Ο ρόλος του Παράγοντα Ενεργοποίησης των Αιμοπεταλίων (PAF) σαν συνδετικός κρίκος στις ασθένειες που εμπλέκεται η φλεγμονή, με έμφαση στα καρδιαγγειακά νοσήματα και στην COVID-19. Πρόσφατα δεδομένα.

Η ελληνική ομάδα μελέτης του ισχυρότερου λιποειδικού φλεγμονώδους παράγοντα PAF (Platelet-Activating Factor), η εύρεση της χημικής δομής και η χημική σύνθεση του οποίου έχουν γίνει από τον Κ.Α.Δημόπουλο [1], είναι διεθνώς 1^η στην έρευνα του PAF, έχοντας βελτιώσει ακόμα την κατάταξή της (κάνοντας 1^ο διεθνώς και το ΕΚΠΑ) από αυτή που αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών [2] και έχει συνεισφέρει σημαντικά στον ρόλο του PAF σε διάφορες ασθένειες που είναι φλεγμονώδους αιτιολογίας ή στις οποίες εμπλέκεται η φλεγμονή. Για τις ασθένειες αυτές προτείνει και  βιοχημικούς μηχανισμούς, αλλά αναδεικνύει και πιθανές σχέσεις μεταξύ αυτών λόγω του PAF. Συγκεκριμένα, οι έρευνες  της ομάδας τις τελευταίες 4 δεκαετίες περιλαμβάνουν μελέτες στην αλλεργία (υπερευαισθησία τύπου Ι), στην αλλεργική ρινίτιδα, στην αθηροσκλήρωση και στα καρδιαγγειακά νοσήματα, στην σπειραματοσκλήρυνση (σπειραματονεφρίτιδα), στο AIDS, στο γλαύκωμα, στον διαβήτη, στην περιοδοντίτιδα, στην ηπατική βλάβη και αναγέννηση του ήπατος , στον καρκίνο, στις αντιδράσεις μετά τη μετάγγιση, στη νόσο Tangier κ.λπ. Η εν λόγω ερευνητική δραστηριότητα για την σχέση του PAF με αυτές τις ασθένειες, φαίνεται από ενδεικτικές σχετικές δημοσιεύσεις της ομάδας σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά, στις οποίες αναγράφονται σαν συν-συγγραφείς οι περισσότεροι ερευνητές της ελληνικής ομάδας που έχουν δουλέψει στο θέμα [3-36]. Βέβαια, πολλές δημοσιεύσεις για τον ρόλο του PAF σε ασθένειες φλεγμονώδους αιτιολογίας ή στις οποίες εμπλέκεται η φλεγμονή, υπάρχουν και από πολλούς άλλους ερευνητές.

Κατά την πανδημία από την νόσο COVID-19, που προκαλείται από τον κορωνοιό SARS-CoV-2, η ελληνική ομάδα έκανε μια διεθνώς νέα προσέγγιση της COVID-19 και δημοσίευσε μια θεωρητική επεξεργασία του θέματος, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών [37]. Έκανε μια πρόταση επιστημονικά ολοκληρωμένη και βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη, η οποία ενισχύθηκε με πειραματικά δεδομένα της ελληνικής ομάδας από μετρήσεις in vitro, ex vivo και σε κυτταροκαλλιέργειες  για τις δράσεις της Spike protein, που αποτελεί μια σημαντική πρωτεΐνη του κορωνοϊού, η οποία συμμετέχει τόσο στην είσοδο του ιού στον οργανισμό όσο και στις μετέπειτα  παρενέργειες/παθολογικές καταστάσεις που προκαλεί ο ιός  [26,27,28,30,31]. Η πρόταση αυτή εμπλέκει και αναδεικνύει τον ρόλο του PAF στην COVID-19, αλλά και τις πιθανές σχέσεις της COVID-19 με τις ασθένειες στις οποίες εμπλέκεται ο PAF και ιδιαίτερα την αθηροσκλήρωση [10]. Επιπλέον, αναδεικνύει τον ρόλο της Μεσογειακής δίαιτας και του κυριότερου συστατικού της, του ελαιολάδου (μέσω των πολικών λιποειδών του), στην ευεργετική δράση που ασκούν, επειδή περιέχουν αναστολείς του PAF, όχι μόνο στην αθηροσκλήρωση αλλά και στην COVID-19 [28,34]. H ευεργετική δράση της Μεσογειακής δίαιτας και του ελαιολάδου έναντι της νόσου COVID-19, επιβεβαιώθηκε στην συνέχεια από μελέτες Ευρωπαϊκών και Αμερικανικών Πανεπιστημίων, όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα του Πανεπιστημίου Αθηνών [37]. Η άποψη της εμπλοκής του PAF στην COVID-19 έχει γίνει αποδεκτή και από την διεθνή επιστημονική κοινότητα [38,39, 40]. Οι σχετικές εργασίες της ελληνικής ομάδας  στα διάφορα διεθνή επιστημονικά περιοδικά είτε έχουν χιλιάδες αναγνώσεις είτε έχουν αναφερθεί στο εξώφυλλο του περιοδικού είτε περιλαμβάνονται στα άρθρα με τις περισσότερες αναφορές (top cited articles) είτε περιλαμβάνονται στα άρθρα που επελέγησαν σαν σημαντικά από τον εκδότη του περιοδικού (Editor’s Choice Article) κ.λπ.

