Ίδρυση νέου Εργαστηρίου «Επιστήμης, Τεχνολογίας και Καινοτομίας στην Κοινωνία»

Ένα νέο Εργαστήριο με τίτλο «Εργαστήριο Επιστήμης, Τεχνολογίας και Καινοτομίας στην Κοινωνία» (ΕΤεΚΚ) – (Science, Technology and Innovation in Society – STIS) ιδρύθηκε στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης (ΙΦΕ). Διευθυντής του Εργαστηρίου εξελέγη ο Στάθης Αραποστάθης, Καθηγητής Ιστορίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας. Το Εργαστήριο δημιουργήθηκε ως θεσμός με σκοπό την ενίσχυση της παρουσίας του ΕΚΠΑ στον διεπιστημονικό χώρο των Σπουδών Επιστήμης, Τεχνολογίας και Κοινωνίας / Σπουδών Επιστήμης, Τεχνολογίας και Καινοτομίας.

Το Εργαστήριο θεμελιώνεται σε ένα σύνολο βασικών στόχων και δεσμεύσεων:

1. Να μελετήσει την επιστήμη και την τεχνολογία ως κοινωνικο-πολιτικά φαινόμενα, παράγοντας έρευνα που εμβαθύνει την κατανόηση της συν-παραγωγής τεχνοεπιστημών και κοινωνικών/πολιτικών συγκροτήσεων. Στο πλαίσιο αυτό, θα εξετάζει πώς λειτουργούν η επιστήμη και η καινοτομία σε διαφορετικούς κοινωνικούς τομείς, καθώς και το ευρύτερο αποτύπωμά τους στην κουλτούρα, την οικονομία και την καθημερινή ζωή.
2. Να προάγει την έρευνα στην ιστορία και κοινωνιολογία της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας υπό το φως των σημερινών Μεγάλων Προκλήσεων (Grand Challenges) — όπως η κλιματική αλλαγή, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, η τεχνητή νοημοσύνη, η ακραία φτώχεια, η επισιτιστική ασφάλεια, η πρόσβαση στο νερό και οι πανδημίες που επηρεάζουν ανθρώπους και ζώα.
3. Να διερευνήσει την επιστήμη και την καινοτομία ως μέρος ευρύτερων “καθεστώτων γνώσης”, θεσμικά ενσωματωμένων συστημάτων που καθορίζουν ποιες μορφές γνώσης θεωρούνται επιθυμητές, απαραίτητες και νομιμοποιημένες. Αυτό περιλαμβάνει τη μελέτη των τρόπων διαχείρισης της γνώσης είτε μέσα από συστήματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας είτε μέσα από συστήματα ανοικτής επιστήμης και καινοτομίας. Επίσης θα διερευνηθούν οι τρόποι αξιολόγησης των καινοτομιών και ιεράρχησης των κοινωνικών προτεραιοτήτων καθώς και η διαμόρφωση δεικτών για την αποτίμηση της έρευνας και της καινοτομίας και ο ρόλος τους στην συγκρότηση της γνώσης.
4. Να επικοινωνήσει την ιστορία της επιστήμης και της τεχνολογίας με υπεύθυνο και πολυδιάστατο τρόπο, αποφεύγοντας απλουστευτικές, ηρωικές ή ντετερμινιστικές αφηγήσεις. Στόχος είναι η ενσωμάτωση προσεγγίσεων από τις ψηφιακές σπουδές, τις περιβαλλοντικές και ιατρικές ανθρωπιστικές επιστήμες, διερευνώντας νέες μορφές επικοινωνίας για την πολυπλοκότητα, την αβεβαιότητα, τον κίνδυνο, την ευαλωτότητα και τη δημιουργικότητα στην επιστήμη και την καινοτομία.
5. Να μελετήσει κριτικά τους κοινωνικο-τεχνικούς μετασχηματισμούς και μεταβάσεις καθώς και τα συστήματα καινοτομίας. Το Εργαστήριο θα δώσει έμφαση στην μελέτη πολιτικών των μορφών διακυβέρνησης της καινοτομίας. Επίσης θα διερευνήσει τις ιστορικές εξαρτήσεις των τεχνοεπιστημονικών αλλαγών και θα προωθήσει πρότυπα διακυβέρνησης που ενισχύουν τη συμμετοχική και χωρίς αποκλεισμούς διαμόρφωση μελλοντικών κατευθύνσεων/μονοπατιών, με τη συμμετοχή ενδιαφερόμενων φορέων από την οικονομία, τη βιομηχανία και την κοινωνία των πολιτών. Το ζήτημα της συμπεριληπτικής, ανοικτής και δημοκρατικής επιστημονικής έρευνας, τεχνολογίας και καινοτομίας θα είναι κεντρικό στις έρευνες και δραστηριότητες του εργαστηρίου.
6. Να ενισχύσει την κατανόηση της επιστήμης, τεχνολογίας και καινοτομίας “σε χρήση”. Οι έρευνες θα επικεντρωθούν στο πώς αυτές συγκροτούνται, προσαρμόζονται και επανερμηνεύονται μέσα από τις πρακτικές χρήσης τους. Το Εργαστήριο φιλοδοξεί να συνεργαστεί με ερευνητικές ομάδες, επιστήμονες και φορείς της κοινωνίας των πολιτών, προωθώντας την υπεύθυνη έρευνα και την ανοιχτή, δημοκρατική καινοτομία. Θα αναπτύξει ερευνητικές πρωτοβουλίες που σχεδιάζουν μελλοντικά μονοπάτια, λαμβάνοντας υπόψη τις ηθικές και κοινωνικές διαστάσεις της επιστήμης και της καινοτομίας.

