συνδυασμό κατανόησης, αγάπης, στοργής και σαφών ορίων, καθώς «δε γεννιόμαστε άγγελοι». Επεσήμανε, ακόμη, ότι η αδιαφορία για βασικούς κανόνες ασφάλειας, όπως η χρήση ζώνης και κράνους, οδηγεί συχνά σε τραυματισμούς με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του εγκεφάλου, επιβαρύνοντας τόσο την ποιότητα ζωής του ατόμου όσο και το κοινωνικό σύνολο.

Μελετώντας για δεκαετίες τον ανθρώπινο εγκέφαλο, έχει εντυπωσιαστεί από την εκπληκτική ομοιότητα των εγκεφαλικών δομών του ανθρώπου με εκείνες άλλων πρωτευόντων, όπως ο χιμπατζής και το μικροσκοπικό marmoset, αλλά και από τις εκτεταμένες αντιστοιχίες που βρήκε με τα πτηνά, παρά την τεράστια εξελικτική απόσταση που μας χωρίζει. Τόνισε ότι αυτές οι ομοιότητες διευκολύνουν τη χαρτογράφηση του εγκεφάλου και φωτίζουν την πορεία της εξέλιξης. Ωστόσο, τον έχει απογοητεύσει το γεγονός ότι ο ανθρώπινος υποθάλαμος είναι λιγότερο πολύπλοκος από του αρουραίου, χάνοντας κατά την ανάπτυξη ορισμένους πυρήνες που υπάρχουν σε άλλα είδη. Μιλώντας για τον έρωτα και την αγάπη, υπογράμμισε ότι η καρδιά δεν έχει ανεξάρτητο ρόλο, καθώς είναι μια αντλία στην υπηρεσία του εγκεφάλου, ο οποίος ελέγχει όλες τις βιολογικές αντιδράσεις, από την επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού μέχρι τις σωματικές εκδηλώσεις της επιθυμίας και διατηρεί τις μνήμες που καθορίζουν τα συναισθήματα και τις σχέσεις μας.

Την πλήρη συνέντευξη μπορείτε να διαβάσετε εδώ:

-Κύριε Παξινέ, πρωτίστως θέλω να σας ευχαριστήσω θερμώς για την αποδοχή της πρότασης για τη συνέντευξη αυτή καθώς και για τη μεγάλη τιμή και χαρά που είχαμε να σας ακούσουμε σε μια μοναδική διάλεξή σας σε εκδήλωση που διοργανώσαμε ως ΠΜΣ «Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης» και Εργαστήριο Κοινωνικής και Οργανωσιακής Ψυχολογίας.

Ξεκινώντας, λοιπόν, θέλω να σας ρωτήσω δεδομένου ότι -όπως επανειλημμένως έχετε υποστηρίξει- δεν υπάρχει η ψυχή, τι θα μπορούσαμε τότε να πούμε ότι είναι ο νους;
-Ναι, είναι πολύ σημαντική ερώτηση αυτή. Οι νευροεπιστήμονες έχουν «καταστρέψει» την ψυχή, έχουν πετάξει την ψυχή στα άχρηστα και αντί αυτής έχουν βάλει τον νου που και αυτός θα εξηγήσουμε τι είναι. Η ιδέα ότι υπάρχει νους που είναι η σύνθεση από την ενέργεια των νευρώνων, η οποία είναι απαλλαγμένη από την υποχρέωση της μεταθανάτιας ζωής και της ιδέας ότι αν δεν είσαι καλός άνθρωπος θα βρεθείς στην κόλαση. Δε συνεπάγεται ότι με τον όρο «νους» αναφερόμαστε σε έναν νου ο οποίος κάπως θα δραπετεύσει από το σώμα στη νεκρική κλίνη, που αποσυντίθεται και θα οδεύσει προς τα επουράνια για να τιμωρηθεί ή να ευτυχήσει. Ξεφεύγεις από αυτές τις σκέψεις που δεν υπάρχει ένδειξη καμία ότι υπάρχουν. Είναι της φαντασίας κάποιων ότι η ψυχή φεύγει, πάει στην κόλαση ή τον παράδεισο. Ο νους είναι μεταβλητός . Η ψυχή για παράδειγμα του Reagan του κομμουνιστή του 1930 που ενδιαφερόταν για την ισότητα μεταξύ των ανθρώπων ή μετά του δεξιού που δεν είχε πολλές τέτοιες ανησυχίες ή αυτού που έχασε τα λογικά του λόγω άνοιας⋅ ποια ψυχή από όλες αυτές είναι που θα πεις θα τιμωρηθεί ή όχι.

Αντιθέτως, ο νους είναι καθαρά και ξάστερα ενέργεια του εγκεφάλου, και αν ο εγκέφαλος έχει υποστεί ζημιά τότε έχει υποστεί και ο νους. Όπως είπε ο Bertrand Russell, μεταξύ ημών και του Άρη υπάρχει ένα μπρίκι που περιστρέφεται πολύ γρήγορα και δεν μπορούμε να το αποδείξουμε αυτό. Η ευθύνη δεν είναι σε εμάς αλλά στους άλλους να αποδείξουν ότι υπάρχει κάτι αθάνατο και τιμωρείται επ’ άπειρον να βράζει σε καζάνια. Είναι και απάνθρωπο να σκέφτεσαι ότι κάποιος επειδή είχε μια περίεργη σκέψη για τη γειτόνισσα να καταδικάζεται επ’ άπειρον, ενώ αν η γειτόνισσα είχε περίεργη σκέψη για έναν άνδρα δεν καταδικάζεται. Αυτό δεν είναι στις 10 εντολές. Μόνο ο άνδρας καταδικάζεται. Κανείς δεν ξέρει πως επεξεργάζεται ο νους εκεί, ο ηλεκτρισμός που παράγεται στους νευρώνες πώς γίνεται αυτή η δουλειά και από ένα σώμα από ύλη δημιουργείται αγάπη, πόνος, χαρά, λύπη. Δεν το ξέρει κανένας αυτό πώς η ύλη μετατρέπεται σε αισθήσεις, αλλά είναι γνωστό ότι ο εγκέφαλος ευθύνεται για αυτά και όταν αφαιρεθεί ένα μέρος του εγκεφάλου, αντίστοιχα υπάρχει μια έλλειψη στη συμπεριφορά, στον χαρακτήρα του ανθρώπου.

