Γιώργος Διαλλινάς, Καθ. Μοριακής Μικροβιολογίας, Τμήμα Βιολογίας, ΕΚΠΑ
Σε όλο τον κόσμο η βασική έρευνα στην Βιολογία και η εκπαίδευση σε αυτήν είναι κάτω από απειλή1. Απειλείται από την νέα βιοατρική επιστήμη η οποία στοχεύει όλο και περισσότερο στην επίλυση συγκεκριμένων ασθενειών, όπως ο καρκίνος, η νόσος Αλτσχάιμερ και ο διαβήτης. Αυτά τα εξαιρετικά σημαντικά ζητήματα υγείας αντιπροσωπεύουν σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία, αλλά η ιστορία της επιστήμης δείχνει ότι δεν αντιμετωπίζονται καλύτερα εστιάζοντας την έρευνα μόνο σε κατευθυνόμενες προσπάθειές άμεσης αντιμετώπισης των παθολογικών καταστάσεων. Επανειλημμένα οι λύσεις και η πρόοδος σε ιατρικές προκλήσεις βασίστηκαν σε θεμέλια που κτίστηκαν μέσω της βασικής έρευνας που μελετά τους μηχανισμούς λειτουργίας των κυττάρων με βάση την ανθρώπινη περιέργεια, και της οποίας τα εξαιρετικά οφέλη στην ανθρώπινη υγεία συνήθως αναδύονται δεκαετίες μετά. Που θα είμαστε τώρα σχετικά με το κοκτέιλ φαρμακευτικής αγωγής για τους ασθενείς με AIDS (Βραβείο Nobel 2008) αν κάποιοι ερευνητές δεν μελετούσαν τον μηχανισμό ρετρομεταθετών στοιχείων στον ζυμομύκητα; Πως θα είχε επηρεαστεί η πρόοδος στη ανάπτυξη αντικαρκινικών φαρμάκων χωρίς την κατανόηση των μηχανισμών τηε ρύθμισης του κυτταρικού κύκλου επίσης σε απλούς μύκητες (Βραβείο Nobel 2001); Ποιος θα μάντευε ότι η μελέτη των μηχανισμών κυτταρικής προστασίας βακτηρίων από προσβολή εξωγενούς DNA (π.χ. ενζυμα περιορισμού, συστήματα CRISPR/Cas9-Βραβεία Nobel 1978 και 2020, αντιστοίχως) θα έβαζε τη βάση ανάπτυξης μεθοδολογιών κατευθυνόμενης γενετικής τροποποίησης και θα άνοιγε την προοπτική της γονιδιακής θεραπείας, ή θα μεταμόρφωνε τη βιομηχανία βιοτεχνολογίας; Θα υπήρχε η θεραπεία με στατίνες (Βραβείο Nobel 1985) αν δεν ήταν είχαν γίνει βασικές μελέτες για το βιοσυνθετικό μονοπάτι των στερολών και τον υποδοχέα LDL σε μύκητες και ζώα; Έρευνες στην ιολογία και στη βιολογία του RNA (Βραβείο Nobel 2006) που φαινόταν ενδιαφέρουσες κυρίως σε επιστήμονες βασικής έρευνας, έχουν γίνει τώρα το θεμέλιο των SARS-CoV εμβολίων που σώζουν εκατομμύρια ζωές5. Έχουμε την πολυτέλεια να εγκαταλείψουμε τέτοιες προσπάθειες; Δυστυχώς ακόμη και η Ε.Ε. μείωσε τα κονδύλια του European Research Council (ERC), του σημαντικότερου Ευρωπαϊκού οργανισμού που στηρίζει την βιολογική έρευνα με μοναδικό κριτήριο την αριστεία, και όχι αποκλειστικά ωφελιμιστικές προς τον άνθρωπο κατευθύνεις6. Δυστυχώς και τα κονδύλια του αντίστοιχου εθνικού φορέα του ERC, του ΕΛΙΔΕΚ (https://www.elidek.gr/), στερεύουν επικίνδυνα καθώς δεν βλέπουμε καμία αύξηση στα έσοδα του από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Διαπιστώνεται ότι τα παραπάνω έχουν μια άμεση αρνητική συνέπεια και στην ποιότητα της εκπαίδευσης στην βασική έρευνα στην Βιολογία σε όλο τον κόσμο, και ιδιαίτερα στην χώρα μας. Συγκεκριμένα, τα τελευταία 10-15 χρόνια φαίνεται μία συνεχώς αυξάνουσα τάση επάνδρωσης Πανεπιστημίων και Ερευνητικών Ινστιτούτων με νέους ερευνητές και ακαδημαϊκούς δασκάλους που αξιολογούνται με κριτήριο το κατά πόσο η έρευνα τους αφορά «θεραπεία ή διάγνωση» ασθενειών ή «υποσχόμενες» βιοτεχνολογικές εφαρμογές, και επίσης μέσω της «μετρίσιμης» ποσότητας δημοσιεύσεων, δηλαδή πόσα επιστημονικά άρθρα έχει κάποιος δημοσιεύσει, ανεξαρτήτως της ποιότητας και της πρωτοτυπίας τους, τον αριθμό συγγραφέων, ή τον ρόλο του ερευνητή στην δημοσίευση (αυτό που πολλοί ονομάζουν η «κατάρα» των metrics). Με βάση τέτοιες νοοτροπίες το μέλλον της έρευνας που βασίζεται στην ανθρώπινη έμπνευση και ιδιοφυΐα, και όχι απλώς σε μετα-ανάλυση δεδομένων και παραγωγή «παραδοτέων», φαίνεται ζοφερό.
