Ολοκληρώθηκαν πριν από μερικές μέρες τα μαθήματα του Blended Intensive Programme Social Sciences Going Public – Research and Practice with, in and for the Society στο Tübingen της Γερμανίας, στα οποία συμμετείχαν καθηγητές και φοιτητές από το Ε.Κ.Π.Α., το Πανεπιστήμιο του Tübingen και το Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου. Φέτος, ήταν η τρίτη χρονιά που οργανώσαμε με άλλους συναδέλφους, ανθρωπολόγους και εθνολόγους, αυτά τα μεικτά προγράμματα διδασκαλίας στο πρόγραμμα CIVIS, από τα οποία επωφελήθηκαν πολλαπλά εκατοντάδες φοιτητές, όχι μόνο από την Ελλάδα, αλλά και από άλλες ευρωπαϊκές χώρες που μετέχουν στο συγκεκριμένο πρόγραμμα, δηλαδή από τη Γερμανία, την Αγγλία, την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Ρουμανία και από άλλες χώρες.
Ως μέλη ΔΕΠ του Τμήματος Φιλολογίας του Ε.Κ.Π.Α. με ειδίκευση στη Λαογραφία στηρίξαμε ενεργά από την πρώτη στιγμή αυτή την πρωτοβουλία. Η ευρωπαϊκή συμμαχία πανεπιστημίων τα τελευταία χρόνια έχει καταφέρει να φέρει κοντά 35.000 καθηγητές και ερευνητές και 470.000 φοιτητές από διάφορα πανεπιστήμια: Πανεπιστήμιο Aix-Marseille Γαλλίας, Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου, Ελεύθερο Πανεπιστήμιο των Βρυξελλών, Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης (Universidad Autónoma de Madrid), Πανεπιστήμιο Sapienza της Ρώμης, Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης, Πανεπιστήμιο του Tübingen, Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, Πανεπιστήμιο του Salzburg και Πανεπιστήμιο της Λωζάνης.
Από την πρώτη φορά που δίδαξα στο πρόγραμμα CIVIS, κατανόησα όχι μονό τη σημασία που έχουν τα μαθήματα αυτά για τους φοιτητές, αλλά πολύ περισσότερο τα πολλαπλά οφέλη που υπάρχουν τόσο για διδάσκοντες όσο και για διδασκόμενους από τη συμμετοχή τους στο εγχείρημα αυτό, στο οποίο μετέχει ενεργά το πανεπιστήμιό μας. Σκέφτηκα, επομένως, να συνοψίσω όσα έγιναν αυτά τα τρία χρόνια και παράλληλα να αναδείξω τις μελλοντικές προοπτικές των συνεργασιών αυτών που δεν είναι μόνο διδακτικές αλλά και ευρύτερα ερευνητικές.
Τρία χρόνια μαθημάτων
Ξεκινήσαμε το 2021 να συμμετέχουμε στο πρόγραμμα CIVIS συνεργαζόμενοι με τα πανεπιστήμια του Tübingen και του Βουκουρεστίου στο BIP Going public: Social Sciences and Humanities in the 21st century in Europe (Βλ. σχετικό Link: https://civis.eu/en/learn/civis-courses/going-public-social-sciences-and-humanities-in-the-21st-century-europe). Η προετοιμασία του προγράμματος κράτησε όλο το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2021-2022.
To πρώτο αυτό μεικτό πρόγραμμα διδασκαλίας έλαβε χώρα αρχικά διαδικτυακά κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του 2022 και έπειτα δια ζώσης στο Tübingen της Γερμανίας από τις 28 έως τις 30 Ιουνίου 2022. Την ευθύνη της διοργάνωσης είχε το Πανεπιστήμιο του Tübingen και η Καθηγήτρια Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας Gabriele Alex. Το πρώτο αυτό πρόγραμμα εστίαζε στη διεπιστημονική και πολυεπιστημονική προσέγγιση (από τη σκοπιά της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, της Λαογραφίας και της Εθνολογίας) των όψεων της ιδιωτικής ζωής που μπορούν να έρθουν στη δημόσια σφαίρα και να επηρεάσουν καθοριστικά την κοινωνική πραγματικότητα. Από το Ε.Κ.Π.Α. την ακαδημαϊκή χρονιά 2021-2022 συμμετείχαν η Μαριάνθη Καπλάνογλου, Καθηγήτρια Λαογραφίας, η Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας και ο Γιώργος Κούζας, Επίκουρος Καθηγητής Αστικής Λαογραφίας. Η Βασιλική Χρυσανθοπούλου οργάνωσε το Stream 1 με τίτλο: Migration and Diversity σε συνεργασία με τον Αναπληρωτή Καθηγητή A. Stoicescu, ενώ η Μαριάνθη Καπλάνογλου και ο Γιώργος Κούζας οργάνωσαν το Stream 2 με τίτλο: Narratives and Oral Traditions. Την πρώτη εκείνη χρονιά από την Ελλάδα συμμετείχαν 19 φοιτητές, ενώ συνολικά συμμετείχαν 50 φοιτητές από διάφορες χώρες της Ευρώπης. H πρώτη αυτή προσπάθεια έθεσε τις βάσεις για τα επόμενα δύο χρόνια, καθώς το πρόγραμμα έγινε δεκτό με ενθουσιασμό από τους φοιτητές του Ε.Κ.Π.Α. με αποτέλεσμα, όπως θα δούμε να αυξηθεί στη συνέχεια και ο αριθμός των συμμετοχών.
