Συνέντευξη του Ομότιμου Καθηγητή και Πρώην Πρύτανη του ΕΚΠΑ, Δ. Ασημακόπουλου, για την κλιματική αλλαγή και τα πλεονεκτήματα των νέων πηγών ενέργειας

Ο Δημοσθένης Ασημακόπουλος, ομότιμος καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος, πρώην Πρύτανης του Πανεπιστήμιου Αθηνών, πρώην Αντιπρόεδρος και νυν εξωτερικός σύμβουλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος στην Κοπεγχάγη, μιλά με τον Κώστα Μπλιάτκα στην Οικονομική Επιθεώρηση (Νοέμβριος 2021, τ. 1012) για τις διαστάσεις που παίρνει η κλιματική αλλαγή, για την επιδείνωση της κατάστασης του περιβάλλοντος τα τελευταία χρόνια, για το πώς τη συνειδητοποιεί η κοινή γνώμη και για τα πλεονεκτήματα των νέων πηγών ενέργειας.

Ο ίδιος εκτιμά ότι «έπρεπε να παρθούν αποφάσεις για να περιορίσουμε τις εκπομπές, αλλά έπρεπε να ελέγξουμε και τη χρονική κλίμακα της εφαρμογής των, όπως και το οικονομικό κόστος, το οποίο η Κομισιόν δεν εκτίμησε».

«Βιαστήκαμε χρονικά», συμπληρώνει, «εκτροχιάζοντας το ευρωπαϊκό τρένο, που με τη σειρά του θα φέρει μεγάλες καθυστερήσεις στην πορεία των αλλαγών για την προστασία του περιβάλλοντος».

Παρακάτω παρατίθεται η συνέντευξη όπως αυτή παρουσιάζεται στο economia.gr:

Πόσο έχει επιδεινωθεί η κατάσταση του περιβάλλοντος τα τελευταία χρόνια;

Το περιβάλλον είναι μια «υπόθεση ζωής». Η ζωή ορίζεται πολύ πιο πάνω από τα χρόνια που ζει ένας άνθρωπος. Το περιβάλλον λοιπόν δεν θα είχε τρόπο να χειροτερεύσει σε μερικές δεκαετίες. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει να αναφερθούμε σε μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για παράδειγμα, μπορεί να ξεκινήσει κανείς από το 1850, όταν ξεκίνησαν οι ποσοτικές μετρήσεις, με όργανα εγκατεστημένα σε διαφορά σημεία του πλανήτη, τα οποία μας έχουν δώσει δεδομένα 170 ετών. Βεβαίως υπάρχουν και στοιχεία που ανατρέχουν σε χιλιετίες ή και στοιχεία που αποκτήθηκαν με σύγχρονες μεθόδους που αναφέρονται σε δεκάδες χιλιάδες χρόνιαπριν.

Σε αυτό το γιγαντιαίο χρονικό διάστημα το περιβάλλον έχει μεταβληθεί είτε από φυσικά αίτια, είτε από ανθρώπινες παρεμβάσεις, είτε από φυσικές λειτουργίες της Γης ή και εξωπλανητικές δράσεις.

Δεν θα πρέπει λοιπόν, σε πείσμα των όσων ακούγονται πολλές φορές, να αναφέρεται κανείς σε επιδείνωση του περιβάλλοντος έχοντας υπόψη μερικές δεκαετίες μόνο.

Στο διάστημα αυτό έχουν αλλάξει σίγουρα πολλά, όπως η τεχνολογία, ο τρόπος επικοινωνίας και διασύνδεσης, όπως η μεταφορά των ειδήσεων, η ποιότητα ζωής του ανθρώπου και η επιστήμη. Ακόμη ο πλανήτης μας σήμερα είναι πολυπληθέστερος σε σχέση και με λίγες δεκαετίεςπριν και αυτό είναι πολύ βασικό.

Άρα υπάρχει κλιματική αλλαγή και θα χαρακτηριζόταν παράξενος όποιος αμφισβητούσε την ύπαρξή της. Η αλλαγή αυτή οφείλεται σε αίτια που προκαλούνται από την παρουσία του ανθρώπου ή ανεξάρτητα από αυτήν. Η μελέτη αυτής της αλλαγής παρακολουθείται σοβαρά από πολλούς επιστήμονες, αλλά πάντα σε παγκόσμια κλίμακα.

Το πιο σημαντικό ερώτημα είναι το κατά πόσο η παρουσία του ανθρώπου έχει επιδεινώσει πολύ την κατάσταση σε σχέση με αυτό που θα γινόταν αν εξελισσόταν από μόνη της. Αυτό αποτελεί αντικείμενο διαρκούς μελέτης.