Η ίδρυση του Εργαστηρίου εγκαινιάστηκε με μία διαδικτυακή εκδήλωση, στις 13 Μαΐου 2025, η οποία περιλάμβανε ομιλία του Καθηγητή Stephen Hilgartner από το Πανεπιστήμιο Cornell, με τίτλο «Science and the Crisis of Democracy in the United States». Την εκδήλωση παρακολούθησαν περισσότερα από 80 άτομα. Χαιρετισμούς απηύθυναν ο Καθηγητής Αναλυτικής Χημείας Νικόλαος Θωμαΐδης, Αναπληρωτής Πρόεδρος του Συμβουλίου Διοίκησης του ΕΚΠΑ, και ο Καθηγητής Σύγχρονης Φιλοσοφίας Αντώνιος Χατζημωυσής, Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης. Στην αρχή της εκδήλωσης ο Διευθυντής του εργαστηρίου Καθηγητής Ιστορίας της Επιστήμης και της Τεχνολογίας Στάθης Αραποστάθης ανέλυσε τους στόχους του εργαστηρίου.

Καθηγητής Stephen Hilgartner

Frederic J. Whiton Chair of Science and Technology Studies,
Department of Science & Technology Studies, Cornell University

Ο Καθηγητής Stephen Hilgartner είναι διεθνώς αναγνωρισμένος για το πρωτοποριακό έργο του στις κοινωνικές διαστάσεις και τις πολιτικές της σύγχρονης και αναδυόμενης επιστήμης και τεχνολογίας, με ιδιαίτερη έμφαση στις βιοεπιστήμες. Η έρευνά του εξετάζει πώς η επιστημονική γνώση συμβάλλει στη συγκρότηση, την αμφισβήτηση και τη διατήρηση κοινωνικών μορφών και θεσμών.

Έχει αναπτύξει το έργο του γύρω από την συμπαραγωγή τεχνοεπιστήμης και κοινωνίας, μέσα από σημαντικές μελέτες που αφορούν την εμπειρογνωμοσύνη, την ιδιοκτησία της γνώσης, τις διαμάχες για τον κίνδυνο και τις τεχνολογίες της βιοτεχνολογίας. Ως δημιουργικός και στοχαστικός μελετητής, έχει ασκήσει καθοριστική επιρροή στον χώρο των Σπουδών Επιστήμης και Τεχνολογίας (STS), εισάγοντας θεμελιώδεις έννοιες όπως τα «καθεστώτα γνώσης» (knowledge regimes) και τα «οράματα πρωτοπορίας» (vanguard visions).

Το ευρέως συζητημένο βιβλίο του, Reordering Life: Knowledge and Control in the Genomics Revolution (MIT Press, 2017), προσφέρει μία διεισδυτική ανάλυση για το πώς αναδύθηκαν νέες μορφές γνώσης και ελέγχου κατά τη διάρκεια του Προγράμματος Ανθρώπινου Γονιδιώματος. Προηγουμένως, το έργο του Science on Stage: Expert Advice as Public Drama (Stanford University Press, 2000) βραβεύθηκε με το Rachel Carson Prize της Society for Social Studies of Science για την καινοτόμο προσέγγισή του στην επιστημονική συμβουλή ως δημόσια και πολιτική «παράσταση».

Επιπλέον, έχει επιμεληθεί τους συλλογικούς τόμους Science & Democracy: Making Knowledge and Making Power in the Biosciences and Beyond (Routledge, 2015) και Handbook of Genomics, Health and Society (Routledge, 2018). Η συμβολή του στον επιστημονικό διάλογο αναγνωρίστηκε με την εκλογή του ως Μέλους της Αμερικανικής Ένωσης για την Πρόοδο της Επιστήμης (AAAS).