Όταν ήμουν στο Yale δούλευα με γάτες για να μελετήσω την επιθετικότητα και μπορούσα να κάνω μια γάτα που δε σκότωνε αρουραίους, να σκοτώνει. Οι περισσότερες γάτες (σε ποσοστό 80%) δε σκοτώνουν αρουραίους. Όμως, μπορούσαμε να ερεθίσουμε με ηλεκτρόδιο ένα σημείο στον εγκέφαλο που δημιουργούσε επιθετικότητα, η οποία διαρκούσε μόνο το διάστημα του ερεθισμού του εγκεφάλου. Η γάτα δε σκότωνε μετά ξανά αρουραίους, δηλαδή, επειδή σκότωσε μια φορά, δε σήμαινε ότι θα σκοτώσει ξανά όταν δεν της ερεθίζεται ο εγκέφαλος. Βλέπουμε ότι μπορούμε να κάνουμε τη γάτα να κάνει αυτό που θέλουμε εμείς με το να επηρεάζουμε τον εγκέφαλο με ηλεκτρισμό και βλέπεις παρόμοια και ανθρώπους με θέματα κινητικά και προβλήματα στον χαρακτήρα⋅ στην άνοια πολλοί, όχι όλοι, χειροτερεύουν. Χαρακτηριστικά που δεν ήταν στα άκρα κατά τη διάρκεια της ζωής τους χωρίς άνοια, όταν έχουν άνοια τα χαρακτηριστικά αυτά χειροτερεύουν. Αυτό είναι ένδειξη ότι η εκφύλιση του εγκεφάλου αλλάζει τη συμπεριφορά. Η συμπεριφορά, οποιαδήποτε σκέψη, επηρεάζεται. Εκεί, είναι η ύλη που δημιουργεί την επιθετικότητα.

-Σε σχέση με το προηγούμενο: μετά τον θάνατο ο νους από ότι κατάλαβα δεν υφίσταται, συνεπώς μπορούμε να ισχυριστούμε ότι δεν υφίσταται καθ’ ουδένα τρόπο;
-Κοίταξε, δεν υπάρχει καμία ένδειξη, είναι το αυτό που μπορώ να πω καθώς είχα την ευκαιρία να μιλήσω σε δικαστές της Αυστραλίας του Ανωτάτου Σώματος που ήθελαν να ακούσουν κάτι διαφορετικό για τον εγκέφαλο. Μου έκανε μία κυρία αυτή την τρομακτική ερώτηση που έκανες κι εσύ τι γίνεται στον νου μετά τον θάνατο, δηλαδή να μην κάνουμε αυτή την αλλαγή που έκαναν, να αλλάξουμε, δηλαδή, τον όρο αντί για την ψυχή να πούμε ο νους. Αν υποστεί κάποιος ζημία σε ένα μέρος του εγκεφάλου, αντίστοιχα μέρος της συμπεριφοράς του υφίσταται ζημία, δηλαδή, εάν χτυπήσεις τον πρόσθιο λοβό του εγκεφάλου, τότε έχεις ανικανότητα να προγραμματίσεις για το μέλλον, να καταστείλεις πράγματα, να πεις, π.χ. «Ειρήνη, τι όμορφη κοπέλα είσαι!». Αυτό δεν είναι κάτι που έπρεπε να ειπωθεί τώρα, να δείξουμε δηλαδή ενδιαφέρον για κάποιον άνθρωπο. Δεν έχεις την ανασταλτικότατα (inhibition) ότι δεν μπορείς να συγκρατήσεις τον εαυτό σου από το να πεις κάτι που είναι απρεπές. Επίσης, έχεις την τάση να συνεχίζεις σε πράγματα που είναι άκαιρα και το βλέπεις, αλλά δεν μπορείς, όμως, να το διορθώσεις. Αυτή είναι η συμπεριφορά κάποιου που έχει ζημία στον πρόσθιο λοβό και αντίστοιχα αν έχει βλάβη σε άλλον λοβό, έχει άλλες δυσκολίες. Λοιπόν, δεν είναι η προσωπικότητα, τα «θέλω» σου, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ενέργεια στον εγκέφαλό σου.

Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει καμιά ένδειξη ότι όταν ψοφήσει ο ποντικός, η ψυχή του πάει κάπου, γιατί αν θεωρήσουμε ότι εμείς έχουμε κάτι άλλο ή ο νους πάει κάπου, τότε πού θα πάει του ποντικού, της κατσαρίδας, της μέλισσας, πού θα πάει η ψυχή; Πρέπει να αποδώσουμε και σε αυτούς έναν χώρο σύμφωνα με την εξέλιξη ότι εμείς είμαστε ένα μέρος της εξέλιξης. Δεν είμαστε κάτι. Η ύβρις δηλαδή ότι είμαστε κάτι ιδιαίτερο, μια εξαιρετική περίπτωση (exceptionalism). Ναι, έχουμε ταλέντο, έχουμε μεγαλύτερο εγκέφαλο που μας δίνει περισσότερες ικανότητες και ο χιμπατζής, όμως, έχει πολύ μεγαλύτερο [εγκέφαλο] από του αρουραίου. Όμως, ο χιμπατζής δεν ισχυρίζεται ότι αυτόν τον έκανε ο Θεός και τον αρουραίο δεν τον έκανε ή ότι τον έκανε για να είναι κυβερνήτης όλων των άλλων όντων.