Έτσι, την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά (2022-2023) οργανώθηκε το BIP Going public – Challenges of contemporary anthropology and folklore (link: https://civis.eu/en/learn/civis-courses/going-public-challenges-of-contemporary-anthropology-and-folklore) που έλαβε χώρα στο Sibiu της Ρουμανίας από τις 3 έως τις 7 Ιουλίου 2023 (προηγήθηκαν και διαδικτυακά μαθήματα 2 μηνών). Αυτή τη φορά ίδρυμα υποδοχής ήταν το Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου με υπεύθυνο καθηγητή τον Αναπληρωτή Καθηγητή Εθνολογίας και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας Adrian Stoicescu. Βασική στόχευση του προγράμματος ήταν η ανάδειξη της εφαρμογής μεθοδολογικών και θεωρητικών εργαλείων από τις επιστήμες της Λαογραφίας, της Ανθρωπολογίας και της Εθνολογίας στην έρευνα, καταγραφή και μελέτη μουσειακού και αρχειακού υλικού, ενώ έμφαση δόθηκε και στην έρευνα των τοπικών πολιτισμών διαφόρων ευρωπαϊκών χωρών, όπως για παράδειγμα της Ελλάδας, της Ρουμανίας, της Γερμανίας, του Βελγίου και της Ισπανίας, από όπου προέρχονταν και οι φοιτητές που μετείχαν στο πρόγραμμα.
Από το Ε.Κ.Π.Α. την ακαδημαϊκή χρονιά 2022-2023 συμμετείχαν η Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνικής Λαογραφίας και ο Γιώργος Κούζας, Επίκουρος Καθηγητής Αστικής Λαογραφίας. Η Βασιλική Χρυσανθοπούλου οργάνωσε το Stream 3 με τίτλο: Migration, Diversity and Multi-ethnic Dwelling σε συνεργασία με τον Αναπληρωτή Καθηγητή A. Stoicescu, ενώ ο Γιώργος Κούζας οργάνωσε το Stream 2 με τίτλο: Folklore and Local Culture σε συνεργασία με τον Gabriel Tamaș, υποψήφιο διδάκτορα του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου. Τη δεύτερη χρονιά χρονιά από την Ελλάδα συμμετείχαν 26 φοιτητές, ενώ συνολικά συμμετείχαν 50 φοιτητές από διάφορες χώρες της Ευρώπης. H δεύτερη αυτή χρονιά αποτέλεσε και τη βάση για να πραγματοποιηθούν και άλλες συνεργασίες με τους διδάσκοντες, όπως περιγράφονται παρακάτω, ενώ ήταν και μια χρονιά που τα προγράμματα του CIVIS έγιναν περισσότερο γνωστά τόσο στους φοιτητές του Τμήματος Φιλολογίας όσο και σε φοιτητές άλλων Τμημάτων της Φιλοσοφικής Σχολής. Δεν είναι τυχαίο ότι τα μαθήματα στη Ρουμανία παρακολούθησαν και φοιτητές από τα Τμήματα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Φιλοσοφίας, Ψυχολογίας, Αγγλικής Φιλολογίας και Γερμανικής Φιλολογίας του Ε.Κ.Π.Α.