Σε βάθος δεκαετιών αυτό που έχει αλλάξει πολύείναι το τοπικό περιβάλλον, το μικροκλίμα. Ο άνθρωπος έχει την επιθυμία να κατοικήσει σε μεγάλες πόλεις, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν γιγαντιαίες πόλεις σε πολλά μέρη του κόσμου, με εκατομμύρια κατοίκους, και ο συνωστισμός αυτός δημιουργεί μεγάλα μικροκλιματικά προβλήματα. Το 80% των ανθρώπων στο τέλος του τρέχοντος αιώνα θα κατοικεί σε μεγάλες πόλεις.

Το μικροκλίμα στο κέντρο της Αθήνας έχει διαφοροποιηθεί τόσο πολύ ώστε να ανιχνεύονται το καλοκαίρι διαφορές μέχρι και δέκα βαθμών Κελσίου στη θερμοκρασία μεταξύ του κέντρου και των περιχώρων, με πολλές επιπτώσεις στον τρόπο ζωής των κατοίκων τους.

Το μικροκλίμα είναι λοιπόν αυτό που έχει ανησυχήσει τον άνθρωπο και λειτουργεί θα έλεγα ως εκπαιδευτής και ευαισθητοποιητής για το πλανητικό θέμα των κλιματικών αλλαγών. Διότι δεν είναι μόνο η θερμοκρασία που αλλάζει, αλλά και η νοσηρότητα, η διαχείριση των λυμάτων και αποθεμάτων κάθε μορφής που μπορεί να υπάρχουν σε μια πόλη.

Πώς και πόσο έχει συνειδητοποιηθεί αυτό από την κοινή γνώμη και τι μπορεί να γίνει προκειμένου η συνειδητοποίηση αυτή να προχωρήσει;

Η συνειδητοποίηση είναι ένα μεγάλο θέμα. Εδώ θα κάνω πάλι μια μικρή ιστορική αναδρομή. Η ευαισθητοποίηση του κόσμου, ο περιβαλλοντισμός (διεθνώς χρησιμοποιείται ο κατοχυρωμένος όρος environmentalism) έχει ξεκινήσει, όσο κι αν εντυπωσιάζει αυτό, πολλούς αιώνες πριν. Μπορεί να βρει κανείς πίνακες ζωγράφων της Αναγέννησηςστους οποίους αποτυπώνεται η περιβαλλοντική καταστροφή. Κάποιος βέβαια μπορεί να πει ότι δεν είχε έλθει τότε η βιομηχανική επανάσταση και δεν είχαν ασκηθεί οι οικονομικές πιέσεις που είχαν, όπως γνωρίζουμε, ολέθριες συνέπειες σε βάρος του περιβάλλοντος.

Διότι σημαντικές οικονομικές και διοικητικές αποφάσεις έπαιξαν βαρύ ρόλο στο περιβάλλον αφού επηρέασαν τις πολιτικές που χαράχτηκαν, παρά τις προειδοποιήσεις των ειδικών σε όλες τις εποχές.

Η ευαισθητοποίηση και η συνειδητοποίηση ξεκίνησαν από πολύ παλιά και έφεραν και τη δημιουργία πολιτικών κομμάτων που επηρεάζουν την πολιτική και την οικονομία πολλών κρατών.

Οι επιστήμονες κινήθηκαν και ανέδειξαν το θέμα φέροντας, από τον προηγούμενο αιώνα, ποσοτικά στοιχεία που αναφέρονταν στις ολέθριες επιπτώσεις της βιομηχανικής επανάστασης επί του κλίματος στις πόλεις κυρίως. Διότι οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις γειτνίαζαν σε πολλές περιπτώσεις με τα μεγάλα αστικά κέντρα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι και η Αθήνα. Είναι τραγικό να σκεφτεί κανείς το Θριάσιο Πεδίο, σημαντική βιομηχανική περιοχή που αντιμετωπίζει τόσο σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματατόσο κοντά στο λεκανοπέδιο, που διαχωρίζεται από το αστικό κέντρο με πολύ χαμηλά βουνά.

Αυτό συνέβη σε πολλές άλλες χώρες. Υπήρξαν όμως και χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία που με μεγάλη προσοχή ανέπτυξαν κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης και μετά από αυτήν τις βιομηχανικές δραστηριότητες προς τη μεριά αυτή όπου τα συστήματα καιρού έπαιρναν τις εκπομπές που γίνονταν στην κατεύθυνση της Ευρώπης και όχι στο εσωτερικό της χώρας.