-Σας ευχαριστώ πολύ. Πραγματικά, ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα όλα αυτά. Θέλω να σας ρωτήσω τώρα πόσο πιστεύετε ότι διαφέρουμε από τα ρομπότ;
-Ακολουθώ τους άλλους επιστήμονες που θεωρούν ότι δεν υπάρχει τίποτα είτε άυλο είτε σε μας, μέσα μας, κανένα φάντασμα, αλλά δεν μπορούν οι επιστήμονες να εξηγήσουν πώς το ρομπότ δεν αισθάνεται αγάπη, δηλαδή αυτό τουλάχιστον υποθέτουμε. Δεν  υπάρχει καμία ένδειξη ότι υπάρχουν αισθήματα στα ρομπότ και για να δημιουργήσει κι ένα ρομπότ που να είναι όλα τα κομπιούτερ της γης που να τα φέρεις μαζί και να δημιουργήσουν κάτι, ξανά η  πολυπλοκότης εκεί δε θα δημιουργήσει τον έρωτα.
Για παράδειγμα, ένας Macintosh Computer δεν έχει ερωτευτεί ένα IBM Computer ακόμα και ούτε ένα Macintosh Computer. Δεν υπάρχει ένδειξη αισθημάτων (consciousness) κάτι παράδοξο, γιατί η μέλισσα έχει consciousness, έχει συνειδητότητα, ενώ το ρομπότ που μπορεί να κάνει πολύ πιο πολλούς υπολογισμούς από ότι οι λίγοι  νευρώνες που έχει η μέλισσα, εντούτοις δεν έχει αυτή την ικανότητα. Και εδώ είναι ένα από τα άλυτα ζητήματα της επιστήμης. Δεν ξέρουν πώς δημιουργήθηκε το Big Bang, δεν ξέρουν πώς δημιουργήθηκε το πρώτο κύτταρο και δεν ξέρουν πώς μετέπειτα η συνειδητότητα. Ξέρουν, όμως, ότι η συνειδητότητα είναι κι αυτή ένα προϊόν του εγκεφάλου και αν έχεις μεγαλύτερο εγκέφαλο, έχεις πιο πολύπλοκο χαρακτήρα και συνειδητότητα. Επίσης, αν είμαστε όπως τώρα που κουβεντιάζουμε, η συνειδητότητά μας είναι σε καλή κατάσταση, αν  μισοαποκοιμηθούμε δεν είναι το ίδιο, αν είμαστε έμβρυα λιγότερη συνειδητότητα, αν έχουμε άνοια επίσης λιγότερη, δηλαδή ξέρουν και οντολογικώς δηλαδή πως εμείς από έμβρυα και όσο μεγαλώνουμε και μετά έχουμε αύξηση. Ξέρουν πως αντίστοιχα ο εγκέφαλος επιδρά στη  συνειδητότητα, επίσης ξέρουν ότι εάν έχεις λίγους νευρώνες, έχεις  μικρότερη πιθανότητα για να έχεις το consciousness. Ένα άλλο στοιχείο που ξέρουν οι επιστήμονες είναι ότι δεν αναπτύχθηκε μόνο μία φορά η συνειδητότητα αλλά δύο φορές τουλάχιστον.

Το χταπόδι έχει τελείως διαφορετικό εγκέφαλο, εντελώς διαφορετική σειρά, αλλά και αυτό έχει συνειδητότητα. Λοιπόν, ξέρουν αυτά, αλλά δεν ξέρουν πώς γίνεται αυτό το πράγμα να αισθάνεσαι χαρά και λύπη. Αυτοί που το μελετούν, που μελετούν τα μαλάκια, αυτό ισχυρίζονται και νομίζω δύο φορές αναπτύχθηκε. Και το squid (καλαμάρι) έχει και η μέλισσα, αλλά αυτή ανήκει σε εμάς, δηλαδή έχουμε κοινή ρίζα αλλά όχι με το χταπόδι. Ήταν σε  άλλη φάση από μας, δεν καταγόμαστε από το χταπόδι ούτε αυτό από  εμάς. Είναι όπως οι Κινέζοι που δεν κατάγονται  από τους Ευρωπαίους ούτε οι Ευρωπαίοι από τους Κινέζους. Ανήκουν και οι δύο σε έναν προγενέστερο κόσμο που δεν υπάρχει πια. Έτσι και το χταπόδι με εμάς. Βέβαια, το πρώτο κύτταρο ήταν, η κατάσταση άλλαξε και κατάφερε να πολλαπλασιάσει τον εαυτό του και μετά άρχισε να γίνεται πολυκυτταρικό ον, μετά δημιουργήθηκαν τα όργανα και έτσι φτάσαμε στο σημείο να απαντάμε στο ερώτημα ποιος γεννήθηκε πρώτα η κότα ή το αβγό, καθώς και τα δύο εξελίχθηκαν.

-Βέβαια, η θεολογία θεωρεί ότι ο άνθρωπος αποτελεί την κορωνίδα της δημιουργίας, όπως γνωρίζετε.
-Εγώ θεωρώ ότι ο κορονοϊός είναι η κορωνίδα. Η τελευταία δημιουργία κι άλλες ασθένειες έχουν εξελιχθεί έκτοτε, είναι πολλές ασθένειες που βγήκαν πάνω στον άνθρωπο, αυτές είναι  πιο τελευταίες, δεν είμαστε εμείς το τελευταίο κατασκεύασμα της εξέλιξης.

-Μου έχετε αναφέρει ότι εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε το σωστό μέγεθος του εγκεφάλου. Θα μπορούσατε να μας το εξηγήστε λίγο αυτό.
-Είναι αυτή η μεταφορά στην goldilocks zone. Ήταν ένα κορίτσι, κατέβηκε σε μία σπηλιά από αρκούδες, εκεί βρήκε τρία πρωινά το ένα ήταν καυτό, το άλλο ήταν κρύο και το άλλο ήταν ότι πρέπει, ούτε καυτό ούτε κρύο. Αυτή λέγεται το goldilocks zone. Η γη  είναι σε μία απόσταση από τον ήλιο που ούτε όλα είναι καμένα ούτε όλα είναι παγωμένα, αλλά βρίσκεται σε μία ζώνη που τις επιτρέπει κάποιο εύκρατο κλίμα. Έτσι, λοιπόν, θεωρώ ότι αν ο εγκέφαλος ήταν πιο μικρός δε θα μπορούσε να κατασκευάσει την τεχνολογία που σήμερα μας απειλεί με πυρηνικά όπλα, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, ηλεκτρισμό, διαστημόπλοια. Όλα αυτά που ενοχλούν την ατμόσφαιρα που είναι φιλική, αλλά γίνεται λιγότερο φιλική σε πολλά πράγματα συν και το κλίμα βέβαια.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες περνάμε από σημεία που θα είναι δύσκολο να επιστρέψουμε ή/και ακατόρθωτο. Εγώ, από ψυχολογικής πλευράς, θεωρώ ότι δεν πρόκειται να καταλάβει ο άνθρωπος αυτό το πράγμα, θα τα συνεχίσει, γιατί κάθε σκύλος κοιτάει τη φωλιά του, δεν θα συμφωνήσει σε κάτι. Τώρα ο Trump κατά  σύμπτωση έφυγε από την συμφωνία του Παρισίου και η Ευρώπη η οποία ήταν πολύ καλή στο περιβάλλον άρχισε και αυτή να σκέφτεται την οικονομία της και να μην ενδιαφέρεται τόσο για το περιβάλλον. Βλέπεις ότι πάμε αντίθετα όπως τώρα η κοινωνία ετοιμάζεται να δώσει μία δεύτερη ευκαιρία στο φασισμό, προχωράμε αντίθετα και για το περιβάλλον. Θεωρώ ότι ο άνθρωπος δεν είναι ικανός να το καταλάβει αυτό το πράγμα. Αρκετοί άνθρωποι μπορεί να καταλάβουν τον κίνδυνο και να ενεργήσουν, όμως, και από αυτούς που θα τον καταλάβουν, λίγοι θα ενεργήσουν.

