Με αφορμή το συνέδριο για τη διδασκαλία της νέας ελληνικής στο εξωτερικό που πραγματοποιείται στην Αθήνα, από 27 έως 29 Ιουνίου, δύο ελληνιστές χαρτογραφούν την κατάσταση
Με τη γενική ονομασία «Νεοελληνικές Σπουδές», όταν αναφερόμαστε σε πανεπιστήμια εκτός Ελλάδας, εννοούμε τη μελέτη, έρευνα και διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας, της λογοτεχνίας, της ιστορίας, του πολιτισμού, και των τεχνών.
Εννοείται ότι η έρευνα και η διδασκαλία στα αντικείμενα αυτά εξαρτάται και από τα ερευνητικά ενδιαφέροντα των διδασκόντων/ερευνητών και φυσικά από τις απαιτήσεις και τους όρους των πανεπιστημιακών Τμημάτων και των πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, στα οποία ευρίσκονται και δρουν οι νεοελληνιστές. Οι Νεοελληνικές Σπουδές είναι ακμαίες, και λαμπρό παράδειγμα αποτελεί το 7ο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών που έλαβε χώρα στη Βιέννη τον Σεπτέμβριο του 2023 (βλ. https://7th-european-congress-of-modern-greek-studies.univie.ac.at/el/).
Ήταν μια συνεργασία της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (ΕΕΝΣ) με το Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Η ΕΕΝΣ είναι μια επιστημονική ένωση που προωθεί την έρευνα και διδασκαλία των παραπάνω γνωστικών αντικειμένων. Μέλη της είναι οι Εταιρείες Νεοελληνικών Σπουδών δεκαεπτά ευρωπαϊκών χωρών-κρατών της Ευρώπης.
Η νέα ελληνική γλώσσα στο εξωτερικό
Ένα εκ των βασικών αντικειμένων έρευνας και διδασκαλίας, σε αυτά τα Τμήματα ή Προγράμματα Νεοελληνικών Σπουδών των εκτός Ελλάδας πανεπιστημίων, είναι η νέα ελληνική γλώσσα.
Η νέα ελληνική συγκαταλέγεται στις «μικρές», από την άποψη του αριθμού των ομιλητών της, γλώσσες, στις οποίες άλλωστε ανήκουν και οι περισσότερες ομιλούμενες γλώσσες του πλανήτη. Η συνθήκη αυτή καθορίζει και τη διεθνή διάδοσή της, η οποία συναρτάται τόσο προς το ενδιαφέρον των ξένων για την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό όσο και προς την ανάγκη των αποδήμων μας να διδαχθούν και να διατηρήσουν τη γλώσσα τους.
Εδώ και αρκετά χρόνια, οι πανεπιστημιακές έδρες/τμήματα/τομείς/προγράμματα Νεοελληνικών Σπουδών, στο πλαίσιο των οποίων διενεργείται και η διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας, μειώνονται με ραγδαίο ρυθμό, μέσα στις συνθήκες της γενικότερης υποβάθμισης των ανθρωπιστικών σπουδών ανά τον κόσμο.
Στην Ευρώπη, η μεγάλη πλειονότητα των Προγραμμάτων αυτών χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό κάθε χώρας για τα πανεπιστήμια. Συχνά, ωστόσο ερευνητικές θέσεις καλύπτονται από μεγάλα ερευνητικά προγράμματα στα οποία συμμετέχουν οι έδρες ή τα τμήματα μετά από έντονα ανταγωνιστικές διαδικασίες. Στην Αυστραλία και τις ΗΠΑ επιχορηγούνται πολλές φορές με δωρεές από ομογενείς ή ομογενειακά ιδρύματα, αλλά και από άλλα ελληνικά και κυπριακά ιδρύματα.
Συνέδριο στην Αθήνα
Μέσα σε αυτό το ρευστό και ραγδαία μεταβαλλόμενο τοπίο, η ΕΕΝΣ και το Διδασκαλείο της Νέας Ελληνικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους, για να διερευνήσουν την κατάσταση που επικρατεί σήμερα, όσον αφορά τη διδασκαλία της νέας ελληνικής στα πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους αυτή μπορεί εμπράκτως να υποστηριχθεί, με συντονισμένες δράσεις και πρωτοβουλίες θεσμικών φορέων.
Για τον σκοπό αυτό, διοργανώνουν συνέδριο με τίτλο «Η διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας στα πανεπιστήμια του εξωτερικού σήμερα: προκλήσεις και προοπτικές», με τη συμμετοχή ακαδημαϊκών που διδάσκουν τη νέα ελληνική σε πανεπιστήμια του εξωτερικού. Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα, στο Διδασκαλείο της Νέας Ελληνικής του ΕΚΠΑ (Γεωργίου Χατζηδάκη, Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου), από την Πέμπτη 27 έως και το Σάββατο 29 Ιουνίου.
Στόχος του συνεδρίου μεταξύ άλλων είναι να προσδιοριστούν οι ιδιαιτερότητες στα κατά τόπους ιδρύματα σε σχέση με τη νεοελληνική γλώσσα ως γνωστικό αντικείμενο και τη διδασκαλία της, να διερευνηθούν οι προοπτικές προώθησης και διάδοσης της νέας ελληνικής στο διεθνές ακαδημαϊκό περιβάλλον, να εντοπισθούν προκλήσεις θεσμικού, οικονομικού, εκπαιδευτικού, παιδαγωγικού χαρακτήρα, ώστε να αναζητηθούν από κοινού κατάλληλες απαντήσεις. Το Διδασκαλείο Νέας Ελληνικής Γλώσσας είναι η μονάδα του ΕΚΠΑ που ασχολείται κατεξοχήν με τη διδασκαλία της νέας ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας και προσπαθεί, στο μέτρο των δυνατοτήτων του, να στηρίξει και τη διδασκαλία της νέας ελληνικής στο εξωτερικό.
