Στις φιλελεύθερες δημοκρατίες οι άνθρωποι ψηφίζουν για το μέλλον και όχι για το παρελθόν. Επειδή, όμως, η διαμόρφωση του μέλλοντος περιέχει στοιχεία του παρελθόντος, που συνήθως το γνωρίζουμε καλά, πολλές φορές ερμηνεύουμε τις εκλογικές συμπεριφορές με όρους παρελθόντος (π.χ. αντι-ΣΥΡΙΖΑ μέτωπο κ.λπ.).
Όμως, ήταν το πολιτικό αφήγημα της προσδοκώμενης ευημερίας αυτό που καθόρισε τις εκλογές και το 2019 και το 2023. Είναι χαρακτηριστικό ότι η καταναλωτική εμπιστοσύνη (ένας ευαίσθητος δείκτης της άμεσης μελλοντικής ευημερίας) βρέθηκε σε υψηλά επίπεδα πριν από τις εκλογές του 2019 και 2023, παρ’ όλη την καθοδική του τάση όλα τα τελευταία χρόνια. Έκτοτε, μετά τις εκλογές του 2023 ο δείκτης αυτός βρίσκεται σε συνεχή υποχώρηση με μικρή ανάκαμψη από τον Οκτώβριο του 2024.
Τα γεγονότα που έχουν καθορίσει την εξέλιξη της ελληνικής πραγματικότητας, την τελευταία εικοσαετία, είναι η φτωχοποίηση που έφεραν τα μνημόνια (οι επιπτώσεις τους θα είναι μαζί μας πολλά χρόνια), η COVID και το ενεργειακό με την πληθωριστική έκρηξη και, βέβαια, το μεταναστευτικό και η γεωστρατηγική αβεβαιότητα. Με άλλα λόγια, οι εκλογικές αναμετρήσεις ήταν μια ευκαιρία ελπίδας για καλυτέρευση της ζωής των πολιτών.
Στον δείκτη της υποκειμενικής φτώχειας το 2023, το ποσοστό διαμορφώθηκε στο 67,1% στην Ελλάδα, ενώ στην ευρωζώνη ήταν 18,4%. Στον δείκτη του κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού το 2023, το ποσοστό αυτό για την Ελλάδα ανήλθε σε 26,1%, συγκριτικά με τον μέσο όρο της ευρωζώνης που ήταν 21,6%. Όσον αφορά τα εισοδήματα, τα ονομαστικά και πραγματικά μεγέθη σε ονομαστικούς όρους, το άνω όριο της μεσαίας τάξης για το 2023 ήταν περίπου 20.100 ευρώ στην Ελλάδα, ενώ στην ευρωζώνη έφτανε τα 45.140 ευρώ. Αντίστοιχα, το κάτω όριο της μεσαίας τάξης ήταν 6.030 ευρώ στην Ελλάδα και 13.542 ευρώ στην ευρωζώνη. Το ιδιωτικό κατά κεφαλήν διαθέσιμο εισόδημα στην Ελλάδα ήταν 21.163 ευρώ το 2023, ενώ στην ευρωζώνη 38.939 ευρώ. Συνεπώς, η εισοδηματική χειροτέρευση των Ελλήνων είναι εμφανής.
Έτσι, οι οικονομικές αξίες έχουν κυρίαρχο αρνητικό ρόλο, ενώ ταυτοχρόνως οι μεταϋλιστικές αξίες (αξίες κοσμικότητας) επηρεάζονται αρνητικά (μεταναστευτικό). Κατά συνέπεια οι κοινωνικοπολιτικές τεκτονικές πλάκες βρίσκονται σε κίνηση. Συγχρόνως, όλοι οι οικονομικοί δείκτες βελτιώνονται αλλά πολύ αργά, με αποτέλεσμα να μην παράγεται μία πολιτική πλατφόρμα κυβερνησιμότητας με κοινωνική δυναμική. Έγινε μία προσπάθεια να δημιουργηθεί κάποιο πολιτικό αφήγημα με πυρήνα την αναβάθμιση των επενδυτικών βαθμίδων (πέραν της αναμφισβήτητης οικονομικής σπουδαιότητας του θέματος), όπως και με την αποδοχή της πολιτισμικής διαφορετικότητας, αλλά ουσιαστικά δεν έπεισαν λόγω κυρίως της οπισθοδρομικής αρνητικής επίδρασης από τις αξίες επιβίωσης και τις απειλές από το εξωτερικό. Έτσι έχουν διαμορφωθεί κοινωνικές προϋποθέσεις που προοιωνίζονται πολιτική πολυδιάσπαση.
Από την άλλη μεριά, η βέβαιη αλλά αργή βελτίωση της οικονομικής πραγματικότητας που παρατηρείται τα τρία τελευταία χρόνια δημιουργεί ένα κενό για την εμφάνιση ενός κυρίαρχου πολιτικού αφηγήματος κοινωνικής, πολιτικής συσπείρωσης και κοινωνικής συναίνεσης. Με άλλα λόγια, ενώ το επίπεδο διαβίωσης υπέστη καθίζηση μέσα σε έναν χρόνο (2022-2023), αφού πολύ γρήγορα οι επιχειρήσεις αναπροσάρμοσαν τις τιμές τους, η αύξηση των αμοιβών έχει χρονική υστέρηση κυρίως διότι η αγορά εργασίας δεν μπόρεσε να ασκήσει τις κατάλληλες πιέσεις (συνδικάτα, εφεδρικός στρατός ανεργίας) και να καταγραφούν αξιόλογες μισθολογικές αυξήσεις. Η οικονομική πολιτική (αύξηση κατώτατου μισθού, μείωση φόρων) έρχεται αρωγός, αλλά ο ρυθμός εισοδηματικής επανάκαμψης είναι αργός.
Η λύση βρίσκεται στο να πλαισιωθεί η οικονομική ανάκαμψη (της χώρας και των πολιτών) από συνθήκες ασφαλούς εξέλιξης. Οι πολίτες καταλαβαίνουν (εμπειρία μεταμνημονιακής περιόδου) ότι δεν είναι δυνατόν από τη μια στιγμή στην άλλη να βελτιωθεί η εισοδηματική τους κατάσταση, αλλά θα μπορούσαν να έχουν έναν χάρτη ασφαλούς οικονομικής πορείας σε κοινωνικό και εθνικό επίπεδο. Αυτό προϋποθέτει ένα μαζικό αναδιοργανωμένο πλέγμα μέτρων στην οικογενειακή και εργασιακή καθημερινότητα με παρεμβάσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο (εργασία) και στην παραγωγική δομή (π.χ. δίκτυα, μικρομεσαίες επιχειρήσεις) στο πλαίσιο τήρησης της δημοσιονομικής ισορροπίας.
Έτσι θα δημιουργείτο ένα πολιτικό αφήγημα κυβερνησιμότητας που θα εξασφάλιζε συνεχιζόμενη οικονομική, κοινωνική και ατομική ανάπτυξη και ανθεκτικότητα. «Ασφαλή διέλευση», θα τα χαρακτηρίζαμε μέχρι την ικανοποιητική αύξηση των εισοδημάτων.
Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Real News, 29 Δεκεμβρίου 2024
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.