Εμείς ευτυχώς στο θέμα της πυρηνικής ενέργειας πήραμε τις σωστές αποφάσεις, δηλαδή να μην αναπτυχθεί για να παραγάγει την αναγκαία για τη χώρα μας ηλεκτρική ενέργεια που, αν συνέβαινε, θα ήταν ολέθριο για την ασφάλεια των κατοίκων, αφού ακόμη και αυτή η πιλοτική δράση με εγκαταστάσεις στην Αγία Παρασκευή σε περίπτωση αστοχίας θα επηρέαζε τον μισό πληθυσμό της χώρας που έμελλε να κατοικήσει στο λεκανοπέδιο Αθηνών.

Πώς διασυνδέεται η ευαισθητοποίηση και η πρόληψη με την εισαγωγή νέων τεχνικών αντιμετώπισης των ακραίων φαινομένων;

Εκείνο που έχει μεγάλη σημασία είναι η πρόληψη, σε σχέση με την ευαισθητοποίηση. Ειλικρινά, πώς να προλάβει κανείς κάτι που θα γίνει ό,τι κι αν αποφασιστεί σήμερα; Κι αν αυτή τη στιγμή ως διά μαγείας ολόκληρη η ήπειρος της Ευρώπης ή ακόμα και όλος ο πλανήτης μείωνε στο 50% την παραγωγή του και συνεπώς τις δυσάρεστες εκπομπέςκαι τη μεταφορά τους στη μέση και ανώτερη ατμόσφαιρα, δεν θα αποφεύγαμε την κλιματική αλλαγή. Αυτή έχει ξεκινήσει από μακρού και έχει να κάνει με ανθρώπινα και με φυσικά αίτια – για τα οποία έτσι κι αλλιώς δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, όπως είναι ένα ηφαίστειο λόγου χάριν.

Εκείνο που μπορούμε να κάνουμε τώρα είναι να δουλέψουμε για το αύριο. Και το αύριο είναι αρκετά μακριά. Δεν έχει να κάνει καν με τα παιδιά μας, πιθανότατα έχει να κάνει με τα εγγόνια μας και τις γενιές που θα ακολουθήσουν.

Τα πάντα έτσι όπως λειτουργούν στον πλανήτη κατά την προσωπική μου άποψη έχουν να κάνουν με την οικονομία και μόνο. Επομένως, αυτό που τελικά θα δούμε είναι η σειρά οικονομία, πολιτική, διοίκηση, τεχνολογία και επιστήμη που θα επιβάλουν πειθαρχία και θα προσδιορίσουν το τι μέλλει γενέσθαι για τον κόσμο του σήμερα και του αύριο.

Με την εμπειρία μου σε θέματα μελέτης του περιβάλλοντος σε μικρή, μέση και μεγάλη κλίμακα, θα έλεγα να περιορίσουμε την κατανάλωση πρώτων υλών. Αν το κάνεις αυτό, αν μπορέσεις να ελέγξεις την υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη, θα έχεις κάνει ένα σοβαρό βήμα.

Οι ακραίες μετεωρολογικές και περιβαλλοντικές καταστάσεις δεν είναι μόνο τωρινά φαινόμενα. Μπορεί τώρα να έχουμε υψηλότερο αριθμό εμφάνισης, αλλά πάντα υπήρχαν στην ιστορία μας. Η ένταση και η συχνότητα μελετάται και μπορεί ίσως να εξηγηθεί με βάση την εντατική εργασία πολλών επιστημόνων.

Πώς συνδυάζονται τα παραπάνω με τις επιλογές νέων μορφών ενέργειας/την πράσινη μετάβαση, ιδίως σε μια χώρα με τις ιδιαιτερότητες και την εμπειρία (2007,2018, 2021) της Ελλάδας, και μάλιστα με τις προοπτικές ενός (κοντινού) αύριο;

Οι νέες μορφές ενέργειας είναι η μόνη ελπίδα. Πηγές που δεν είχαν χρησιμοποιηθεί μέχρι τώρα, ο ήλιος, ο αέρας, που όσο υπάρχουμε θα υπάρχουν, πρέπει να αξιοποιηθούν.

Υπάρχει όμως και η επιστήμη που δεν έχει αξιοποιηθεί απόλυτα. Οι νέες τάσεις στη Φυσική, που έρχονται ως αποτέλεσμα των μεγάλων ερευνών που συντελούνται σε όλον τον πλανήτη και των μεγάλων τεχνολογικών επαναστάσεων, δεν έχουν επαρκώς υποστηριχθεί και αξιοποιηθεί.

