ΕΚΠΑ | Άρθρο του καθηγητή Π.Ε. Πετράκη στην εφημερίδα Τα Νέα: Το γεωστρατηγικό και πολιτικό αποτύπωμα των δασμών

Η πολιτική Τραμπ 1 (2016) και 2 (2025) αντλεί από τον μερκαντιλισμό (17ος αιώνας). Το έθνος υπερισχύει των συμφερόντων των ατόμων με προστασία (δασμοί) της αγροτικής παραγωγής και βιομηχανίας και στήριξη στον χρυσό (που αυξάνεται με τις εξαγωγές και τον περιορισμό των εισαγωγών). Ο προστατευτισμός λοιπόν ανέδειξε τον ρόλο του έθνους (κράτους) να σχεδιάζει και να ελέγχει και την οικονομική ζωή (εθνικισμός) αφήνοντας στην ατομική πρωτοβουλία πολύ λιγότερο χώρο.

Έπρεπε να έλθει ο Άνταμ Σμιθ και οι νέες παραγωγικές ανάγκες των τότε υπερδυνάμεων (βιομηχανική επανάσταση) για να εισέλθουν οι ιδέες της ελεύθερης οικονομίας του φιλελευθερισμού με την άνοδο της αστικής τάξης. Ο Ricardo και το συγκριτικό πλεονέκτημα της διεθνούς παραγωγής προϊόντων φθηνότερου κόστους κάλυψε την ανάγκη εξάντλησης του εγχώριου αγροτικού δυναμικού. Έτσι ο εθνικισμός απομειώθηκε και η ευημερία του πολίτη εγκαθιδρύθηκε.

Η Συμφωνία των Βερσαλλιών μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (μεταξύ άλλων) επέβαλε κανόνες ελεύθερου διεθνούς εμπορίου. Όμως οι ΗΠΑ επιμένουν και το 1924 (American Dawes Plan) και το 1930 (Smoot Hawley Tariff) αυξάνουν σημαντικά τους δασμούς πλήττοντας το διεθνές εμπόριο και την κίνηση των διεθνών κεφαλαίων (καταρρέει το αυστριακό τραπεζικό σύστημα). Η χρηματοοικονομική αστάθεια, μεταξύ άλλων, έδωσε αφορμή στους ναζί να αυξήσουν την επιρροή τους με τον καπιταλισμό να εισέρχεται στη βαρύτερη κρίση του 1929 για την οποία ο προστατευτισμός έχει μερίδιο ευθύνης.

Παράλληλα απειλείται η ιαπωνική ανερχόμενη βιομηχανία οδηγώντας τους εθνικιστές να αποκτήσουν και εκεί εξαιρετική επιρροή αφού τους λείπουν κεφάλαια, πετρέλαιο και βασικές πρώτες ύλες. Ο Φρ. Ρούζβελτ εμπλέκεται σ’ έναν εμπορικό πόλεμο με την Ιαπωνία που καταλήγει στο Περλ Χάρμπορ.

Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο όλοι πλέον είχαν καταλάβει τη σχέση προστατευτισμού – εθνικισμού – πόλεμος VS φιλελευθερισμός – ανάπτυξη – ειρήνη. Έτσι στο μεταπολεμικό Bretton Woods αντικαθίσταται ο προστατευτισμός με τον φιλελευθερισμό, φτιάχνεται το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα, η GATT και η ΠΟΕ (1995). Η χρυσή στιγμή της οικονομικής ανάπτυξης (φιλελευθερισμός – ειρήνη) ολοκληρώνεται με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (1990) και την επικράτηση της Washington Consensus. Ανοίγει ο δρόμος για την παγκοσμιοποίηση, η παγκόσμια φτώχεια μειώνεται οξύνοντας όμως τις εισοδηματικές διαφορές μέσα στις χώρες της Δύσης, ιδίως των λιγότερο εξοπλισμένων με προσόντα. Η Κίνα εισέρχεται στην εικόνα το 2001.

Η 11η Σεπτεμβρίου και η κρίση του 2008 πλήττουν τη διεθνή εμπιστοσύνη και τροφοδοτούν ξανά τις δυνάμεις του προστατευτισμού με μία Μέση Ανατολή έκτοτε στις φλόγες (Ιράν, Κουβέιτ, Συρία, Παλαιστίνη). Ο πολυπολικός κόσμος που έχει γεννηθεί οδηγεί σε μεγαλύτερη ανάγκη εθνικής ασφάλειας και εισαγωγή διοικητικών διακρατικών εμποδίων από τον Μπους (2001) και τον Ομπάμα (2009) με κύρια στόχευση την Κίνα. Αυτός που αναγάγει τον προστατευτισμό σε ανώτατο επίπεδο είναι ο Τραμπ στην πρώτη θητεία. Όμως αυξάνονται οι δασμοί και από τους εταίρους του και τελικά μεγαλώνει το έλλειμμα των ΗΠΑ! Η Covid αυξάνει αναγκαστικά τον «προστατευτισμό» και το Ουκρανικό, με την αναθεωρητική του οπτική στα σύνορα, υψώνει διεθνή τείχη επικοινωνίας. Η υλοποίηση του Τραμπ 2 (25%, 10%, 60%) έχει σήμερα τη δυναμική να οδηγήσει σε βαριά οικονομική κρίση (δεν είναι απαραίτητο κακό για δισεκατομμυριούχους) και νέα ανάφλεξη, π.χ. στην Ταϊβάν.

Συμπερασματικά ο προστατευτισμός, ο εθνικισμός και η γεωστρατηγική ένταση συνδέονται στενά. Επειδή μάλιστα το τρίπτυχο έχει στον πολιτικό πυρήνα του την «πώληση του μέλλοντος» για την «αγορά του παρόντος», μπορεί εύκολα να επεκταθεί γεωγραφικά.

Όμως ειλικρινά υπάρχουν πολιτικοί που με εργαλεία τον 17ο αιώνα πιστεύουν ότι θα διαχειριστούν την αβεβαιότητα των εναλλακτικών σεναρίων του μέλλοντος; Οι απαιτήσεις της Society 5.0 και Industry 5.0 είναι εντυπωσιακές και εκθετικά αυξανόμενες. Η μόνη βεβαιότητα που υπάρχει είναι ότι τα σύνορα και οι δασμοί δεν βοηθάνε.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα Τα Νέα, 8 Φεβρουαρίου 2025