Η ελληνική οικονομία έχει να ανταποκριθεί στη βαριά κληρονομιά της «πτώχευσης» του 2010 και το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο δημοσιονομικής πολιτικής Το παραγωγικό της πλαίσιο που έχει αναπτυχθεί με το πέρασμα των δεκαετιών διαμορφώνει το γενικότερο πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί.
Το ευρωπαϊκό πλαίσιο διαμορφώνει μια μικτή εικόνα εθνικού περιορισμού και δυνατοτήτων και προδιαγράφεται από την ανάλυση βιωσιμότητας του δημόσιου χρέους, τη διασφάλιση της πτωτικής πορείας του λόγου του δημόσιου χρέους ως προς το ΑΕΠ και τους κανόνες ορίων των δαπανών (net expenditure benchmark). Έτσι, αναμένεται ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ να είναι μικρότερος (από 164 το 2023 στο 149 το 2025) και το εθνικό έλλειμμα να μην υπερβαίνει το 1,5% του ΑΕΠ ετησίως, με το δημοσιονομικό αποτέλεσμα να κινείται γύρω στο -0,8%. Η σταθερή μείωση της σχέσης χρέους προς ΑΕΠ αποτελεί μια σημαντική πρόκληση του μέλλοντος. Έτσι θα δικαιωθεί και το κύρος των παγκόσμιων προσπαθειών διάσωσης, αλλά ταυτοχρόνως θα αξιοποιηθούν τα οφέλη των ρυθμίσεων της δεκαετίας του 2010 που αποτυπώθηκαν με πολύ μεγάλο κοινωνικό πόνο, δεδομένου ότι η μείωση του λόγου αυτού μεταφράζεται σε βελτίωση της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας και μείωση του κόστους δανεισμού (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα).
Όμως εκ των πραγμάτων ο τρόπος που τίθενται τα όρια των δαπανών από την ευρωπαϊκή δημοσιονομική πολιτική επιτρέπουν την άσκηση αντικυκλικής πολιτικής, κάτι που το προηγούμενο πλαίσιο αναφοράς με την αυστηρότητά του σχεδόν το απέκλειε και για αυτό χρειάστηκε να επιστρατευθεί η γενναία νομισματική πολιτική του 2012 για να αποτραπεί η βαρύτερη ύφεση.
Το παραγωγικό πρότυπο στην Ελλάδα έχει μικρή συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα, υψηλή συμμετοχή ΜμΕ με υψηλό τομέα υπηρεσιών (τουρισμός) και μεσαία και χαμηλή εξειδίκευση παραγωγής και εξειδικεύσεων εργασίας, άρα και χαμηλή συνολική παραγωγικότητα και ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο. Επικρατούν αδύναμα συνδικάτα με χαμηλή δύναμη κοινωνικής συνεννόησης και σε συνδυασμό με τα παραπάνω οικονομικά χαρακτηριστικά διαμορφώνεται χαμηλή καμπύλη αμοιβών με υψηλή συγκέντρωση στα χαμηλότερα στρώματα. Υπάρχει μεγάλη συμμετοχή του δημόσιου τομέα στη ρύθμιση της οικονομίας που υποκαθιστά την κοινωνική συναίνεση αλλά και επιρροή μεγάλων επιχειρήσεων. Διαπιστώνεται τραπεζική κυριαρχία και αδύναμη κεφαλαιαγορά με εξωτερική κυρίως χρηματοδότηση και η χαμηλή αποτελεσματικότητα της απονομής δικαιοσύνης. Οι συμπεριφορές των πολιτών χαρακτηρίζονται κυρίως από τον μεγαλύτερο προσανατολισμό στο παρόν και αποστροφή της ζημίας. Οι κυβερνήσεις συνήθως προσπαθούν μέσω της διαχείρισης της ζήτησης να επηρεάσουν την οικονομία και την κοινωνική αποδοχή. Στον παρόντα προϋπολογισμό οι νέες παροχές (νέες δαπάνες και μείωση εσόδων) φθάνουν τα €1,1 δις, οι οποίες συμβάλλουν στη συντήρηση των υψηλών –σε σύγκριση με την ευρωπαϊκή οικονομία– ρυθμών ανάπτυξης.