Έτσι, αν ήταν μικρότερος ο ανθρώπινος εγκέφαλος, θα ήμαστε σαν τους χιμπατζήδες που δεν απειλούν ούτε τη δικιά τους ύπαρξη ούτε ημών. Εάν, από την αντίθετη πλευρά, ήταν μεγαλύτερος ο εγκέφαλός μας, τότε πιθανώς να είχε αντιληφθεί το πρόβλημα ακόμα και να το είχε λύσει και για αυτό συμπεραίνω ότι o εγκέφαλος δεν είναι στο goldilocks zone, δεν έχει ζώνες από τη μια και από την άλλη πλευρά, και δυστυχώς είμαστε σε ένα σημείο που μπορούμε να φτιάξουμε την τεχνολογία που μας απειλεί.

Είμαστε σαν τα μικρά παιδιά που έφτιαξαν κάτι που μπορεί να τους καταστρέψει, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να χαλιναγωγήσουν τα «εγώ» τους και ό,τι χρειάζεται για να δημιουργήσουν μια κοινωνία βιώσιμη και για αυτό λέω ότι ο εγκέφαλος δεν έχει το κατάλληλο «μέγεθος», γιατί είναι και η ενέργεια, δηλαδή η λειτουργία του εγκεφάλου, γιατί μπορεί να έχεις μεγάλο εγκέφαλο, αλλά δεν έπεται ότι είσαι πιο έξυπνος από τον άλλον. Είμαστε πιο έξυπνοι  από τους χιμπατζήδες, θεωρώ, επειδή έχουμε διπλάσιο εγκέφαλο από ό,τι εκείνοι, αλλά μεταξύ των ανθρώπων υπάρχουν και άνθρωποι με μικρό εγκέφαλο, από ένα κιλό, που είναι καλοί συγγραφείς, και άλλοι με εγκέφαλο 1,5 κιλό, δηλαδή σε εμάς τους ίδιους που έχεις αυτό το φάσμα εντός του οποίου μπορείς να έχεις καλή απόδοση, αλλά αν είχες τον μισό εγκέφαλο, τότε δε θα μπορούσες, όπως οι χιμπατζήδες, να εισαχθούμε στα πανεπιστήμια.

-Συνεπώς, για να είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε κάποια ζητήματα θα έπρεπε να είναι μεγαλύτερος ο εγκέφαλός μας, όσον αφορά προβλήματα που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η ανθρωπότητα;
-Είτε μεγαλύτερος είτε μικρότερος αυτή τη στιγμή δε μας πειράζει. Απλώς να έχει το μέγεθος που να καταφέρνει να φτιάξει πράγματα, αλλά να έχει την ικανότητα να τα λειτουργήσει έτσι που να μην καταστρέφει πράγματα στη γη από τα οποία εξαρτάται και ο ίδιος.

-Σε σχέση με την τεχνητή νοημοσύνη που λέγονται πολλά πράγματα σήμερα προς διάφορες κατευθύνσεις, τι ρόλο πιστεύετε ότι μπορεί να παίξει στα ζητήματα αυτά; 
-Η τεχνητή νοημοσύνη  θα μας βοηθήσει να πάμε πιο γρήγορα εκεί που κατευθυνόμαστε και βλέπεις τώρα ότι δεν υπάρχει ένδειξη ότι η τεχνολογία έχει βοηθήσει, δηλαδή, δεν υπάρχει ένδειξη γιατί το διοξείδιο του άνθρακα συνεχίζει όχι μόνο να ανέρχεται, αλλά να ανέρχεται με επιτάχυνση. Έτσι, η τεχνολογία θα σε βοηθήσει να πας πιο γρήγορα εκεί που κατευθύνεσαι και κατευθυνόμαστε στο να εξαφανίσουμε τα ορυκτά. Εδώ, χαίρονται όλοι που θα γίνουν εξορύξεις στο Ιόνιο και σε άλλα μέρη και η Ελλάδα θα λάβει μέρος στο να μολύνει τον πλανήτη με την εξόρυξη τη δικιά της παρά με την εξόρυξη κάποιου άλλου, δηλαδή όλα αυτά θα έπρεπε σύμφωνα με τους επιστήμονες να σταματήσουν, να σταματήσουν τις καινούργιες εξορύξεις. Ωστόσο, θα ήθελα να προσθέσω ότι οι λειτουργίες που το ChatGPT προσφέρει είναι αξιοθαύμαστες, με έχει μαγέψει.

-Σε σχέση με τις προηγούμενες γενιές, τα σημερινά παιδιά και οι έφηβοι, ο εγκέφαλός τους βρίσκεται σε καλύτερη λειτουργία ή το IQ τους έχει ανοδική πορεία δεδομένου ότι ακούμε πολλά σε σχέση με αυτό και μάλλον απογοητευτικά.  
-Το IQ σύμφωνα με αυτούς που έχουν κάνει τις μελέτες, όπως έχει αποδειχθεί κάθε  20-50 χρόνια προσθέτουν 10% παραπάνω, δηλαδή από τα 100 ο δείκτης νοημοσύνης γίνεται 110. Η νοημοσύνη του ανθρώπου, όπως μετριέται με το IQ, αυξάνεται με τους ερεθισμούς που παρέχει η καινούργια κοινωνία, αλλά βέβαια αυτό το IQ είναι standardized για να μετρήσει ή μάλλον να προβλέψει την επίδοση του μαθητή στο πανεπιστήμιο, ενός μαθητή του γυμνασίου, να προβλέψει αν το παιδί θα τα πάει καλά στο πανεπιστήμιο, ώστε να εισαχθεί και σε αυτά είναι που η κοινωνία σήμερα προχωράει.

Όσα περισσότερα ερεθίσματα άρα και καλύτερο το αποτέλεσμα διανοητικώς. Υπάρχουν άλλα πράγματα που αυτά θα τα βρουν οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι, αν η προσήλωση σε αυτές τις μηχανές έχει δυσμενή αποτέλεσμα σε άλλους τομείς της ζωής, όπως στον συναισθηματικό τομέα⋅ εάν οι ανθρώπινες σχέσεις αντιμετωπίζουν δυσκολίες, ο κόσμος είναι πιο μοναχικός.

