Αρχαιολογικά Προγράμματα Αβδήρων και Ξάνθης: έξι καλοκαίρια εντατικής έρευνας του ΕΚΠΑ στις όχθες του Νέστου και στην οροσειρά της Ροδόπης

Η δυναμική παρουσία του ΕΚΠΑ στη Θράκη συνεχίζει για έκτη χρονιά, στο πλαίσιο δύο μεγάλων ερευνητικών αρχαιολογικών προγραμμάτων, που εκτελούνται σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης του Υπουργείου Πολιτισμού και έχουν διεθνή και διεπιστημονικό χαρακτήρα, καθώς συμμετέχουν και ειδικοί επιστήμονες και ερευνητικοί φορείς του εξωτερικού, όπως το Ινστιτούτο Κλασικής Αρχαιολογίας της Καταλονίας, η Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών, και άλλοι. Εκτός από την Επιστημονική Υπεύθυνη κ. Ευρυδίκη Κεφαλίδου, αναπλ. καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας, στα δύο ερευνητικά προγράμματα συμμετέχει και ο κ. Νικόλας Δημάκης, επίκ. καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας.

Το παλαιότερο πρόγραμμα, γνωστό ως Α.Π.Α.Ξ – «Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Αβδήρων και Ξάνθης», άρχισε το 2015 και συνεχίζει αδιάλλειπτα, με εξαίρεση το περσινό καλοκαίρι λόγω των γνωστών επιδημιολογικών συνθηκών. Περιλαμβάνει εκτεταμένη έρευνα επιφανείας στην αρχαία πόλη των Αβδήρων και σε επιλεγμένες περιοχές της Π.Ε. Ξάνθης, πεδινές και ορεινές. Οι ομάδες έρευνας ΄οργώνουν’ περπατώντας μεγάλες εκτάσεις πολλών τετραγωνικών χιλιομέτρων, μέσα στις οποίες εντοπίζουν αρχαιολογικούς χώρους, τεκμηριώνουν τη θέση τους με τη χρήση γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων (GIS) και drones, και διασώζουν σημαντικά ευρήματα που είναι ορατά στην επιφάνεια του εδάφους. Εκτός από την προστασία και την τεκμηρίωση των αρχαιοτήτων, βασικός στόχος της μελέτης είναι η ανίχνευση των σχέσεων μεταξύ των Ελλήνων αποίκων που κατοικούσαν στα παραλιακά Άβδηρα και των ντόπιων Θρακών, που ζούσαν πολύ κοντά τους, στην οροσειρά της Ροδόπης.

Διασπορά αρχιτεκτικών μελών και τύμβων στα χωράφια

Φέτος ξεκίνησε και το νέο πρόγραμμα του ΕΚΠΑ, που υποστηρίζεται από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ.) στο πλαίσιο της Δράσης «1η Προκήρυξη ερευνητικών έργων ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. για την ενίσχυση των μελών ΔΕΠ και Ερευνητών/τριών και την προμήθεια ερευνητικού εξοπλισμού μεγάλης αξίας» (2020-2022). Τίτλος του: «Ανιχνεύοντας την Ανα-κύκλωση: μία αρχαιολογική και ανθρωπολογική επισκόπηση στο φυσικό, οικιστικό και πολιτισμικό περιβάλλον στην περιοχή της Ξάνθης».

Είναι γνωστή η διαρκής προτροπή για «πράσινους τρόπους σκέψης», στους οποίους περιλαμβάνεται αφενός μεν η μείωση των απορριμμάτων μέσω της ανακύκλωσης και της επανάχρησης, αφετέρου δε ο επαναπροσδιορισμός των μεθόδων διαχείρισης του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου και των διαθέσιμων φυσικών πόρων. Η έρευνα δείχνει ότι ανάλογες πρακτικές χρησιμοποιούνταν ήδη από την Προϊστορία και διαχρονικά μέχρι τις σύγχρονες αγροτοποιμενικές κοινότητες. Εκτός από τον προφανή στόχο, που είναι η παράταση της διάρκειας ζωής και χρήσης των αντικειμένων και των τόπων, η μελέτη τους φανερώνει στοιχεία για την ψυχοσύνθεση και την ιδεολογία, την ατομική και συλλογική ταυτότητα, τη μνήμη, ακόμη και τη λατρεία αυτών των κοινοτήτων. Έτσι, η διεπιστημονική ομάδα μελετά τις πολλές και ποικίλες ‘ζωές’ του υλικού πολιτισμού διαχρονικά στην Π.Ε. Ξάνθης, όπου αφενός μεν ζούσαν και δρούσαν διαφορετικές εθνοφυλετικές ομάδες κατά την αρχαιότητα (γηγενείς Θράκες, Έλληνες άποικοι από την Ιωνία, και άλλοι), αφετέρου δε διατηρεί έως σήμερα πολλούς από τους ‘παραδοσιακούς΄ τρόπους ζωής στα ορεινά χωριά της Ροδόπης, μεταξύ των οποίων εντάσσονται και τα Πομακοχώρια.

¨Όλα αυτά τα χρόνια, τόσο έξω στο πεδίο όσο και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αβδήρων, όπου φιλοξενείται κάθε χρόνο το ‘στρατηγείο΄ των ερευνών, εκπαιδεύθηκαν συνολικά 50 προπτυχιακοί/ές και μεταπτυχιακοί/ές φοιτητές/τριες και υποψήφιοι/ες διδάκτορες του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας. Έχουν ήδη δημιουργηθεί δύο μεγάλες ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων που εμπλουτίζονται συνεχώς, έχουν ολοκληρωθεί τρεις διπλωματικές μεταπτυχιακές εργασίες σχετικά με τις αρχαιότητες της περιοχής, ενώ εκπονείται μία διδακτορική διατριβή και δύο μεταδιδακτορικές έρευνες, παράλληλα με πολλές δημοσιεύσεις σε διεθνή συνέδρια και διεθνή περιοδικά.

Ωστόσο, ίσως πιο το σημαντικό από όλα είναι η επί χρόνια αδιάλλειπτη παρουσία του Πανεπιστήμιου Αθηνών στη Θράκη, επί πέντε εβδομάδες κάθε καλοκαίρι. Σε αυτή την ακριτική και, από πολλές απόψεις, ‘ιδιαίτερη’ περιοχή της ελληνικής επικράτειας, ώριμοι και νέοι επιστήμονες μαζί με προπτυχιακούς/ές και μεταπτυχιακούς/ές φοιτητές/τριες, συνεργάζονται και αλληλεπιδρούν με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης και με τους κατοίκους των τοπικων κοινοτήτων, ‘διδάσκουν’ και διδάσκονται, και, κυρίως, αποδεικνύουν ότι νοιάζονται … για το παρελθόν, για το παρόν αλλά και για το μέλλον αυτού του μοναδικού τόπου.