Πρόσφατα (τον Αύγουστο του 2024) επιβεβαιώθηκε και πειραματικά αυτή η σχέση της COVID-19 με την αθηροσκλήρωση και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, με τη δημοσίευση του συνημμένου άρθρου στο περιοδικό JACC : ADVANCES (από τα σημαντικότερα στον τομέα της καρδιολογίας) του AMERICAN COLLEGE OF CARDIOLOGY FOUNDATION. Η μελέτη που αναφέρεται στο άρθρο αυτό έγινε από 10 αμερικανικά Τμήματα Πανεπιστημίων /Ινστιτούτων. Ο τίτλος του άρθρου είναι «COVID-19 in the Initiation and Progression of Atherosclerosis. Pathophysiology During and Beyond the Acute Phase» [41]. Επίσης στο άρθρο αυτό εξετάζονται διάφοροι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που προκαλούνται από τη λοίμωξη SARS-CoV-2, εστιάζοντας στους ρόλους τους στην έναρξη και στην προώθηση της εξέλιξης της αθηροσκλήρωσης, στην οποία επίσης λαμβάνουν χώρα οι ίδιοι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί. Εντούτοις, δεν προτείνεται βιοχημικός μηχανισμός που να εξηγεί αυτές τις κοινές βιοχημικές διεργασίες στην  COVID-19 και στην αθηροσκλήρωση, ούτε αναφέρονται οι σχετικές δημοσιεύσεις μας. Τονίζεται όμως ότι μια καλύτερη κατανόηση της σχέσης μεταξύ των παθολογικών  καταστάσεων που προκαλούνται από τον ιό  SARS-CoV-2 και των καρδιαγγειακών νοσημάτων, θα μπορούσε να έχει δραστικές επιπτώσεις και να επιτρέψει νέες παρεμβάσεις σε διάφορα στάδια αυτής της παθογένειας και πέραν από την αντιμετώπιση της COVID-19, δηλαδή να επιτρέψει τη διαχείριση καρδιαγγειακών παθήσεων και σε ασθενείς με άλλες χρόνιες λοιμώξεις.

Η ελληνική ομάδα έστειλε την συνημμένη επιστολή προς τον εκδότη του περιοδικού JACC : ADVANCES, με τίτλο «Is Platelet-Activating Factor the missing link between COVID-19 and atherosclerosis?» [42], την οποία υπογράφουν οι καθηγητές  Κ.Α.Δημόπουλος, Σ.Αντωνοπούλου και Θ.Θεοχαρίδης. Στην επιστολή αυτή η ελληνική ομάδα αναφέρθηκε στις δημοσιεύσεις της, που αναδεικνύουν τον PAF σαν τον  πιθανό συνδετικό κρίκο της COVID-19 με την αθηροσκλήρωση και τα καρδιαγγειακά νοσήματα καθώς επίσης και τον μηχανισμό που προτείνουν. Το περιοδικό έκανε αποδεκτή για δημοσίευση αυτήν την άποψη της ελληνικής ερευνητικής ομάδας με την μορφή «Letter to the Editor». Είναι αξιοσημείωτο ότι, κατά την επικοινωνία της ελληνικής ομάδας με τους συγγραφείς του άρθρου  στο περιοδικό JACC : ADVANCES, επιβεβαιώθηκε η αποδοχή της άποψης της ελληνικής ομάδας και από αυτούς, όπως επισημαίνεται στην απάντηση τους στο «REPLY: Is Platelet-Activating Factor the Missing Link Between COVID-19 and Atherosclerosis?» [43]. Δηλαδή, γίνεται αποδεκτή η πιθανή εξήγηση της σχέσης της COVID-19 με την αθηροσκλήρωση και τα καρδιαγγειακά νοσήματα, με το βιοχημικό μηχανισμό που έχει προταθεί από την ελληνική ομάδα [44] και θεωρούν ότι αποτελεί ένα σημαντικό θέμα για μελλοντική έρευνα.