Σήμερα ένα φωτοβολταϊκό στοιχείο έχει ανεβάσει την απόδοσή του, χωρίς να υπερβάλλω, έως και πέντε φορές σε σχέση με αυτήν που έδινε όταν είχαν πρωτοξεκινήσει, δίνοντας άλλες προοπτικές στην αξιοποίησή τους.

Αυτό λοιπόν είναι το μέλλον, η αξιοποίηση αυτών των πηγών, αλλά παράλληλα πρέπει να αποφευχθεί η υπερβολή. Ο «περιβαλλοντισμός» με την κακή του έννοια έβλαψε μόνο.

Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε μεγάλα άλματα, θέλοντας να περιορίσει σημαντικά τις εκπομπές και να συμβάλει για έναν καλύτερο πλανήτη. Νομίζω ότι ήδη βλέπουμε τα πρώτα αποτελέσματα αυτών των αποφάσεων, που απαραίτητα δεν μπορούσαν να υποστηριχθούν από την πλανητική κρατούσα κατάσταση. Σήμερα, δυστυχώς, έχει ανέβει υπέρμετρα η τιμή του φυσικού αερίου και χώρες μεγάλες και μικρές αντιδρούν και ανασύρουν καύσιμα που είχαν καταργηθεί γιατί δεν έχουν τα οικονομικά μέσα να αντιμετωπίσουν αυτή την οικονομική λαίλαπα, που έχει όμως να κάνει με την υπέρμετρη απόφαση και την «περιβαλλοντική ευαισθησία» που εκδηλώθηκε αυτή τη φορά σε λαθεμένη κατεύθυνση.

Το κόστος των ρύπων δηλαδή μετριάζει τα οφέλη από την απόφαση αυτή;

Το κόστος των ρύπων έπρεπε να έχει κλιμακωθεί στον χρόνο με διαφορετικό τρόπο για να μπορέσει να απορροφηθεί. Τώρα δεν μπορεί να συμβεί αυτό και έχουμε αυτή την αλυσίδα των αυξήσεων του κόστους των μεταφορών και του συνόλου των αγαθών, που με τη σειρά τους θα ανασύρουν τη χρήση απαγορευμένων προϊόντων και αποθεμάτων που προστατεύοντο. Έπρεπε, βέβαια, να παρθούν αποφάσεις για να περιορίσουμε τις εκπομπές, αλλά έπρεπε να ελέγξουμε και τη χρονική κλίμακα εφαρμογής των, όπως και το οικονομικό κόστος, το οποίο η Κομισιόν δεν εκτίμησε. Βιαστήκαμε χρονικά εκτροχιάζοντας το ευρωπαϊκό τρένο, που με τη σειρά του θα φέρει μεγάλες καθυστερήσεις στην πορεία των αλλαγών για την προστασία του περιβάλλοντος.

Δημοσθένης Ασημακόπουλος, ομότιμος Καθηγητής Φυσικής Περιβάλλοντος

Το 1973 απέκτησε το Δίπλωμα (DIPLOMA) του UniversityCollegeLondon του τμήματος Ηλεκτρονικών και Ηλεκτρολόγων Μηχανικών. Το 1976 ολοκλήρωσε το Διδακτορικό Δίπλωμα του Τμήματος Ηλεκτρονικών Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του University College London (Πανεπιστήμιο του Λονδίνου), ενώ το 1987 αναδείχθηκε Καθηγητής του Τμήματος Φυσικής της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ).

Έχει καθοδηγήσει σημαντικό αριθμό διδακτορικών και πτυχιακών εργασιών, Ελληνικών και Αλλοδαπών Πανεπιστημίων. Σήμερα οι συνεργάτες του έχουν καταξιωθεί σε θέσεις ΔΕΠ όλων των βαθμίδων σε ΑΕΙ, Καθηγητές ΤΕΙ και Ερευνητικών Κέντρων στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει λάβει πλήθος διακρίσεων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Έχει πλούσιο συγγραφικό ελληνόγλωσσο και ξενόγλωσσο.

Για τρεις δεκαετίες (με διάλειμμα την περίοδο 1994-2000) υπήρξε Διευθυντής του Εργαστηρίου Μετεωρολογίας στο ΕΚΠΑ, την περίοδο 1999- 2004 ήταν πρόεδρος του τμήματος Φυσικής, την περίοδο 2003-2009 αντιπρύτανης και το 2009 αναγορεύτηκε σε πρύτανη του ΕΚΠΑ, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 2010. Έχει επίσης διατελέσει Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος  του  Ευγενιδείου Θεραπευτηρίου και Αντιπρόεδρος  του Ωνάσειου  Καρδιοχειρουργικού  Κέντρου.