Η φετινή ακαδημαϊκή χρονιά 2023-2024 μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο καρποφόρα για δύο λόγους: πρώτον διότι μετείχαν πιο πολλοί φοιτητές από κάθε άλλη χρονιά (συνολικά 30 άτομα από την Ελλάδα επελέγησαν από το σύνολο των 85 αιτήσεων που είχαμε, ενώ από όλες τις άλλες χώρες μετείχαν 60 περίπου φοιτητές) και δεύτερον υπήρξε και η προσπάθεια δημιουργίας και άλλων μεικτών προγραμμάτων, όπως σημειώνεται παρακάτω, δείγμα και των ευρύτερων συνεργασιών που αναπτύσσονται στο πρόγραμμα CIVIS. Τη φετινή χρονιά το πρόγραμμα έφερε τον τίτλο: Social Sciences Going Public – Research and Practice with, in and for the Society (link:https://civis.eu/en/civis-courses/social-sciences-going-public-research-and-practice-with-in-and-for-the-society) και οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο του Tübingen με υπεύθυνη την Kαθηγήτρια Κοινωνικής και Πολιτισμικής Ανθρωπολογίας Gabriele Alex. Τα μαθήματα διεξήχθησαν διαδικτυακά κατά τους μήνες Απρίλιο και Μάιο του 2024 και δια ζώσης στη Γερμανία από τις 13 έως τις 17 Μαΐου.
Από το Ε.Κ.Π.Α. την ακαδημαϊκή χρονιά 2023-2024 συμμετείχαν η Βασιλική Χρυσανθοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Λαογραφίας και ο Γιώργος Κούζας, Επίκουρος Καθηγητής Αστικής Λαογραφίας. Η Βασιλική Χρυσανθοπούλου οργάνωσε το Stream 3 με τίτλο: Migration and Diversity (Diaspora, Transnationalism, Conflict) σε συνεργασία με τον Καθηγητή A. Stoicescu, ενώ ο Γιώργος Κούζας οργάνωσε το Stream 2 με τίτλο: Narratives and Oral Traditions, σε συνεργασία με τον Gabriel Tamaș, εντεταλμένο διδάσκοντα του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου. To μεικτό αυτό πρόγραμμα κινήθηκε στη βάση των άλλων δύο προγραμμάτων των προηγούμενων ακαδημαϊκών ετών και εστίαζε στο πώς τα αποτελέσματα των ακαδημαϊκών έρευνών μπορούν να έχουν εφαρμογές τόσο στην καθημερινή ζωή όσο και στον χώρο της εκπαίδευσης.
Συνολικά, τα τρία τελευταία χρόνια 70 φοιτητές από την Ελλάδα και 160 από όλη την Ευρώπη (προπτυχιακοί φοιτητές από όλα τα έτη, μεταπτυχιακοί φοιτητές αλλά και υποψήφιοι διδάκτορες) συμμετείχαν με επιτυχία στα Blended Intensive Programmes Λαογραφίας και Ανθρωπολογίας, κερδίζοντας γνώσεις αλλά και αποκτώντας ειδικό πιστοποιητικό που προσαρτάται αργότερα στο πτυχίο τους και αποτελεί σημαντικό στοιχείο στο βιογραφικό τους, ως τεκμήριο της διεθνούς και διεπιστημονικής ακαδημαϊκής εμπειρίας τους.
Μαθήματα και επιστημονική έρευνα
Είναι γεγονός ότι οι συνεργασίες που δημιουργούνται στο πρόγραμμα CIVIS δεν περιορίζονται μόνο στα διαδικτυακά και δια ζώσης μαθήματα, αλλά πολύ περισσότερο επεκτείνονται στην έρευνα και κυρίως στις διεθνείς συνεργασίες. Και στα τρία Blended Intensive Programmes που μετείχαμε ως διδάσκοντες από το Ε.Κ.Π.Α., οι φοιτητές ασκήθηκαν στην επιτόπια εθνογραφική έρευνα τόσο στη Γερμανία όσο και στη Ρουμανία. Για να είναι επιτυχής η έρευνα στο πεδίο συνήθως επιλέγουμε μικρές κοινότητες, όπως είναι για παράδειγμα η γερμανική κοινότητα στο Sibiu της Ρουμανίας ή κοινότητες σε κωμοπόλεις που βρίσκονται περιμετρικά του Tübingen, όπως είναι κοινότητες των Ελλήνων στη Γερμανία, ώστε να γίνει μια στοχευμένη επιτόπια έρευνα σε διάστημα λίγων ημερών με συνεντεύξεις και συμμετοχική παρατήρηση. Μετά το πέρας της έρευνας πεδίου, σε διάφορες ομάδες («εργαστήρια») επεξεργαζόμαστε τα αποτελέσματα της έρευνας με τους φοιτητές και τις φοιτήτριες και τα αναλύουμε έπειτα στην τελική παρουσίαση των αποτελεσμάτων κάθε προγράμματος. Βέβαια, πρέπει να επισημάνουμε ότι κρίσιμης σημασίας είναι και τα μαθήματα που πραγματοποιούμε διαδικτυακά δύο μήνες πριν, προκειμένου να κατανοήσουν οι διδασκόμενοι βασικά ζητήματα γύρω από την επιτόπια έρευνα.