-Πείτε μας παρακαλώ πόσο σημαντικές θεωρείτε τις εμπειρίες κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής και αν μπορούμε να ενισχύσουμε τις συνάψεις ώστε να έχουν ένα καλύτερο αποτέλεσμα και ανάπτυξη στα μετέπειτα χρόνια σε σχέση με την εγκεφαλική λειτουργία 
-Ο Freud διετύπωσε θεωρίες οι οποίες δεν είναι προβλέψιμες (foreseeable), δεν μπορείς να τις δοκιμάσεις (testable),  δεν μπορείς να τις απορρίψεις με κανένα τρόπο (evidence based), γιατί θα σου πει κάτι άλλο, είναι κάτι σαν δοξάρια. Ο Freud, όμως, είπε κάτι έξυπνο: «Το παιδί είναι ο πατέρας του άνδρα», δηλαδή, οι πρώτες εμπειρίες στα 4-5 έτη έχουν κατασκευάσει τον χαρακτήρα που είμαστε εμείς σήμερα. Οι πρώτες εμπειρίες έχουν μεγαλύτερη επίδραση στον χαρακτήρα.

-Πιστεύετε ότι υπάρχει τρόπος οι γονείς να αυξήσουν αυτή τη λειτουργία του εγκεφάλου ειδικά κατά τα πρώτα έτη ζωής, ώστε να υπάρχει καλύτερο αποτέλεσμα στη μετέπειτα ζωή;
-Δεν είμαι αναπτυξιακός ψυχολόγος, αλλά θα πρέπει να δείχνουμε κατανόηση στο παιδί, όχι αγριέματα, όχι χτυπήματα, και ένα καλό αφτί. Τα παιδιά είναι ατίθασα, δείχνουν απρέπεια, αλλά πρέπει να δείχνουμε κατανόηση.

-Θεωρείτε, ίσως, κι εσείς ότι κάπου έχουν χαθεί τα όρια της πειθαρχίας;
-Η εφηβεία είναι δύσκολη. Παιδιά κακοποιούν άλλα, εννοώντας το bullying. Πρέπει να υπάρχει η ποινή, πρέπει να υπάρχει έστω ο φόβος ότι θα υπάρξουν συνέπειες και όρια από μικρή ηλικία. Να δείχνεις αγάπη, αλλά και να τίθενται και όρια που δεν πρέπει να ξεπερνιούνται. Θεωρώ ότι δε γεννιόμαστε άγγελοι, αντίστροφα. Τα παιδιά είναι εγωιστές, τα θέλουν όλα δικά τους και τα όρια πρέπει να τηρηθούν για να δημιουργηθεί ο χαρακτήρας.  Οι νευροεπιστήμονες θεωρούν ότι δεν υπάρχει ελευθέρα βούληση, γιατί ο χαρακτήρας «κατασκευάζεται». Δεν είναι ότι κάποια ψυχή είναι καλή και κάποια άλλη όχι. Τα παιδιά «κατασκευάζονται», όπως ο καλλιτέχνης κατασκευάζει από ένα κομμάτι μάρμαρο ένα άγαλμα.

-Και πόσο εγωκεντρικές υπάρξεις μπορεί να γίνουν στην πορεία, γιατί υπάρχει αυτό μέσα τους, όπως λέτε, και ενδέχεται η κατάσταση να καταστεί ανεξέλεγκτη, εφόσον δεν υπάρξουν όρια.
-Σωστά. Στις ΗΠΑ, αν γίνει μαζικός φόνος (mass murders) από παιδιά που πηγαίνουν στα σχολεία και σκοτώνουν άλλους συμμαθητές, οι γονείς, που τους αγόρασαν το όπλο, δικάζονται. Οι γονείς ευθύνονται τουλάχιστον για αυτά τα μεγάλα γεγονότα.

-Τον τελευταίο καιρό έχουμε κι εμείς αναδείξει πολλά τέτοια ζητήματα στην ελληνική πραγματικότητα και καταβάλλονται προσπάθειες και μέσω της υφιστάμενης νομοθεσίας, αλλά το μεγάλο ζήτημα είναι το κατά πόσον θα εφαρμοστούν.
-Ξέρω νόμους που στην Ελλάδα δεν εφαρμόζονται. Με ανησυχεί η υγεία του εγκεφάλου. Κάνοντας μια έρευνα στην Ελλάδα, συγκεκριμένα στην Ιθάκη -όπου κάνω διακοπές- μετρώντας τα αυτοκίνητα που πέρασαν από μπροστά μου σε διάρκεια μισής ώρας, το 72% των οδηγών δε φορούσε ζώνη ασφαλείας και από τα 60 μοτοσακό ούτε ένας οδηγός δε φορούσε κράνος. Τώρα, όταν χτυπήσει, τότε έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να πάθει διάσειση και να επέλθει νωρίτερα και η άνοια ή και να μείνει ανάπηρο το παιδί και ξαφνικά το κεφάλαιο που έχει επενδύσει η Ελλάδα στο δημοτικό, στο γυμνάσιο και πιθανώς στο πανεπιστήμιο για αυτό το παιδί είναι πλέον όχι κεφάλαιο αλλά παθητικό, γιατί πρέπει να περιθάλπει αυτό το παιδί και οι γονείς πρέπει να χάνουν χρόνο από τη δουλειά τους πιθανώς για να το φροντίζουν,  και βέβαια το κοινωνικό κόστος. Κάνω αυτή την παρατήρηση τα τελευταία 40 χρόνια, κανένας δε φοράει κράνος. Αν και έχω μιλήσει με τον αρμόδιο υπουργό και με τη Νομαρχία, μου απάντησαν θετικά για την κίνησή μου, ωστόσο στην Ιθάκη συνεχίζουν να βάζουν εικονίσματα στους τόπους ατυχημάτων και όχι να φοράνε τις ζώνες ασφαλείας.

