Με την ευκαιρία της σημερινής Παγκόσμιας Ημέρας για την Εξάλειψη του Αναλφαβητισμού αναδεικνύουμε μια νέα διάσταση του αλφαβητισμού στον 21ο αιώνα: τον ψηφιακό γραμματισμό.
Διανύοντας μια περίοδο ραγδαίων τεχνολογικών εξελίξεων που μετασχηματίζουν διαρκώς όλους τους τομείς της καθημερινότητας, η έννοια του «εγγράμματου ατόμου» επαναπροσδιορίζεται σε διεθνές επίπεδο. Οι βασικές δεξιότητες γραμματισμού, όπως ο γλωσσικός και ο αριθμητικός γραμματισμός, είναι αναγκαίες όμως δεν είναι επαρκείς για μια δίκαιη, ασφαλή και ισότιμη ψηφιακή μετάβαση. Είναι απαραίτητη η καλλιέργεια ουσιαστικών γνώσεων και δεξιοτήτων ώστε τα άτομα να συμμετέχουν ισότιμα στην κοινωνία της γνώσης, να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και διαφορετικές πηγές γνώσεις και να αντιμετωπίζουν σύγχρονα φαινόμενα όπως η παραπληροφόρηση και η διαρροή προσωπικών δεδομένων. Στο πλαίσιο αυτό έχουν αναδειχθεί νέα μοντέλα γραμματισμών για την ψηφιακή εποχή, όπως είναι ο γραμματισμός των μέσων, ο οπτικός γραμματισμός και ο ψηφιακός γραμματισμός.
Ο ψηφιακός γραμματισμός περιλαμβάνει ένα σύνολο από δεξιότητες απαραίτητες για την ψηφιακή εποχή του 21ου αιώνα, που έχουν περιγραφεί από Ευρωπαϊκά και διεθνή πλαίσια (European Commission, 2022). Η κριτική αξιολόγηση διαδικτυακών πληροφοριών, η δημιουργία και επεξεργασία ψηφιακού περιεχομένου, η αναγνώριση και διαχείριση του ψηφιακού αποτυπώματος αποτελούν ορισμένες από τις δεξιότητες του ψηφιακού γραμματισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναγνωρίσει τον ψηφιακό γραμματισμό ως κομβικό στοιχείο για την κοινωνική ένταξη, την απασχολησιμότητα και τη συμμετοχική πολιτότητα, τονίζοντας παράλληλα τον σημαντικό ρόλο της βασικής εκπαίδευσης στην ψηφιακά εγγράμματων πολιτών. Στο πλαίσιο του Digital Decade Policy Programme, έχει τεθεί ως στόχος έως το 2030, τουλάχιστον το 80 % των ενηλίκων να κατέχει βασικές δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού. Ωστόσο, τον Ιανουάριο 2025 μόλις το 55,6 % των ενηλίκων στην ΕΕ είχε αναπτύξει ψηφιακές δεξιότητες, αποκαλύπτοντας το χάσμα έως τον στόχο (Bertoni, Cosgrove & Cachia, 2025).
Το γεγονός αυτό αναδεικνύει την ανάγκη μετασχηματισμού του εκπαιδευτικού μοντέλου από ένα σχολείο που στοχεύει στην ακαδημαϊκή αριστεία μέσω έκθεσης των μαθητών στις επιστήμες μονο-θεματικά, σε ένα σχολείο ολιστικής εκπαίδευσης που, εκτός από την αριστεία, καλλιεργεί τις ψηφιακές δεξιότητες σε ένα διαθεματικό πλαίσιο. Παράλληλα, εξίσου απαραίτητη είναι η καλλιέργεια ισχυρών επαγγελματιών της εκπαίδευσης ικανών να στηρίξουν τη μετάβαση στη νέα εποχή και να ανταποκριθούν στα σύνθετα ζητήματα που προκύπτουν. Το νέο μοντέλο εκπαιδευτικών δεν μπορεί να στηρίζεται μόνο στην επιστημονική γνώση του αντικειμένου αλλά απαιτεί ευρύτερες και σύγχρονες δεξιότητες διδακτικής του κάθε αντικείμενου σε αποκλειστικά αλλά και διαθεματικά και εφαρμοσμένα πλαίσια που συμβαδίζουν με τις εξελίξεις του 21ου αιώνα.