Ποιος οργανισμός ή υπουργείο θα χρηματοδοτούσε και πιο Ινστιτούτο/Πανεπιστήμιο θα εξέλεγε ως νέο μέλος του έναν νέο επιστήμονα που θα είχε την περιέργεια να καταλάβει πως μια θαλάσσια μέδουσα φθορίζει, σήμερα; Και όμως! Η ανακάλυψη της Πράσινης Φθορίζουσας Πρωτεΐνης (GFP) Βραβείο Nobel 2008, είναι ίσως η σημαντικότερη τεχνολογική ανακάλυψη της Βιολογίας τα τελευταία 30 χρόνια καθώς οδήγησε και οδηγεί σε απολύτως νέα γνώση και ανατροπές δογμάτων για το τι συμβαίνει μέσα σε ζωντανά κύτταρα σε πραγματικό χρόνο. Και όχι μόνο. Η ανακάλυψη της ώθησε την δημιουργία νέων και συνεχώς εξελισσόμενων μικροσκοπίων μοριακής ανάλυσης (super resolution microscopy, Βραβείο Nobel 2014) τα οποία με την σειρά τους οδηγούν σε νέα γνώση για τα μόρια της ζωής, και συνεπώς των παθολογικών καταστάσεων που συνδέονται με την δυσλειτουργία τους. Πως θα πορευτούμε αν οι φοιτητές μας στα Τμήματα Βιολογίας κατευθύνονται να νομίζουν ότι η βιολογία αφορά την θεραπεία ασθενειών η άλλων ωφελιμιστικών για τον άνθρωπο σκοπών και μόνο; Ποιος θα τους διδάξει ότι όλα έχουν νόημα μόνο υπό το πρίσμα της εξελικτικής βιολογίας και των νόμων της κλασσικής γενετικής; Ποιος θα τους μιλήσει για τους υπέροχους οργανισμούς μοντέλα, με εξωτικά λατινογενή ονόματα, όπως Escherichia coli, Saccharomyces cerevisiae, Aspergilus nidulans, Drosophila melanogaster, Arabidopsis thaliana, Danio rerio, Caenorhabditis elegans, Parhyale hawaiensis, και άλλα τόσα συστήματα που κάποιοι ρομαντικοί ερευνητές συνεχίζουν να χρησιμοποιούν5,6; Ποιος θα τους πει για την ζωή και το έργο του Jacques Monod, του Seymur Benzer και του Sydney Brenner; Ποιος θα τους πει ότι η έρευνα στα εργαστήρια είναι χαρά και απόλαυση και γέλιο που πηγάζει από συζητήσεις σε αναζήτηση υποθέσεων, συνήθως λανθασμένων, και όχι από την νεανική ματαιοδοξία και φιλοδοξία να σώσουμε τον κόσμο από ασθένειες και να γίνουμε celebrities; Χρειαζόμαστε νέους ακαδημαϊκούς δάσκαλους και ερευνητές με γνώσεις βασικής βιολογίας σε βακτήρια, ιούς, μύκητες, μούχλες, φύκη, σφουγγάρια, έντομα, φυτά, εξωτικά ψάρια, κα. Δεν χρειαζόμαστε μόνο τεχνολόγους των -omics (genomics, transcriptomics, proteomics, metabolomics, microbiomics). Θέλουμε στα Ιδρύματα μας ανθρώπους με πρωτότυπη σκέψη, εξαιρετική κρίση, επιστημονική περιέργεια για τα φαινόμενα της ζωής, δάσκαλου-μέντορες. Θέλουμε;
Ως υστερόγραφο. Εύχομαι κάποτε να δω τα ιδρύματα μας να εκλέγουν τα νέα μέλη τους με βάση αποκλειστικά τα ποιοτικά κριτήρια της επιστημονικής αριστείας και δυναμικής τους. Πρόταση: οι υποψήφιοι να κρίνονται (προφορικά) για την ποιότητα και πρωτοτυπία 3-5 δημοσιεύσεων που έχουν κάνει ως κύριοι συγγραφείς τα τελευταία 5 χρόνια και τίποτα άλλο. Ούτε με «μετρήσιμους» δείχτες, ούτε με βάση το θέμα της έρευνας τους. Και φυσικά αυτοί που τους εκλέγουν να μην είναι «συγγενείς» τους, «γονιδιακά» η «επιστημονικά».
- Sfeir A, Fishell G, Schier AF, Dustin ML, Gan WB, Joyner A, Lehmann R, Ron D, Roth D, Talbot WS, Yelon D, Zychlinsky A. Basic science under threat: Lessons from the Skirball Institute. Cell. 2022
- https://www.nobelprize.org/
- Li YD, Chi WY, Su JH, Ferrall L, Hung CF, Wu TC (December 2020). “Coronavirus vaccine development: from SARS and MERS to COVID-19”. Journal of Biomedical Science. 27 (1): 10
- EU leaders slash science spending in €1.8 trillion deal | Science | AAAS
- Russell JJ, Theriot JA, Sood P, Marshall WF, Landweber LF, Fritz-Laylin L, Polka JK, Oliferenko S, Gerbich T, Gladfelter A, Umen J, Bezanilla M, Lancaster MA, He S, Gibson MC, Goldstein B, Tanaka EM, Hu CK, Brunet A. Non-model model organisms. BMC Biol. 2017 Jun 29;15(1):55.
- Sullivan W. The Institute for the Study of Non-Model Organisms and other fantasies. Mol Biol Cell. 2015;26:387–389.
