Μελέτη στο Science με τη συμμετοχή ερευνητών του Ε.Κ.Π.Α. | Πώς ένας γίγαντας αλατιού διαμόρφωσε την θαλάσσια βιοποικιλότητα στην Μεσόγειο: Επιπτώσεις μιας τεράστιας οικολογικής κρίσης και ανάκαμψης

Νέα μελέτη ανοίγει το δρόμο στην κατανόηση της δυνατότητας ανάκαμψης του θαλάσσιου οικοσυστήματος μετά από μια μεγάλη οικολογική κρίση, πεντέμισι εκατομμύρια χρόνια πριν στην Μεσόγειο Θάλασσα. Διεθνής ομάδα επιστημόνων, με κύρια ερευνήτρια την Δρ. Κωνσταντίνα Αγιάδη (Πανεπιστήμιο της Βιέννης) και με την συμμετοχή ερευνητών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, κατάφερε να υπολογίσει τις επιπτώσεις στη θαλάσσια βιοποικιλότητα της υπεραλμύρισης της Μεσογείου: μόλις 11% των ενδημικών ειδών επιβίωσαν από την κρίση, ενώ η βιοποικιλότητα δεν ανέκαμψε πλήρως για τουλάχιστον άλλα 1,7 εκατομμύρια χρόνια. Τα αποτελέσματα της μελέτης μόλις δημοσιεύτηκαν στο επιστημονικό  διεθνούς κύρους Science.

Από το Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.) συμμετέχουν στην ερευνητική ομάδα η Δρ. Δανάη Θηβαίου, η Καθηγήτρια Ευτέρπη Κοσκερίδου (Διευθύντρια του Μουσείου Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας), η Καθηγήτρια Αντωναράκου Ασημίνα (Πρόεδρος του Τμήματος), ο Αναπληρωτής Καθηγητής Γεώργιος Κοντακιώτης, και η Δρ. Ευαγγελία Μπέσιου, (Ε.ΔΙ.Π.). Η ερευνητική ομάδα του Ε.Κ.Π.Α. μελέτησε κυρίως  την ανταπόκριση των θαλάσσιων οργανισμών της Ανατολικής Μεσογείου κατά την περίοδο σχηματισμού τεράστιων όγκων αλατιού καθώς και την εξέλιξη τους κατά την περίοδο αποκατάστασης των θαλάσσιων συνθηκών. Η μελέτη τους επικεντρώνεται σε όλες τις αποθέσεις της Ανατολικής Μεσογείου ηλικίας 3,6-7 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα, με ιδιαίτερη έμφαση στις περιοχές των νήσων  Κρήτης, Κύπρου και Ζακύνθου όπου υπάρχουν σημαντικές εμφανίσεις των σχηματισμών.

Οι κινήσεις των λιθοσφαιρικών πλακών καθ’όλη την ιστορία της Γης έχουν οδηγήσει πολλές φορές στην απομόνωση περιφερειακών θαλασσών από τον ωκεανό, με αποτέλεσμα την εξάτμισή τους και την απόθεση τεράστιων όγκων αλατιού. Γίγαντες αλατιού, όγκου αρκετών κυβικών χιλιομέτρων έχουν ανακαλυφθεί από γεωλόγους σε Ευρώπη, Αυστραλία, Σιβηρία, Μέση Ανατολή και άλλα μέρη ανά τον κόσμο. Αυτές οι τεράστιες αποθέσεις αλατιού αποτελούν σημαντικές πηγές ορυκτού πλούτου, που είναι υπό εκμετάλλευση από την αρχαιότητα  (π.χ. στα ορυχεία Hallstatt στην Αυστρία και Khewra του Πακιστάν).

Ο γίγαντας αλατιού κάτω από τον πυθμένα της Μεσογείου έχει πάχος 1–3 χιλιόμετρα και πρωτοανακαλύφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Σχηματίστηκε περί τα 5,5 εκατομμύρια χρόνια πριν από σήμερα εξαιτίας του κλεισίματος των στενών που ένωναν τότε την Μεσόγειο με τον Ατλαντικό ωκεανό, κατά τη διάρκεια ενός γεωλογικού γεγονότος που έχει ονομαστεί Κρίση Αλμυρότητας του Μεσσηνίου. Η μελέτη που δημοσιεύτηκε τώρα στο περιοδικό Science είναι αποτέλεσμα συνεργασίας 29 επιστημών από 25 ερευνητικά ιδρύματα και πανεπιστήμια σε όλη την Ευρώπη, με επικεφαλής τη Δρ. Κωνσταντίνα Αγιάδη από το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Η ομάδα αυτή κατάφερε να υπολογίσει για πρώτη φορά την επίδραση της Κρίσης στην βιοποικιλότητα της Μεσογείου και την ανάκαμψη του οικοσυστήματος που ακολούθησε.

