*Γράφει ο Νίκος Παπασπύρου, Αναπληρωτής Καθηγητής της Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ. Εφημερίδα «Πανεπιστήμιο Αθηνών», Φύλλο 3, κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» 30 Μαρτίου 2025
H χώρα μας υπό το Σύνταγμα του 1975 γνώρισε έναν αυτορρυθμιζόμενο δικομματισμό. Απόλαυσε σταθερότητα και, έως το 2010, κοινωνική συμπερίληψη. Αυτό το μοντέλο πολιτικής σταθεροποίησης όμως δεν ανέχθηκε θεσμούς συναινετικής άσκησης της εξουσίας, ενώ καλλιέργησε την ασυνέχεια στη δημόσια πολιτική.
Κυρίαρχο μοτίβο ήταν η συγκέντρωση της εξουσίας στην πλειοψηφία. Έτσι, με την αναθεώρηση του Συντάγματος του 1986, αφαιρέθηκαν όχι μόνο οι «υπέρμετρες» εξουσίες του Προέδρου, αλλά διακηρύχθηκε και ο διεκπεραιωτικός ρόλος του. Στην αναθεώρηση του 2019 προβλέφθηκε η (αρχήθεν) εκλογή με σχετική πλειοψηφία, ώστε η εκάστοτε κυβέρνηση να έχει τα χέρια της λυμένα. Ακόμη και με 75 ψήφους εκλέγεται πλέον Πρόεδρος. Και τώρα προτείνεται η μονή θητεία, ώστε αυτός να είναι πλήρως αναλώσιμος. Σαν πρόεδρος ανεξάρτητης αρχής.
Η γνώμη μας είναι ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να εκλέγεται στο πλαίσιο συναινετικής διαδικασίας και να έχει ήπιες, αλλά αποτελεσματικές αρμοδιότητες. Είναι χρήσιμος όταν μπορεί να συγκρατεί διχαστικές τάσεις του πλειοψηφικού συστήματος, καλλιεργεί συνδιαλλαγή και εξασφαλίζει ορισμένες δικαιοκρατικές εγγυήσεις.
Η συναινετική εκλογή είναι σημαντική για να νομιμοποιεί την άσκηση των αρμοδιοτήτων. Πώς μπορεί να επιτευχθεί με συνταγματική αναθεώρηση; Μία λύση, την οποία προτείναμε το 2019, είναι η παράταση της θητείας του απερχόμενου Προέδρου ενόσω δεν επιτυγχάνεται αυξημένη πλειοψηφία.
Η συναινετική εκλογή είναι σημαντική και σήμερα, διότι ο Πρόεδρος διατηρεί αξιόλογες εξουσίες. Για παράδειγμα, αναπέμπει στους υπουργούς σχέδια κανονιστικών διαταγμάτων που θεωρούνται μη νόμιμα από το Συμβούλιο της Επικρατείας. Έχει αυξημένη ρυθμιστική ευχέρεια κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου. Έτσι, μπορεί να αντιταχθεί στην έκδοση προπετών πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, διότι τότε δεν υπάρχει Βουλή που να ελέγχει την κυβέρνηση.
Συναφώς, ο Πρ. Παυλόπουλος είχε απόσχει από την προαγωγή σε θέσεις ευθύνης ανώτατων δικαστικών λειτουργών μετά τη διάλυση της Βουλής το 2019. Τέλος, μετά από εκλογές, αν οι διερευνητικές εκλογές αποβούν άκαρπες, ο Πρόεδρος καλείται να «επιβεβαιώσει» την αδυναμία σχηματισμού κοινοβουλευτικής κυβέρνησης πριν διαλύσει τη Βουλή.
Εφόσον επανέλθουμε σε σύστημα συναινετικής εκλογής, νέες αρμοδιότητες μπορούν να συμπεριλάβουν την κάλυψη κενών που αφήνει το αμιγώς πολιτικό σύστημα (π.χ. διορισμός σε θέσεις ανεξάρτητων αρχών αν δεν συνεννοούνται τα κόμματα) ή την ανάσχεση αντισυνταγματικών πρωτοβουλιών, κατόπιν γνωμοδότησης του ΣτΕ. Σημαντικό ρόλο μπορεί να έχει ο Πρόεδρος, και έχει διεθνώς, όταν οι εκλογές δεν δίδουν αυτοδυναμία.
Τέλος, να μπορεί να ενεργοποιεί το πολιτικό σύστημα, με τον λόγο του ή με σύγκληση συμβουλίου πολιτικών αρχηγών, όταν εκείνο υπνώττει. Αυτές οι σκέψεις ίσως ενοχλούν ένα πολιτικό σύστημα που προτιμά άχρωμους Προέδρους, συγκέντρωση εξουσίας και κομματική πόλωση. Ωστόσο, οι πολίτες χρειάζονται έναν ή μία Πρόεδρο που να έχει την πολυτέλεια να προβληματίζεται για το τι γράφουν τα παιδιά μας στους τοίχους.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.