-Έχω παρακολουθήσει τον αγώνα σας αυτό στα κοινωνικά δίκτυα, κ. Παξινέ. Πράγματι, παραμένει απογοητευτική η κατάσταση στον τομέα αυτό. Με μεγάλη ανησυχία ακούω ότι οι εγκεφαλικές κακώσεις και τα χτυπήματα αποτελούν επίσης προδιαθεσικούς παράγοντες επιτάχυνσης της νόσου Alzheimer.
-Πολλά ανήκουν στους παράγοντες προδιάθεσης του Alzheimer, συν αυτό. Το πιο σημαντικό είναι η υγεία της καρδιάς. Ό,τι λέει ο καρδιολόγος για την καρδιά, κάνει καλό και στον εγκέφαλο.  Η σωματική άσκηση είναι καλή και για τον εγκέφαλο και η υγιεινή διατροφή. Το τρίτο πιο σημαντικό για τον εγκέφαλο είναι οι φιλίες. Βρίσκουν οι επιστήμονες ότι αυτός που έχει φίλους  είναι λιγότερο ευάλωτος στην άνοια. Κάποιος που ήδη ξεκινά να έχει συμπτώματα άνοιας μέσα σε 10 χρόνια επιδεινώνεται η κατάστασή του. Αν και η άνοια δεν μπορεί να μετρηθεί, όμως, στους πρόδρομους παράγοντες είναι η απώλεια φίλων, καθώς το άτομο, που αρχίζει να έχει άνοια και επιδεινώνεται σιγά-σιγά, απομακρύνεται, χάνει τους φίλους του, δεν προσφέρει στη συζήτηση. Έτσι, η άνοια οδηγεί στην απουσία φίλων όχι η απουσία φίλων οδηγεί στην άνοια. Στην επιστήμη δεν μπορείς ποτέ να αποδείξεις την αιτία,  το αποτέλεσμα, τη σύμπτωση. Για καλό και για κακό να κρατήσουμε τους φίλους μας.
Άλλα σημεία που πρέπει να προσέξουν είναι να αποφεύγονται τα χτυπήματα στο κεφάλι, να είναι κάποιος υπέρβαρος, να έχει άπνοια. Υπάρχουν πράγματα να βοηθήσουν το άτομο να αναπνέει καλύτερα στον ύπνο του και να μη ροχαλίζει. Το ροχαλητό είναι πρόγνωση για άνοια. Είναι, επίσης, και η χρήση του μηχανήματος CPAP που βοηθά στον περιορισμό του ροχαλητού.

-Ομοίως, έχω διαβάσει ότι και ο έλεγχος της ακοής θεωρείται σημαντικός, ώστε να μη συνιστά ανασταλτικό παράγοντα στη διαδικασία συμμετοχής στις κοινωνικές συναναστροφές.
-Βέβαια, και επίσης επηρεάζει και τη διάθεση του ανθρώπου, όταν δεν μπορεί να επικοινωνήσει εκτός του ότι δεν ακούει τον άλλον. Γιατί η κατάθλιψη είναι και αυτή ένας παράγοντας για εμφάνιση άνοιας. Η άνοια σχετίζεται και με τα γονίδια. Από ότι βρήκαν σε αυτούς που έχουν το γονίδιο διαπιστώθηκε πως ακόμη και σε αυτούς το περιβάλλον είναι πιο σημαντικό πάρα το γονίδιο. Δεν μπορείς να κάνεις κάτι για να αλλάξεις το γονίδιό σου, μπορείς, όμως, να αλλάξεις το περιβάλλον.

-Αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό που λέτε. Αυτό που γνωρίζουμε είναι η ισχυρή επίδραση του γονιδίου και τα περιορισμένα περιθώρια που έχουμε για παρεμβάσεις αλλά εφόσον λέτε ότι υπάρχουν αρκετά περιθώρια στο περιβάλλον, αυτό ακούγεται ενθαρρυντικό.
-Η μελέτη που διάβασα ήταν από δύο άτομα που έχουν την ίδια γονιδιακή προδιάθεση, αν το ένα ξεκινήσει πρόγραμμα άσκησης, τότε οι πιθανότητες να πάθει άνοια ελαττώνονται κατά πολύ. Δεν φτάνουν στον μέσο όρο, αλλά ελαττώνονται πολύ.

-Ως προδιαθεσικός παράγοντας στη νόσο Alzheimer πιστεύετε ότι είναι ισχυρός και εκείνος της κληρονομικότητας;
-Ναι, αν κάποιος έχει ένα γονίδιο, έχει 2,5 φορές περισσότερες πιθανότητες να νοσήσει από Alzheimer σε σχέση με κάποιον που δεν το έχει. Αλλά μεταξύ αυτών που έχουν το γονίδιο, ο ένας που εξασκείται και άλλος που δεν εξασκείται υπάρχει μεγάλη διαφορά, που είναι πιο μεγάλη από τη διαφορά που έχουν και οι δύο τους σε σχέση με τον μέσο όρο.

-Άρα, όσοι είχαμε γονείς με Alzheimer διατρέχουμε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο;
-Εξαρτάται από ποιον γονέα έχεις κληρονομήσει. Μπορεί να έχεις κληρονομήσει από τον ένα ή από τον άλλο. Μετά τα 85 έτη είναι αυτοί που έχουν αρχές άνοιας ή άνοια. Μπορεί κάποιος να μη γνωρίζει εάν θα εμφανίσει άνοια, επειδή οι γονείς του πέθαναν νωρίς. Αυτό που πρέπει να κάνεις είναι άσκηση, καλό φαγητό, δηλαδή όχι multiprocessed food, μη επεξεργασμένο. Βέβαια και το ψωμί έχει υποστεί επεξεργασία από το σιτάρι, αλλά δεν είναι multiprocessed. Όχι κάτι που έχει υποστεί μεγάλες αλλαγές και γενικότερα ό,τι είναι καλό για την καρδιά, π.χ. λαχανικά και φρούτα.
Να σας πω τι μου είπε η εγγονή μου; Είναι 6 ετών, την πήρα από το σχολείο για να την πάω να μάθει κολύμπι. Στον δρόμο, που περπατούσαμε, μου λέει: «Αχ, να παρουσιαζόταν εδώ ο πατέρας μου τώρα». Της λέω: «Όχι, να μην παρουσιαζόταν, γιατί αν παρουσιαστεί θα με πετάξεις εμένα στον κάδο των αχρήστων για να πας στον πατέρα σου. Άλλωστε, εγώ σύντομα θα φύγω (έφευγα για την Ελλάδα τότε)». Και μου απαντάει: «Εσύ δε θα φύγεις σύντομα, γιατί κάνεις άσκηση και τρως καλά».

