*Γράφει η Παγώνα Λάγιου, Κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγήτρια Υγιεινής – Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής στο ΕΚΠΑ, Καθηγήτρια Επιδημολογίας του Πανπιστημίου Harvard των ΗΠΑ. Εφημερίδα «Πανεπιστήμιο Αθηνών», φύλλο 4. Κυκλοφόρησε με το «Βήμα της Κυριακής» στις 25 Μαΐου 2025.
Η αποστολή της Ιατρικής συνοψίζεται επιγραμματικά στη μεγιστοποίηση της ποιοτικά σταθμισμένης διάρκειας ζωής του ατόμου. Η μείωση της συχνότητας του πρόωρου θανάτου και η αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης μπορεί να επιτευχθεί με δύο τρόπους: με τη μείωση του αριθμού των θανάτων μεταξύ των νοσούντων, στόχο που αποτελεί κατεξοχήν αντικείμενο της θεραπευτικής ιατρικής, αλλά και με τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης των νοσημάτων που αποτελεί το αντικείμενο της προληπτικής ιατρικής.
Η υπεροχή της προληπτικής απέναντι στη θεραπευτική ιατρική έχει – σύμφωνα με τον Καθηγητή Δημήτρη Τριχόπουλο, που θεμελίωσε επιστημονικά τη δημόσια υγεία στη χώρα μας – τα ακόλουθα ερείσματα: Η αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή μπορεί να ελαχιστοποιήσει τον κίνδυνο του θανάτου, αλλά δεν μπορεί να αναιρέσει την παροδική έστω αγωνία, πικρία και δυστυχία που προκαλεί η νόσος, ούτε τα ενδεχόμενα οργανικά και ψυχολογικά κατάλοιπα.
Επιπλέον, η αποτυχία των μέτρων της πρόληψης προφανώς δεν περιορίζει τις δυνατότητες της θεραπευτικής αγωγής που μπορεί να παρασχεθεί σε επόμενο στάδιο, ενώ αντίθετα, μετά την αποτυχία της θεραπευτικής αγωγής δεν υπάρχει πλέον η δυνατότητα της πρόληψης. Προφανώς, βέβαια, η προληπτική και η θεραπευτική ιατρική δεν είναι αμοιβαίως εξαιρεταίες, αλλά συμπληρωματικές.
Η πρόληψη στην Ιατρική διακρίνεται σε δύο βασικές κατηγορίες: την «πρωτογενή» και τη «δευτερογενή». Η πρωτογενής πρόληψη εστιάζει στην αποφυγή έκθεσης σε βλαπτικούς παράγοντες (π.χ. αποφυγή καπνίσματος) ή στην ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού (π.χ. με τους εμβολιασμούς).
Η δευτερογενής πρόληψη έχει ως στόχο τη διάγνωση νοσημάτων πριν την εμφάνιση των συμπτωμάτων και κατά το δυνατόν πρωιμότερα, όταν δηλαδή είναι ακόμη εφικτή η αναστολή ή και αναστροφή των παθογενετικών διεργασιών (π.χ. προσυμπτωματικός έλεγχος για την πρόληψη διάφορων καρκίνων).
Οι αναγνώστες ενδεχομένως να έχουν εκτεθεί και στους όρους «τριτογενής πρόληψη», που αφορά κυρίως την αποφυγή των υποτροπών των νοσημάτων ή και, πιο πρόσφατα, «τεταρτογενής πρόληψη» που αφορά στην αποφυγή υπερβολικών ιατρικών παρεμβάσεων.
Παραδοσιακά, οι επιλογές του κοινωνικού συνόλου που επηρεάζουν, όπως είναι φυσικό, και τις αποφάσεις για τη χάραξη πολιτικής υγείας, προκρίνουν κατά κανόνα θεραπευτικά μέτρα και τις αντίστοιχες υποδομές, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα προληπτικά μέτρα και διαδικασίες, γεγονός που αντικατοπτρίζεται και στη χρηματοδότηση από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει ευτυχώς μια μεταστροφή του κλίματος και αποδίδεται η προσήκουσα σημασία και στην πρόληψη.
