Εκδημία του τέως αν. Καθηγητή Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, Στέλιου Λυδάκη

* Γράφει ο Δημήτρης Παυλόπουλος, Καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Στις 25 Νοεμβρίου έφυγε από τη ζωή ο ιστορικός της Τέχνης, τέως αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, επίτιμος διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, Στέλιος Λυδάκης. Είναι γνωστός περισσότερο για τους τόμους της νεοελληνικής ζωγραφικής και γλυπτικής, εκδόσεις της «Μέλισσας», το 1976 και 1981.

Είχε γεννηθεί σε αγροτική οικογένεια στις Αρχάνες Κρήτης το 1933. Σπούδασε Κλασική Αρχαιολογία και Αρχαία Ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας (1958-63), όπου υποστήριξε και τη διδακτορική διατριβή του για την ελληνική τοπιογραφία στην ευρωπαϊκή ζωγραφική του 19ου αιώνα. Είχε νυμφευθεί την κόρη του καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Τυβίγγης, Ulrich Hausmann (1917-1996).

Σελίδα με εικόνα από τη διδακτορική διατριβή του Στέλιου Λυδάκη (φωτ. Αρχείο Δημήτρη Παυλόπουλου).

Στην Ελλάδα εργάστηκε στην Εφορεία Νεωτέρων Μνημείων Αττικής. Άρχισε να δημοσιεύει τεχνοκριτικές σε αθηναϊκές εφημερίδες. Υποτροφία του Ιδρύματος Alexander von Humboldt του επέτρεψε να μελετήσει επί δύο χρόνια στα Πανεπιστήμια της Κολωνίας, της Βόννης και του Μονάχου, μελέτη η οποία κατέληξε στην Ιστορία της Ελληνικής Ζωγραφικής του 19ου αι., που έγραψε στη γερμανική γλώσσα και που εκδόθηκε με τη γενναιόδωρη χορηγία του Ιδρύματος Fritz Thyssen στο Μόναχο το 1972. Εργάστηκε επίσης ως καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στη Σχολή Ξεναγών και στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο.

Εξώφυλλο του βιβλίου του Στέλιου Λυδάκη Η Κλασική Τέχνη (1997), σχολιασμένη μετάφραση του βιβλίου του Heinrich Wölfflin (1864-1945). Το βιβλίο αποτελούσε διδακτικό εγχειρίδιο για τις πανεπιστημιακές παραδόσεις του Λυδάκη στο ΕΚΠΑ.

Ακολούθησαν μονογραφίες για Έλληνες εικαστικούς καλλιτέχνες, διαλέξεις, άρθρα σε περιοδικά εικαστικών τεχνών, σημειώματα για καταλόγους εκθέσεων Ελλήνων εικαστικών δημιουργών, πολλά εκπαιδευτικά ταξίδια σε χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής, της Ασίας και της Αφρικής. Το 1993 εξελέγη επίκουρος καθηγητής στο ΕΚΠΑ, το 1997 έγινε αναπληρωτής καθηγητής και το 2000 αφυπηρέτησε, διδάσκοντας σε ασφυκτικά γεμάτες αίθουσες.

Το εξώφυλλο της μονογραφίας του Στέλιου Λυδάκη για τη γλύπτρια Τίτσα Χρυσοχοΐδη (1906-1990), με την οποία συνδεόταν φιλικά (φωτ. Αρχείο Δημήτρη Παυλόπουλου).

Ο Στέλιος Λυδάκης τρίτος από αριστερά κατά την παρουσίαση της ιδιωτικής έκδοσης του Δημήτρη Παυλόπουλου Ζητήματα Νεοελληνικής Γλυπτικής, στην Αίθουσα Λόγου της Στοάς του Βιβλίου, στις 28 Απριλίου 1999 (φωτ. Αρχείο Δημήτρη Παυλόπουλου). Πρώτος από αριστερά ο συγγραφέας, δεύτερος ο γλύπτης, ζωγράφος, χαράκτης, κεραμίστας Κώστας Περάκης (1928-2004), τέταρτος ο καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ Νίκος Ζίας (1939-2020) και πέμπτος ο ακαδημαϊκός, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ Χρύσανθος Χρήστου (1922-2016).

Αυστηρός πρώτα με τον εαυτό του, καθήλωνε στα μαθήματά του με το πάθος του για τους καλλιτέχνες και για τα έργα τους που πρόβαλλε, επιμένοντας ιδιαίτερα στην εικονογραφία τους και στον εντοπισμό των προτύπων τους. Στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ διατέλεσε και διευθυντής του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης (1998-99).

Κατάλογος έκθεσης στο Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή που επιμελήθηκε ο Στέλιος Λυδάκης και έγραψε εισαγωγικό κείμενο (2013). Η Έφη Μιχελή (1906-1984) υπήρξε ζωγράφος και χάρη σε εκείνην ο Λυδάκης έγραψε το 1981 το βιβλίο «Μια Πολύτιμη Γλυπτοθήκη. Το Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών» και το 1987 το βιβλίο «Οι Έλληνες Ναΐφ Ζωγράφοι».

Τραγικά οδυνηρή ήταν ήδη για εκείνον η απώλεια, σε νεαρή ηλικία, του γιου του Φίλωνα. Προκειμένου να την αντιμετωπίσει, απομονώθηκε, γράφοντας και την πολύστιχη ποιητική σύνθεση «Πυριφλεγέθων», από όπου το απόσπασμα: «Κι είδα για τελευταία φορά / χωρίς το κάλλος του το Έαρ το γλυκύ, / χωρίς τη λάμψη του τη μεταφυσική./ Με το που βούτηξε ο ήλιος στον ωκεανό / ήρθε η νύχτα αυτοστιγμεί / χωρίς καν σούρουπο, / χωρίς το δειλινό. / Έσβησε και η τελευταία αναλαμπή / κι η νύχτα κυριάρχησε εξ ολοκλήρου, / ασέληνη και άναστρη, τυφλή, / δίχως το φάσμα έστω ενός ονείρου»…

Το εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της ποιητικής σύνθεσης του Στέλιου Λυδάκη, μετά την απώλεια του γιου του Φίλωνα (φωτ. Αρχείο Δημήτρη Παυλόπουλου).