-Είναι σημαντικό ότι το έχει εμπεδώσει από τόσο μικρή ηλικία η εγγονή σας. Επειδή έχετε κάνει έρευνες και για τη νόσο του Parkinson, αντίστοιχα εκεί τι πρέπει να προσέξει κανείς; Σε γενικές γραμμές, τα ίδια;
-Κοίταξε, είχα τη μη καλή τύχη, η αδερφή μου κι ένας από τους αδελφούς μου να έχουν Parkinson. Κάναμε μια μικρή μελέτη με ποντικούς⋅ από ακαδημαϊκό ενδιαφέρον μελέτησα πού χάνονται οι νευρώνες και πού διατηρούνται. Αλλά για τον σποραδικό παρκινσονισμό δεν έχει βρεθεί τι ευθύνεται. Αλλά υπάρχει ένας παράγοντας γενετικός ξανά κι εδώ, όπως και στο Alzheimer, αλλά δεν ξέρουμε τι ευθύνεται. Υπάρχει παρκινσονισμός που ξέρουμε από το guam, όταν έτρωγαν, δηλαδή, ένα φρούτο που είχε μία ουσία, η οποία τους έκανε παρκινσονικούς συν τω χρόνω. Δηλαδή, υπάρχουν ουσίες στο περιβάλλον που μπορούν να δημιουργήσουν παρκινσονισμό. Υπάρχει, βέβαια, και το χτύπημα στο κεφάλι, όπως οι πυγμάχοι που έχουν dementia pugilistica και άνοια. Επίσης, ο Μωχάμεντ Άλι είχε ένα είδος παρκινσονισμού. Αποφεύγετε να χτυπάτε το κεφάλι σας, βάλτε τη ζώνη ασφαλείας.

-Υποθέτω είναι θέμα κοινωνικής κουλτούρας;
-Θα έλεγα επιτήρησης. Ο ΟΗΕ και ο ΠΟΥ αναφέρουν ότι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να φοράνε κράνος οι άνθρωποι είναι η αστυνόμευση. Έχει γίνει και μελέτη στην Ελλάδα από Έλληνες επιστήμονες και όσους μοτοσυκλετιστές ρώτησαν έλεγαν ότι φόραγαν κράνος για να μην πάρουν κλήση. Και όσοι δεν το φόραγαν είπαν ότι θα το φόραγαν μόνο αν υπήρχε η πιθανότητα να λάβουν κλήση. Η άνοια κοστίζει. Εκτός από το προσωπικό κόστος υπάρχει και το οικονομικό κόστος της χώρας. Το θέμα είναι ότι κάποιος παραγωγικός πολίτης πρέπει να προσέχει τον ασθενή αυτόν, όπως και πρέπει να υπάρχουν κατάλληλες υποδομές για να φροντίζουν όσους έχουν άνοια. Στην Αθήνα δεν υπάρχουν διαβάσεις. Το ότι πρέπει να παρκάρεις κάπου το αυτοκίνητό σου καταστέλλει την επιθυμία σου να πας έναν περίπατο. Στα πεζοδρόμια παρκάρουν αυτοκίνητα. Αν δεν γίνει κάτι για την προστασία από τη μόλυνση του περιβάλλοντος, ας κλείσουν τουλάχιστον οι δρόμοι για να καθυστερήσει η έναρξη της άνοιας.

-Κ. Παξινέ, μελετώντας επί τόσες δεκαετίες τον ανθρώπινο εγκέφαλο, τι είναι αυτό που σας έχει εντυπωσιάσει περισσότερο και τι, ενδεχομένως, σας έχει απογοητεύσει;
-Αναμφισβήτητα, αυτό που ήταν αναπάντεχο είναι ότι όλες οι περιοχές του εγκεφάλου που συναντούμε στον άνθρωπο βρίσκονται, επίσης, σε άλλους πρωτεύοντες, όπως τον χιμπατζή και το marmoset, έναν μικρό πρωτεύοντα στο μέγεθος ενός μικρού αρουραίου, περίπου 300 γραμμάρια. Εν συγκρίσει με τα κιλά του χιμπατζή και του ανθρώπου, το marmoset ζυγίζει μόνο 300 γραμμάρια κι έχει εγκέφαλο πρωτεύοντα. Αυτό για εμάς που μελετάμε τον εγκέφαλο ήταν μια διευκόλυνση της φύσης, γιατί ο εγκέφαλος του marmoset είναι σχεδόν εντελώς λείος, ενώ του ανθρώπου έχει πτυχές⋅ έχει αυλακώσεις, κοιλάδες, βουνά. Όταν κάνουμε τομές, για να μελετήσουμε τον ανθρώπινο εγκέφαλο, μπερδευόμαστε. Ενώ του marmoset τον μελετάς πολύ πιο εύκολα. Αυτή τη στιγμή κάνουμε έναν δεύτερο χάρτη και γράφουμε κάποιες παρατηρήσεις που τις ενσωματώνουμε σε αυτόν (τον πρώτο).

Για πρώτη φορά μπορούμε να εντοπίσουμε ορισμένες από τις διασυνδέσεις. Με εντυπωσίασε που αυτό το μικρό ζώο ανατομικά στον εγκέφαλο δε διαφέρει. Είναι ο δικός μας εγκέφαλος 300 φορές μεγαλύτερος. Εντούτοις, η δομή είναι ίδια. Ούτε ο αρουραίος πίστευα ότι θα έχει τόσες αντιστοιχίες με τον ανθρώπινο εγκέφαλο στον υποφλοιό. Στον φλοιό, ο εγκέφαλος του αρουραίου είναι, ως επί το πλείστον, ετερόλογος, όχι ομόλογος. Οι αισθήσεις, η όραση, η ακοή, η γεύση, η όσφρηση, η κινητικότητα, είναι στα ίδια μέρη, αλλά εμείς έχουμε παραπάνω ανάπτυξη από όλους τους πρωτεύοντες. Μελετήσαμε και τον εγκέφαλο της κότας. Τα πτηνά έχουν πρώτης τάξης εγκέφαλο. Δεν έχουν καλές δημόσιες σχέσεις! Εμείς βρήκαμε παραπάνω από 180 περιοχές που ήταν αντίστοιχες με του ανθρώπινου εγκεφάλου στο πτηνό. Η αντιστοιχία ήταν πολύ πιο μεγάλη απ’ ό,τι μέχρι τώρα θεωρούνταν. Διαχωριστήκαμε από τα πτηνά πριν 400 εκατομμύρια χρόνια. Με τον χιμπατζή πριν 5 με 7 εκατομμύρια χρόνια. Με το marmoset κάπου στα 15 εκατομμύρια χρόνια. Αντίστοιχα, όσο πιο πολύ απέχεις από το άλλο όν, τόσο ο εγκέφαλος έχει αλλάξει και εξωτερικά βέβαια, π.χ. βλέπεις ότι ο χιμπατζής μας μοιάζει, όχι, όμως, τόσο το πτηνό.