Η Σχολή Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Αθηνών συνεργάζεται στενά με τους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας για τη διαμόρφωση και στήριξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και της πρόληψης, συμβάλλοντας κεντρικά και στη διαμόρφωση και στήριξη των οδηγιών πρωτογενούς πρόληψης και των προγραμμάτων μαζικού και ατομικού προσυμπτωματικού ελέγχου.
Η αναφορά σε επί μέρους προληπτικά μέτρα ανά νόσημα, εκφεύγει του σκοπού αυτού άρθρου. Αν έπρεπε, όμως, κάποιος να συνοψίσει τις βασικές οδηγίες στον γενικό πληθυσμό της χώρας μας θα ήταν οι ακόλουθες.
Σε επίπεδο πρωτογενούς πρόληψης:
- Εμβολιαστείτε και εμβολιάστε τα παιδιά σας, σύμφωνα με τις οδηγίες του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών (η προστασία που παρέχουν τα εμβόλια αφορά λοιμώδη νοσήματα, αλλά και καρκίνους, όπως του τραχήλου της μήτρας και του ήπατος).
- Μην καπνίζετε (το κάπνισμα είναι από τους ισχυρότερους τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου για πολλά νοσήματα).
- Κάντε τη σωματική άσκηση κομμάτι της καθημερινότητάς σας (η ένταση και η συχνότητά της άσκησης προσαρμόζονται με την ηλικία και συνεκτιμούν την υπάρχουσα κατάσταση υγείας. Το μυστικό έγκειται στην ένταξή της στην καθημερινότητά μας).
- Διατηρήστε το βάρος σας στα κανονικά για το ανάστημά σας επίπεδα (η παχυσαρκία είναι από τους ισχυρότερους διατροφικούς παράγοντες κινδύνου για χρόνια νοσήματα).
- Ακολουθείτε την παραδοσιακή ελληνική (μεσογειακή) διατροφή.
- Αποφύγετε την υπερκατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών, κυρίως αν είστε καπνιστές (η υπερκατανάλωση αλκοόλ σχετίζεται με πολλούς καρκίνους. Μέτρια κατανάλωση προσφέρει πλεονεκτήματα στην καρδιαγγειακή υγεία).
- Αποφύγετε την υπερβολική και χωρίς προστασία έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία.
- Mην απομονώνεστε. Η κοινωνική ζωή προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα στην ποιότητα ζωής και επηρεάζει και την υγεία αυτή καθαυτή, προστατεύοντας, για παράδειγμα, από τη διανοητική έκπτωση. Ένα προστατευτικό ανθρώπινο δίκτυο προάγει την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση, αλλά και τη φροντίδα κατά και μετά τη νόσο.
- Τέλος, η πρόσφατη πανδημία COVID-19 ανέδειξε τη σημασία των απλών παραδοσιακών μέτρων υγιεινής, όπως η υγιεινή των χεριών, για την πρόληψη λοιμωδών νοσημάτων.
Σε επίπεδο δευτερογενούς πρόληψης:
Για όλα τα χρόνια νοσήματα για τα οποία υπάρχει δυνατότητα προσυμπτωματικού ελέγχου, ακολουθήστε τις οδηγίες του γιατρού σας και εκμεταλλευθείτε τις δυνατότητες που παρέχουν τα προγράμματα πληθυσμικού προσυμπτωματικού ελέγχου στη χώρα μας. Τόσο αυτών που παραδοσιακά υπήρχαν για τα νεογνά όσο και αυτών που πρόσφατα εφαρμόστηκαν για τον ενήλικο πληθυσμό.
Για τους καρκίνους του μαστού, του τραχήλου της μήτρας και του παχέος εντέρου υπάρχει αποτελεσματικός προσυμπτωματικός έλεγχος που εφαρμόζεται στη χώρα μας σε επίπεδο πληθυσμού. Ομοίως, για τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο έλεγχος των σημαντικών παραγόντων κινδύνου της υπέρτασης, της υπερχοληστερολαιμίας, του σακχαρώδους διαβήτη και της υπερβαρότητας/παχυσαρκίας αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στη μείωση της θνησιμότητας από την πρώτη αιτία θανάτου στη χώρα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Η επικοινωνία με τον γιατρό μας θα επιτρέψει και την προσαρμογή των πληθυσμικών οδηγιών πρόληψης σε ατομικές οδηγίες ανάλογα με το αν ανήκουμε σε ομάδες υψηλού κινδύνου.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.