Διδασκαλία και έρευνα
Οι περίπου 60 εισηγήσεις του συνεδρίου θα παρουσιαστούν από καθηγητές που διδάσκουν σε πανεπιστημιακά Τμήματα/Προγράμματα Νεοελληνικών Σπουδών της Ευρώπης, της Αυστραλίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, του Καναδά, της Κίνας, της Τουρκίας, της Αιγύπτου. Είναι και η πρώτη φορά που πραγματοποιείται συνέδριο με θέμα τις προκλήσεις και τις προοπτικές της διδασκαλίας της νέας ελληνικής σε πανεπιστήμια εκτός Ελλάδας. Αναμένουμε ότι θα προκύψουν ενδιαφέρουσες διαπιστώσεις και χρήσιμα συμπεράσματα και πορίσματα, τα οποία θα τεθούν υπόψη των αρμοδίων υπουργείων στην Ελλάδα. Εφόσον αξιοποιηθούν έγκαιρα και συντονισμένα, ευελπιστούμε ότι θα μπορέσουν να δώσουν μια νέα δυναμική στη διδασκαλία και μελέτη της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό.
Οι ανάγκες του κάθε Τμήματος/Προγράμματος είναι διαφορετικές ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, την ιστορία τους, την δομή τους, την παράδοσή τους και εκείνη των ιδρυμάτων στα οποία ανήκουν. Επίσης, η συνολική εικόνα κάθε Τμήματος /Προγράμματος οφείλει να συμβαδίζει κατά κάποιο τρόπο και με την εικόνα που θέλει να έχει το εκάστοτε πανεπιστήμιο και με την πολιτική που αποφασίζει να ακολουθήσει. Σε κάθε περίπτωση, διδασκαλία χωρίς έρευνα είναι αδιανόητη για Τμήματα και Προγράμματα πανεπιστημιακού επιπέδου και, επομένως, η ύπαρξη της έρευνας, η σύνδεσή της με τη διδασκαλία, καθώς και η ανάληψη ερευνητικών προγραμμάτων είναι εκ των ων ουκ άνευ.
Ο ρόλος της πολιτείας
Για τη χώρα μας, όμως, η υποστήριξη της νεοελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό είναι ένα ζήτημα εθνικής πραγματικά σημασίας και, επειδή δεν είναι καθόλου απλό, χρειάζεται μελέτη και μακροπρόθεσμο ορθολογικό προγραμματισμό και συντονισμό. Δεν μπορούμε να πούμε ότι με κάποια επιχορήγηση θα λυθούν όλα τα θέματα σε όλες τις περιπτώσεις. Κάθε κοιτίδα Νεοελληνικών Σπουδών έχει διαφορετικά προβλήματα και χρήζει ενδεχομένως ειδικής παρέμβασης. Εδώ κρίσιμος είναι ο ρόλος της ελληνικής πολιτείας!
Όπως προαναφέραμε, ο ρόλος αυτός οφείλει να μην είναι απλά «πυροσβεστικός», με την έννοια της περιστασιακής οικονομικής ενίσχυσης, αλλά ουσιαστικά ενισχυτικός με τη δημιουργία ενός φορέα υπό την αιγίδα κάποιου υπουργείου που συντονίζει την παρακολούθηση, επίλυση προβλημάτων και ενίσχυση των Νεοελληνικών Σπουδών εκτός Ελλάδας, όταν τα τμήματα ζητούν τη συνδρομή του. Υπάρχει ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να έχουμε κατά νου όταν σκεπτόμαστε αυτά τα ζητήματα ή σχεδιάζουμε κάτι για αυτά. Η νέα ελληνική γλώσσα και η διάδοσή της καθώς και η διατήρηση των Νεοελληνικών Σπουδών εν γένει αποτελούν ισχυρό πολιτισμικό όπλο στα χέρια της ελληνικής διπλωματίας.
Κάθε Τμήμα/Πρόγραμμα που κλείνει, δεν ανοίγει ξανά όσα κεφάλαια και αν ανευρεθούν ή όσες ενέργειες και αν γίνουν εκ των υστέρων. Υπάρχουν πάντα έτοιμα αντικείμενα σπουδών που αναμένουν να πάρουν τη θέση αυτών που κλείνουν. Τα Τμήματα που είναι πάντοτε σε κίνδυνο είναι τα Τμήματα γλωσσών και φυσικά αυτά των «μικρών γλωσσών».
Οι στρατηγικές των διαφόρων κρατών και των πανεπιστημίων αλλάζουν και πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και να προλαμβάνουμε κάθε αρνητική εξέλιξη. Τα Νεοελληνικά Τμήματα/Προγράμματα που υπάρχουν στην Ευρώπη και σε όλον τον κόσμο αποτελούν εστίες πολιτιστικής διπλωματίας που, σε έναν συνεχή ακατάπαυστο ρυθμό, προβάλλουν την εικόνα της σύγχρονης Ελλάδας σε πανεπιστημιακό επίπεδο και δημιουργούν τους σημερινούς και μελλοντικούς γνώστες και φίλους της χώρας μας και του πολιτισμού της.
Δείτε εδώ αναλυτικά το πρόγραμμα του συνεδρίου.
* Ο Δημήτρης Καραδήμας είναι καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας, πρόεδρος του ΔΣ του Διδασκαλείου Νέας Ελληνικής Γλώσσας του ΕΚΠΑ.
*Ο Βασίλης Σαμπατακάκης είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Lund, Σουηδία, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών.
Πηγή: https://www.tovima.gr/2024/06/22/society/i-nea-elliniki-glossa-sta-panepistimia-ektos-elladas/.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.