Το Εργαστήριο Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας (ΕΕΤ) του Παιδαγωγικού Τμήματος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ, με Διευθυντή τον Καθ. Κ. Χ. Κυνηγό, επιχειρεί τα τελευταία 30 χρόνια να θεραπεύσει τις παραπάνω ανάγκες πρωτοπορώντας αδιάλειπτα σε καινοτόμες δράσεις παιδαγωγικής αξιοποίησης των ψηφιακών και αναδυόμενων τεχνολογιών για μια μετασχηματιζόμενη Εκπαίδευση. Μέσα από τη συμμετοχή του σε 19 Ευρωπαϊκά και Διεθνή Ερευνητικά και Αναπτυξιακά Έργα, έχει επινοήσει, αναπτύξει, εφαρμόσει και αξιολογήσει μια σειρά από πρωτότυπα ψηφιακά εργαλεία, εκπαιδευτικές δραστηριότητες και παιδαγωγικές μεθόδους για τον ψηφιακό μετασχηματισμό ποικίλων γνωστικών αντικειμένων. Μεταξύ άλλων, το πρόσφατο Ευρωπαϊκό έργο Έρευνας και Καινοτομίας «Extending Design Thinking with Emerging Digital Technologies» μελέτησε, μέσα από εμπειρικές έρευνες με 2000 μαθητές, τον ρόλο αναδυόμενων τεχνολογιών (3D Εκτύπωση, Επαυξημένη Πραγματικότητα, Τεχνητή Νοημοσύνη) στην ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού των μαθητών (Grizioti & Kynigos, 2025). Παράλληλα, το ΕΕΤ, μέσα από πλούσιο διδακτικό έργο σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο πάνω σε νέες τεχνολογίες και σε σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις εξοπλίζει τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς της χώρας με απαραίτητες δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού. Τέλος, μέσα από την στενή και αδιάλειπτη συνεργασία από το 1995 του Καθ. Χ. Κυνηγού και στελεχών του ΕΕΤ με δομές του Υπουργείου Παιδείας (ΙΤΥΕ Διόφαντος), το ΕΕΤ έχει σταθερή συνεισφορά στην εθνική εκπαιδευτική πολιτική ως προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό της εκπαίδευσης συμμετέχοντας σε εθνικά έργα μεγάλης κλίμακας ψηφιακών υποδομών (‘Οδύσσεια’, 1996-200, Ψηφιακό Σχολείο, 2010-2018, Ευρεία Επιμόρφωση Β Επιπέδου, 2005-σήμερα). Το Εργαστήριο έχει επίσης συμμετάσχει σε έργα Έρευνας και Ανάπτυξης της ΓΓΕΤ και ήταν η πηγή δημιουργίας του πρώτου Τεχνοβλαστού της Φιλοσοφικής Σχολής το έτος 2008.
Η Παγκόσμια Ημέρα κατά του Αναλφαβητισμού μας υπενθυμίζει ότι ο γραμματισμός δεν είναι ποτέ στατικός· εξελίσσεται και προσαρμόζεται στις ανάγκες κάθε εποχής. Στον 21ο αιώνα, ο ψηφιακός γραμματισμός συνιστά προϋπόθεση για ουσιαστική συμμετοχή στην κοινωνία της γνώσης. Η αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών με παιδαγωγικό όραμα και στρατηγική ενδυναμώνει τους μαθητές, εμπλουτίζει τη μαθησιακή εμπειρία και καλλιεργεί κριτικούς και δημιουργικούς πολίτες. Το στοίχημα είναι συλλογικό: εκπαιδευτικοί, ερευνητικά εργαστήρια, φορείς εκπαιδευτικής πολιτικής, και κοινωνία οφείλουμε να συνεργαστούμε ώστε ο ψηφιακός γραμματισμός να καταστεί δικαίωμα για όλους, θεμέλιο ισότητας και εργαλείο δημοκρατίας στον ψηφιακό αιώνα.
Χρόνης Κυνηγός, Καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ
Γριζιώτη Μαριάνθη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Παιδαγωγικό Τμήμα Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, ΕΚΠΑ
Αναφορές
European Commission, Joint Research Centre. (2022). The Digital Competence Framework for Citizens: DigComp 2.2, with new examples of knowledge, skills and attitudes. Publications Office of the European Union. https://doi.org/10.2760/115376
Bertoni, E., Cosgrove, J., & Cachia, R. (2025). Digital skills gaps-a closer look at the Digital Skills Index (DSI 2.0).
Grizioti, M., & Kynigos, C. (2025, June). Extending Constructionist Media With Emerging Digital Technologies for Critical Computational Thinking: Emerging Technologies for Critical CT. In Constructionism Conference Proceedings (Vol. 8, pp. 123-136).