Παράλληλα, εκτός από την έρευνα πεδίου, στα πλαίσια των μαθημάτων των τριών τελευταίων ετών, πραγματοποιήθηκαν ερευνητικές επισκέψεις σε μουσεία, καθώς και σε υπαίθρια μουσεία, όπως είναι το περίφημο ASTRA Museum που είναι ένα υπαίθριο μουσείο (ιδρύθηκε το 1905 και επεκτάθηκε σε διάφορες χρονικές φάσεις) που περιλαμβάνει διάφορα μουσεία, μεταξύ των οποίων το Μουσείο Λαϊκής Τεχνολογίας που δημιουργήθηκε το 1964 και προβάλλει ποικίλες αναπαραστάσεις του παραδοσιακού λαϊκού πολιτισμού της Ρουμανίας. Στα μουσεία πραγματοποιήθηκαν, εκτός από ξενάγηση των φοιτητών, και εξειδικευμένες έρευνες και σεμινάρια με μουσειολόγους για να κατανοήσουν οι φοιτητές τη δυναμική λειτουργία των μουσείων.
Ανάλογη ερευνητική επίσκεψη πραγματοποιήθηκε το 2022 και το 2024 και στο Ludwig-Uhland-Institut für Empirische Kulturwissenschaft στο Πανεπιστήμιο του Tübingen, όπου υπάρχει και το αρχείο του παγκοσμίως γνωστού Καθηγητή Λαογραφίας Hermann Bausinger.
Ευρύτερες συνεργασίες και προοπτικές για το μέλλον
Όμως, στα προγράμματα του CIVIS, εκτός από μαθήματα, δημιουργούνται και ερευνητικές συνεργασίες. Ήδη για την επόμενη ακαδημαϊκή χρονιά με τους συνάδελφους από τη Γερμανία και τη Ρουμανία έχουμε υποβάλει προτάσεις για δύο Blended Intensive Programmes που θα πραγματοποιηθούν στη Ρουμανία. Το πρώτο BIP θα είναι στο πνεύμα των προγραμμάτων των τριών τελευταίων ετών που στόχευαν στη μελέτη της διάχυσης της επιστημονικής γνώσης από το πανεπιστήμιο στην κοινωνία, ενώ το άλλο BIP θα είναι στην ουσία ένα εξειδικευμένο σεμινάριο μεθοδολογίας έρευνας και προετοιμασίας συγγραφής επιστημονικής εργασίας και θα απευθύνεται σε υποψήφιους διδάκτορες ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών.
Η συνεργασία με τους συναδέλφους που γνωρίσαμε μέσω του CIVIS επεκτάθηκε και σε άλλα πεδία: συμμετοχή σε επιστημονικά συνέδρια, συγγραφή κεφαλαίων σε συλλογικούς τόμους, δημιουργία από κοινού ερευνητικών προγραμμάτων, επισκέψεις διδασκαλίας μιας εβδομάδας στο Ε.Κ.Π.Α. μέσω του προγράμματος Erasmus+, όπως έχει ήδη πραγματοποιήσει ο Αναπληρωτής Καθηγητής A. Stoicescu και όπως προγραμματίζεται να γίνει με τον εντεταλμένο διδάσκοντα G. Tamas από το Πανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου, είναι ορισμένες μόνο από τις θετικές όψεις των δράσεων που λαμβάνουν χώρα εκτός του προγράμματος CIVIS, αλλά δημιουργήθηκαν χάρη στο πρόγραμμα αυτό.
Τέλος, αρκετοί φοιτητές ήδη βρίσκονται σε συνεννόηση με συναδέλφους από άλλες χώρες, που γνώρισαν στο πρόγραμμα CIVIS, για να πραγματοποιήσουν μεταπτυχιακές και διδακτορικές σπουδές ή για να εκπονήσουν μεταδιδακτορικές έρευνες σε πεδία αντίστοιχα με εκείνα που θεραπεύουμε στα μεικτά προγράμματα σπουδών κατά τα τρία τελευταία χρόνια.
Περισσότερες πληροφορίες για το CIVIS: https://civis.eu/en
Instagram: https://www.instagram.com/civis.eu/
Facebook: https://www.facebook.com/CIVISEuropeanUniversity/
LinkedIn: https://www.linkedin.com/company/civis-eu/
Twitter: https://twitter.com/civis_eu
CIVIS Global Student Council: https://www.instagram.com/civisstudentcouncil/
Γιώργος Κούζας
Επίκουρος Καθηγητής Αστικής Λαογραφίας Ε.Κ.Π.Α.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.