Από τις 27 έως τις 29 Ιουνίου 2023 πραγματοποιήθηκε στους χώρους του Ελληνικού Ινστιτούτου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας το συνέδριο «Νεοελληνική Διασπορά στην Κεντρική και Νότια Ιταλία των Πρώιμων Νεότερων Χρόνων, 15ος-18ος αι.». Το συνέδριο διοργανώθηκε από το Ελληνικό Ινστιτούτο της Βενετίας και από το Εργαστήριο Ιταλικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας (Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών), υπό την αιγίδα της Ελληνικής Πρεσβείας στη Ρώμη. Στο συνέδριο παρουσιάστηκαν 14 πρωτότυπες επιστημονικές ανακοινώσεις, στην ιταλική και την αγγλική γλώσσα, από ισάριθμους πανεπιστημιακούς καθηγητές, ερευνητές και υποψήφιους διδάκτορες προερχόμενους από πέντε ευρωπαϊκές χώρες.
Κατά την έναρξη των εργασιών χαιρετισμούς απηύθυναν η Πρέσβης μας στη Ρώμη κ. Ελένη Σουρανή και ο Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου της Βενετίας Καθηγητής Βασίλειος Κουκουσάς.
Όπως τόνισε στην εισαγωγική του ομιλία ο Καθηγητής Γεράσιμος Δ. Παγκράτης, Πρόεδρος του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας (ΕΚΠΑ) και Διευθυντής του Εργαστηρίου Ιταλικής Ιστορίας και Ιστοριογραφίας, «στην επιλογή της θεματικής του συνεδρίου η επικαιρότητα είχε ασφαλώς τον ρόλο της, πράγμα που αφορά τόσο την Ελλάδα όσο και την Ιταλία που διαχρονικά λειτουργούν ως τόποι υποδοχής και ταυτόχρονα αποστολής μεταναστών. Η Ιταλική Χερσόνησος ειδικότερα υπήρξε κατά την εδώ μελετώμενη περίοδο το σημαντικότερο καταφύγιο για όσους Έλληνες είχαν τη δυνατότητα της φυγής μπροστά στον οθωμανικό κίνδυνο, με την ελπίδα για μια καλύτερη ζωή. Σε αυτή την εξέλιξη καθοριστικός παράγοντας υπήρξε η γεωγραφία, η κοινή θρησκεία, παρά τις δογματικές διαφορές, και βέβαια οι πολιτικές που υιοθέτησαν τα ιταλικά κράτη ώστε να προσελκύσουν μικρές και μεγάλες ομάδες προσφύγων και μεταναστών από τις οθωμανικές και τις βενετικές επικράτειες.
Για τη νεοελληνική διασπορά στην Ιταλική Χερσόνησο η βιβλιογραφία είναι εκτενής. Συγκροτείται ωστόσο από μελέτες ανομοιογενείς ως προς την ποιότητα, την τεκμηρίωση, τη γεωγραφική εστίαση και τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Επιπλέον, παρόλο που έχουν δει το φως της δημοσιότητας μελέτες για ποικίλες μετοικεσίες Ελλήνων, με προνομιακό πεδίο τις μετακινήσεις λογίων πριν και μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, αλλά και στρατιωτών, Ελλήνων και Αλβανών, και εμπόρων κ.λπ. η βιβλιογραφία γύρω από το μεταναστευτικό φαινόμενο προς τα ιταλικά κράτη παρουσιάζει έναν υδροκεφαλισμό με το μεγάλο βάρος να έχει δοθεί στην περίπτωση της Βενετίας.
Ειδικά για τη νεοελληνική διασπορά στη Νότια Ιταλία τα τελευταία 10-15 έτη δημοσιεύθηκαν νέες έρευνες που αξιοποιούν πρωτογενείς αρχειακές πηγές και σύγχρονες κοινωνιολογικές θεωρίες. Σε αυτές τις μελέτες το μεταναστευτικό φαινόμενο εξετάζεται σε σχέση με μετακινήσεις που συνέβαιναν ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο. Αυτός ακριβώς ήταν ο κύριος λόγος σύγκλησης του συνεδρίου μας που επικεντρώνεται στη μακρά χρονική περίοδο από τον αιώνα της κατάλυσης του Βυζαντίου μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα οπότε εκκινεί η αποσύνθεση των μεγάλων αυτοκρατοριών εντός των οποίων ζούσαν οι Έλληνες, με επιταχυντή των εξελίξεων τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη. Επιθυμία μας ήταν εξαρχής να βρεθούν στον ίδιο χώρο νέοι και παλιοί ερευνητές αυτής της ιδιαίτερης θεματικής, να αναδειχθεί η νέα γνώση, να προταθούν νέα ερωτήματα, να εντοπιστούν τα κενά, να συμφωνήσουμε ενδεχομένως σε τι διαφωνούμε κ.ο.κ.».
Οι εργασίες του συνεδρίου μεταδόθηκαν και είναι διαθέσιμες στο κανάλι του Ελληνικού Ινστιτούτου στο YouTube:
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.