Καταλυτική αλλαγή στη θαλάσσια βιοποικιλότητα

Μετά από εκτεταμένη έρευνα σε απολιθώματα, διαπιστώθηκε ότι περίπου το 67% των θαλάσσιων ειδών που ζούσαν στη Μεσόγειο πριν από 12 έως 3,6 εκατομμύρια χρόνια αντικαταστάθηκε από νέα είδη μετά από μια κρίση που προκλήθηκε από την αποκοπή της Μεσογείου από τον Ατλαντικό. Οι αλλαγές στην αλατότητα και τη θερμοκρασία των νερών, καθώς και οι μεταβολές στις οδούς μετανάστευσης των θαλάσσιων οργανισμών, είχαν ως αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών ειδών, όπως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι. Με την επανασύνδεση με τον Ατλαντικό και την είσοδο καινούριων θαλάσσιων οργανισμών στην Μεσόγειο, όπως οι λευκοί καρχαρίες και τα ωκεάνια δελφίνια, η βιοποικιλότητα εμφάνισε για πρώτη φορά τη χαρακτηριστική μείωση από Δύση προς Ανατολή που παρατηρείται και σήμερα.

Η ανάκαμψη διήρκησε περισσότερο από το αναμενόμενο

Για  πρώτη φορά γίνεται ποσοτικοποίηση μιας μεγάλης οικολογικής κρίσης, και αποδεικνύεται ότι η ανάκαμψη του οικοσυστήματος χρειάστηκε πάνω από 1,7 εκατομμύρια χρόνια. Επιπλέον, αναπτύχθηκε ένα μοντέλο που συνδέει τις τεκτονικές πλάκες με τη δημιουργία και το τέλος των ωκεανών, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατανόηση παρόμοιων φαινομένων παγκοσμίως.

“Τα αποτελέσματα γεννούν πολλά ερωτήματα,” σύμφωνα με τον Δρ. Daniel García-Castellanos από το ίδρυμα Geosciences Barcelona (CSIC) της Ισπανίας, όπως: “Πώς και πού ζούσε το 11% των ειδών, που κατάφερε να επιβιώσει, κατά τη διάρκεια της Κρίσης; Πώς επίδρασαν στο θαλάσσιο οικοσύστημα παλαιότερες, και ακόμα μεγαλύτερες, Κρίσεις αλμυρότητας που οδήγησαν στους γίγαντες αλατιού που βρίσκουμε στα διάφορα μέρη του κόσμου; Αυτά τα ερωτήματα αναμένεται να διερευνηθούν στο μέλλον, μεταξύ άλλων, από το καινούριο επιστημονικό δίκτυο που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του προγράμματος COST, έχει την επωνυμία SaltAges και αναμένεται να αρχίσει τις εργασίες του τον ερχόμενο Οκτώβριο.

Εικόνες:

Δημοσίευση:
Agiadi et al. (2024) The marine biodiversity impact of the Late Miocene Mediterranean salinity crisis. Science. DOI: 10.1126/science.adp3703

Χρηματοδότης:
This research is a result of the project “Late Miocene Mediterranean Marine Ecosystem Crisis” (ReMarE), which is funded by the Austrian Science Fund (FWF) https://sites.google.com/view/kagiadi/projects/remare

Επιπλέον σύνδεσμος:
Cost action network SaltAges https://www.cost.eu/actions/CA23124/ .

Επιστημονική Επαφή:
Dr. Konstantina Agiadi
Department of Geology, University of Vienna, Josef-Holaubek-Platz 2, 1090, Vienna
konstantina.agiadi@univie.ac.at, +30 6937193560
Εκ μέρους του Ε.Κ.Π.Α.:
Καθηγήτρια Ευτέρπη Κοσκερίδου
Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος, Πανεπιστημιόπολη 157 84, Ζωγράφου Αθήνα.
ekosker@geol.uoa.gr, +306973084599

Γραφείο Τύπου
Theresa Bittermann
Media Relations, University of Vienna
1010 Vienna, Universitätsring 1
T +43-1-4277-17541
theresa.bittermann@univie.ac.at
www.univie.ac.at