Όμως η ελληνική οικονομία λειτουργεί στο πλαίσιο ενός ευρύτερου περιβάλλοντος της Ν.Α. Μεσογείου, όπου διαπιστώνονται γεωστρατηγικές αβεβαιότητες, ενώ οι μόνιμες μεγάλες τάσεις διαμόρφωσης του μεσομακροπρόθεσμου μέλλοντος –δηλαδή η κλιματική αλλαγή με τις σημαντικές φυσικές καταστροφές, οι απαιτήσεις της ενεργειακής μετάβασης και οι αρνητικές πληθυσμιακές τάσεις– αποδυναμώνουν την οικονομική και ειδικότερα τη δημοσιονομική δυναμική της, ενώ η τεχνολογική μεταβολή τοποθετεί νέα διλήμματα και καθήκοντα. Ο γεωστρατηγικός κίνδυνος ενδεχομένως να κορυφωθεί με άμεσες δημοσιονομικές επιπτώσεις. Η προοπτική επιδεινώνεται από μια παγκόσμια (κοσμική) οικονομική καχεξία που εκτιμάται ότι θα επικρατήσει τα επόμενα χρόνια (ceteris paribus).
Οι προκλήσεις αντιμετωπίζονται με τη δημιουργία δημοσιονομικών πλεονασμάτων που στηρίζονται στον περιορισμό της φοροδιαφυγής, όπου παρά το πολιτικό κόστος αλλά με σύμμαχο την κοινωνική δικαιοσύνη, η Ελλάδα καταγράφει θετικούς ρυθμούς και την πληθωριστική αύξηση των εισοδημάτων.
Όμως η ελληνική οικονομία και κοινωνία φέρει τη βαριά κληρονομιά από την πρόσφατη (2010-2017) οικονομική κρίση με κύρια αιχμή α) την απόλυτη και σχετική εισοδηματική υστέρηση των ελληνικών νοικοκυριών και β) την παρουσία ενός σημαντικού επενδυτικού κενού.
Αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις επενεργούν στο αποφασιστικό πεδίο της πολιτικής και δημιουργούν αποσταθεροποιητικές δυνάμεις στην άσκηση των πολιτικών, όπου οι πολιτικοί λαμβάνουν τις τελικές αποφάσεις, ενώ οι πολίτες διατηρούν υψηλές προσδοκίες από την αποτελεσματικότητα του κράτους και των δημόσιων πολιτικών. Οι οικονομικές δυνάμεις στο κοινωνικό πεδίο παίρνουν τη μορφή μιας επίμονης αρνητικής αντίληψης για την παρούσα και μελλοντική καταναλωτική ευημερία των νοικοκυριών και την πτώση της προοπτικής κοινωνικής εισοδηματικής κοινωνικότητας που αφορά τις νεότερες ηλικιακά γενιές (κοινωνική κινητικότητα).
Και τα δύο αυτά βαθιά οικονομικά αίτια δημιουργούν κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις που λειτουργούν αποδιαρθρωτικά στο πολιτικό σύστημα, άρα και στη δυναμική του οικονομικού συστήματος
Υπό το φως των παραπάνω διαπιστώσεων, διαπιστώνεται ότι η δημιουργία σημαντικών δημοσιονομικών πλεονασμάτων μπροστά στα σοβαρά ευρύτερα, αλλά και ειδικότερα ζητήματα που έχει να αντιμετωπίσει η δημοσιονομική πολιτική αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τη δυνατότητα αποτελεσματικότητάς της, αλλά παράλληλα απέχει από το να είναι αναγκαία και ικανή συνθήκη για μια σταθερή πορεία οικονομικής ανάπτυξης με κοινωνική αποδοχή και συναίνεση. Απαιτείται ένας μεσομακροπρόθεσμος σχεδιασμός, ο οποίος θα επιχειρήσει να μεταβάλει κρίσιμους πυλώνες του ισχύοντος παραγωγικού προτύπου. Η βελτίωση της κοινωνικής συναίνεσης (ανάπτυξη του θεσμού των συλλογικών διαπραγματεύσεων), η διεύρυνση της μείωσης της παραοικονομίας και οι βαθιές αλλαγές στη λειτουργία της ελληνικής δικαιοσύνης θα μπορούσαν να είναι τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση αυτήν, ενώ η συγκρατημένη δημοσιονομική πολιτική εξασφαλίζει έναν σχετικά ασφαλή οδικό χάρτη σταδιακής εφαρμογής του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού.
Πρώτη δημοσίευση: The Economist, Ο κόσμος του 2025, 25 Ιανουαρίου 2025, σελ. 165
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.