-Και κάτι που, ίσως, να σας έχει απογοητεύσει; Κάτι που θα περιμένατε πολύ περισσότερο και βρήκατε κάτι μικρότερο από το αναμενόμενο;
-Σκέφτομαι…. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος στον υποθάλαμο είναι λιγότερο πολύπλοκος, πιο απλουστευμένος σε σχέση με του αρουραίου. Το πιστεύετε; Εάν όμως ελέγξεις τον ανθρώπινο υποθάλαμο σε κάποιο σημείο της κύησης, πολύ νωρίτερα από τους εννέα μήνες, στις 18 εβδομάδες τότε βρίσκεις αυτούς τους πυρήνες που ο αρουραίος τους έχει σαν αναπτυγμένους πυρήνες, αλλά ο άνθρωπος τους χάνει. Εντούτοις, κατά το ήμισυ περίπου της ανθρώπινης κύησης, βρίσκεις στο έμβρυο αυτούς τους πυρήνες που αργότερα τους χάνει. Στην ανάπτυξη, ακόμα και μετά τη γέννα, υπάρχει αυτό που λέμε apoptosis (από την ελληνική γλώσσα), στη Νευροεπιστήμη το ονομάζουμε programmed death, προγραμματισμένος θάνατος. Δηλαδή στο πρώτο έτος της ζωής μας αναπτύσσουμε περισσότερους νευρώνες από αυτούς που τελικά θα παραμείνουν μαζί μας. Γι’ αυτό και ο ανθρώπινος φλοιός είναι πολύ πιο πολύπλοκος από του αρουραίου. Έχει κάπου 120 περιοχές και ο αρουραίος έχει γύρω στις 30. Στην ανάπτυξη, ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι σαν να επαναλαμβάνει την εξέλιξη, ότι εξελιχθήκαμε από διαφορετικά όντα που είχαν και ουρές κ.λπ. Κάπως επαναλαμβάνει στον εγκέφαλο ορισμένα πράγματα, τα οποία τα χάνει.

-Ακολουθεί δηλαδή ένα αρχετυπικό πρότυπο το οποίο στη συνέχεια καθαρίζει.
-Όπως το είπες. Ενώ αυτός ο πυρήνας υπάρχει στον αρουραίο σαν ενήλικο, σε εμάς εξαφανίζεται στα μισά στης κύησης. Στον ανθρώπινο ενήλικο δεν υπάρχει.

-Εξαιρετικά ενδιαφέρον αυτό. Και μια τελευταία ερώτηση: Έχετε πολλές φορές αναφερθεί στον έρωτα και στην αγάπη. Τελικά, ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στα δύο και ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπινου εγκεφάλου;
-Και για τα δύο ευθύνεται ο εγκέφαλος και η καρδιά είναι μία αντλία στην προσταγή του εγκεφάλου. Δεν έχει καμία υπευθυνότητα ή ανεξαρτησία. Μια δημοσιογράφος από τη Μελβούρνη, όταν δημοσίευσα ένα άρθρο μου την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου με τίτλο «Λατρεία μου, σε αγαπάω από τα βάθη του εγκεφάλου μου», μου τηλεφώνησε και μου είπε: «Ισχυρίζεστε ότι η καρδιά δεν έχει να κάνει καθόλου με τον έρωτα;». Της λέω, εάν σε μία μεταμόσχευση καρδιάς, λάβω τη δική σου την καρδιά, δεν πρόκειται να ερωτευθώ τον άντρα σου. Και μου λέει: «Τι κρίμα! Και είναι τόσο καλός άνθρωπος!». Κοιτάχτε, σε ένα φιλί που θα δώσουμε με την αγαπημένη μας, θα δημιουργηθούν διάφορες βιολογικές αντιδράσεις, η πρώτη εκ των οποίων είναι η έγερση του πέους και στη γυναίκα, αντίστοιχα, η ύγρανση του αιδοίου. Και είναι ευκατανόητο γιατί οι άνθρωποι φιλιούνται για να κάνουν έρωτα, για να διαιωνίσουν το είδος. Για να επιτευχθεί αυτό πρέπει να υπάρξουν και τα δύο (η έγερση του πέους και η ύγρανση).

Επίσης, η καρδιά χτυπάει πιο γρήγορα, πιο πολύ αίμα πηγαίνει στο πέος, παρά φεύγει από αυτό. Αλλά δεν αποδίδουμε τον έρωτα ή την αγάπη στο πέος. Και η καρδιά το ίδιο πράγμα είναι. Κι αυτό όργανο είναι και είναι σκλάβος του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Ο εγκέφαλος κρατάει τις μνήμες. Εάν, κάποιο πρόσωπο σε έχει κακοποιήσει ή προσβάλει, το βλέπεις μπροστά σου κι αμέσως ο εγκέφαλος είναι αυτός που θα αντιδράσει. Δεν είναι η καρδιά που αποφασίζει αυτά τα πράγματα. Η καρδιά παρέχει το αίμα είτε να αγωνιστείς είτε να εξαφανιστείς, να τρέξεις να φύγεις, γιατί είναι η τίγρης που σε κυνηγάει και χρειάζεσαι πιο πολύ αιμάτωση στα πόδια.

-Κύριε Παξινέ, σας ευχαριστώ πολύ από καρδιάς για την τόσο ενδιαφέρουσα αυτή συνέντευξη. Υπάρχει, ίσως, και κάτι ακόμη που θα θέλατε να προσθέσετε;
-Σταμάτη μου, με μεγάλη χαρά συζητώ μαζί σου. Στους αναγνώστες σου θα ήθελα να εκφράσω μια ευχή: «Ο εγκέφαλός τους να συρρικνωθεί λιγότερο απ’ ό,τι αναμένεται για την ηλικία τους!». Κι αν τους απασχολούν παρόμοιοι προβληματισμοί, το βιβλίο μου «Ο Aμαζόνιος ανάμεσά μας» θα τους φανεί χρήσιμο και μπορούν να μου στείλουν mail για να τους στείλω το Ebook στα ελληνικά ή το Audio book στα αγγλικά. Μέσω της λογοτεχνίας και της μυθοπλασίας είμαι σε θέση να προσφέρω γνώσεις από τη Νευροεπιστήμη και τις Περιβαλλοντικές Επιστήμες.
Σημείωση: Το ανωτέρω κείμενο προέρχεται από πιστή απομαγνητοφώνηση της καταγεγραμμένης συνέντευξης του καθηγητή Γεώργιου Παξινού με ελάχιστες παρεμβάσεις αποκλειστικά για την καλύτερη αποτύπωση του ρέοντος προφορικού λόγου και με απόλυτο σεβασμό στις εκφραστικές επιλογές και την εκάστοτε διατύπωση που επέλεξε ο συνομιλητής.