Ολοκληρώθηκε αισίως το ερευνητικό εγχείρημα υπό τον τίτλο: «Ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και ανάδειξη του αρχείου του Κ. Α. Ψάχου». Το εγχείρημα υλοποιήθηκε με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020 «Ανάπτυξη-Εργασία-Αλληλεγγύη», ειδικότερα δε του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση», ενός Προγράμματος που στόχευε στην «υποστήριξη ερευνητών με έμφαση στους νέους ερευνητές». Η έρευνα διενεργήθηκε υπό την επιστημονική ευθύνη του καθηγητή Αχιλλέα Χαλδαιάκη, Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, σε συνεργασία με τους υποψήφιους διδάκτορες Σωκράτη Λούπα και Ευαγγελία Χαλδαιάκη. Από την αναδίφηση στο αρχείο του Κ. Α. Ψάχου προέκυψαν σημαντικότατα ευρήματα, τα οποία θα εξακολουθήσουν να ανακοινώνονται, ενώ τα πρωτογενή αποτελέσματα αυτού του ερευνητικού εγχειρήματος αποτυπώνονται στις ακόλουθες δύο δημοσιεύσεις:
- Chaldæakes, A., Loupas, S., & Chaldæaki, E. (2021). Uses of the New Method of the Byzantine Notation. Historico-Musicological Testimonies from K. A. Psachos’s Archive. Epistēmēs Metron Logos, 0(5), 1-47. DOI: https://doi.org/10.12681/eml.27256
- Chaldæakes, A., Loupas, S. & Chaldæaki, E. (2021). Historico-Μusicological Aspects of K. A. Psachos’s Archive. Musicologist, 5(2), 187-239. DOI: 10.33906/musicologist.986502
Ο Κωνσταντίνος Αλεξάνδρου Ψάχος γεννήθηκε το 1869 στο Μέγα Ρεύμα της Κωνσταντινούπολης και απεβίωσε το 1949 στη Νέα Σμύρνη Αθηνών. Πρόκειται για πολυσχιδή επιστήμονα, διεθνούς κύρους και αναγνώρισης: μουσικός, μουσικολόγος, μουσικοσυνθέτης, μουσικοδιδάσκαλος, ερευνητής, συγγραφέας. Αναγνωρίζεται σήμερα ως ο θεμελιωτής των επιστημών της βυζαντινής μουσικολογίας και μουσικολαογραφίας στην Ελλάδα. Κατέλιπε πλουσιότατη εργογραφία, με βιβλία και άρθρα επί εκκλησιαστικών, βυζαντινομουσικολογικών-εθνομουσικολογικών, ιστορικών, λαογραφικών και άλλων θεμάτων, επιστημονικό αμητό που πάντοτε υποστήριζε με πολυάριθμες διαλέξεις του ή και παράλληλη διοργάνωση σχετικών συναυλιών.
Το σύνολο των επιστημονικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων του Κ. Α. Ψάχου, έργο δημοσιευμένο και μη, είχε συγκεντρωθεί και οργανωθεί από τον ίδιο, στο προσωπικό του αρχείο, αποκείμενο στην οικία του. Το εν λόγω αρχείο, εκτός από αποκόμματα και προσχέδια των δημοσιεύσεών του (εκδόσεις, άρθρα, διαλέξεις), περιλαμβάνει επίσης την αλληλογραφία του, προσωπικές του σημειώσεις, αλλά και περίπυστη βιβλιοθήκη, όπου θησαυρίζονται πολυάριθμα σπάνια χειρόγραφα τεκμήρια και ομόλογες έντυπες εκδόσεις, βυζαντινομουσικολογικού κυρίως ενδιαφέροντος, αλλά και άλλο ανάλογο υλικό, σχετικό με θέματα λαογραφικά ή και ιστορικά. Μετά τον θάνατό του, και για περίπου τέσσερις δεκαετίες, οι κληρονόμοι του Ψάχου διαφύλαξαν το αρχείο του στον χώρο όπου το άφησε ο δημιουργός του, απροσπέλαστο σε ενδιαφερόμενους ερευνητές ή και σε κατά καιρούς επίδοξους αγοραστές. Από τη δεκαετία του 1970 κι έπειτα το αρχείο άνοιξε για τους ερευνητές: πραγματοποιήθηκαν εκδόσεις, ημερίδες, δημοσιεύσεις, παρουσιάσεις σε εκδηλώσεις και συνέδρια, με υλικό που εντοπίστηκε εκεί. Η βιβλιοθήκη του Ψάχου πωλήθηκε το 1991 στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, απόκειται σήμερα στο Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής, ενώ και κάποια ιδιαίτερης ευρεσιτεχνίας όργανα, που ο Κ. Α. Ψάχος είχε επινοήσει για τη μελέτη και διδασκαλία της βυζαντινής μουσικής, τα λεγόμενα παναρμόνια όργανα, δωρήθηκαν αντίστοιχα στο Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και στην Εστία Νέας Σμύρνης. Στην οικία του Κ. Α. Ψάχου παρέμειναν ικανά κατάλοιπα του αρχείου του· άγνωστα, ακαταλογράφητα και αναξιοποίητα από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα.
Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν να επιτευχθεί ολοκληρωτικά πλέον η ψηφιοποίηση των εν λόγω καταλοίπων του αρχείου του Κ. Α. Ψάχου, να τεκμηριωθεί το υλικό που περιέχουν και να αναδειχθεί αρμοδίως. Έτσι, διασώζεται ένα σημαντικότατο αρχείο, στο οποίο έχει ήδη αρχίσει να επιδρά η φυσική φθορά και αποσαφηνίζεται πλήρως η βιο-εργογραφία και οι δραστηριότητες του Κ. Α. Ψάχου. Επόμενοι στόχοι: η ηλεκτρονική δημοσίευση πλήρους του ψηφιοποιημένου και τεκμηριωμένου αρχείου και η έκδοση των Απάντων του Κ. Α. Ψάχου, εγχείρημα μεγαλεπήβολο, διεθνούς επιστημονικής ακτινοβολίας.
Φωτο: Το «Παναρμόνιον» του Κ. Α. Ψάχου και στιγμιότυπο από την τελετή εγκαινίων του (Oettingen, Εργοστάσιο Steinmeyer, 29 Ιουνίου 1924). Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο εκκλησιαστικό Όργανο, ένα “Orgel”, που αποδίδει μια πλούσια σειρά από ασυγκέραστα διαστήματα της ελληνικής λειτουργικής μουσικής της βυζαντινής περιόδου. Κατασκευάστηκε στη Γερμανία και δυστυχώς ουδέποτε μεταφέρθηκε στην Ελλάδα. Ενώ μέχρι πρόσφατα εθεωρείτο χαμένο, έχει ήδη εντοπισθεί, σε άριστη κατάσταση και πλήρη λειτουργικότητα, στη Χαϊδελβέργη. Αναζητείται ακόμη φιλογενής χορηγός, προκειμένου το «Παναρμόνιον» να μεταφερθεί στην Ελλάδα!
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.