 

[1] Forty Years Since the Structural Elucidation of Platelet-Activating Factor (PAF): Historical, Current, and Future Research Perspectives

Molecules 2019, 24, 4414; doi:10.3390/molecules24234414

R.Lordan, A. Tsoupras, I. Zabetakis and C. A. Demopoulos

[2] https://hub.uoa.gr/success-in-the-international-research-greece/
[3] PAF of biological fluids in disease IV. Levels in blood in allergic reactions induced by drugs.

Arch. Dermatol. Res. (1988) 280, 124

M.Lazanas, C.A.Demopoulos, S.Tournis, S.Koussissis, K.Labrakis-Lazanas and X.Tsarouhas

[4] PAF of biological fluids in disease: Blood levels in allergic rhinitis.

Haemotologica (1988) 3, 379

K.Labrakis-Lazanas, M.Lazanas, S.Koussissis, S.Tournis and C.A.Demopoulos

[5] Possible involvement of Platelet Activating Factor (PAF) in rat heart anaphylaxis.

Iatriki (1988) 53, 303

A.D. Tselepis, A. Evangelou, D. Tsoukatos, C.A. Demopoulos and V.M. Kapoulas

[6] PAF of biological fluids in disease: Levels in blood in post-transfusion reactions.

Med. Sci. Res. (1988) 16, 681

M.Lazanas, C.A.Demopoulos, K.Labrakis-Lazanas, X.Tsarouchas and S.Koussissis

[7] PAF of biological fluids in disease: I.Levels in blood and urine in cancer.

Clin. Chem. Enzymol. Commun. (1990) 3, 41

C.A.Demopoulos, S.Koussissis, M.Lazanas and K.Labrakis-Lazanas

[8] Study of Platelet-Activating Factor (PAF) levels and PAF acetylhydrolase in patients with primary glomerulonephritis.

1. Lipid Mediators Cell Signalling (1994) 10, 117

C.Iatrou, G. Moustakas, S. Antonopoulou, C.A. Demopoulos and P. Zirogiannis

[9] Identification of a new endogenous Platelet-Activating Factor-like molecule in gingival crevicular fluid

Biochem. J. (1998) 330, 791

S.Antonopoulou, C.A. Demopoulos, D. Argyropoulos, G. Baltas, S.Koussissis and A.Kipioti

[10] Platelet activating factor- a molecular link between atherosclerosis theories.

Eur. J. Lipid Sci. Technol. (2003) 150, 705 (Main topic, with reference to the cover of the magazine)

C.A.Demopoulos, H.C.Karantonis and S.Antonopoulou

[11] Platelet-Activating Factor (PAF) involvement in acetaminophen-induced liver toxicity and regeneration.

Archives of Toxicology (2005) 79,466-74.

A.D. Grypioti, S.E. Theocharis, G.K. Papadimas, C.A. Demopoulos, Z. Papadopoulou-Daifoti, A.C.Basayiannis and M.G. Mykoniatis.

[12] In vivo antiatherogenic properties of olive oil and its constituent lipid classes in hyperlipidemic rabbits.

Nutr. Metab. Cardiovas. (2006) 16, 174

H.C.Karantonis, S.Antonopoulou, D.N.Perrea, D.P.Sokolis, S.E.Theocharis, N.Kavantzas, D.G.Iliopoulos and C.A.Demopoulos

[13] The implication of Platelet Activating Factor in cancer growth and metastasis; Potent beneficial role of PAF-inhibitors and antioxidants.

Infectious Disorders-Drug Targets (2009), 9, 390-399

A.B.Tsoupras, C.Iatrou, C.Frangia,and C.A.Demopoulos

[14] Lipid minor constituents in wines. A new approach in French Paradox

International Journal of Wine Research (2009) I, 131-143

E.Fragopoulou, S.Antonopoulou, and C.A.Demopoulos

[15] Atherosclerosis regression study in rabbits upon olive pomace polar lipid extract administration

Nutrition, Metabolism & Cardiovascular Diseases (2010) 20, 740-747 (doi: 10.1016/j.numecd.2009.06.008).

1. Tsantila, H.C. Karantonis, D.N. Perrea, S.E. Theocharis, D.G. Iliopoulos, C. Iatrou, S. Antonopoulou, and C.A. Demopoulos

[16] In vivo anti-atherogenic properties of cultured gilthead sea bream (Sparus aurata) polar lipid extracts in hypercholesterolaemic rabbits

Food Chemistry, (2010), 120, 831–836.

1. Nasopoulou, H. C. Karantonis, D. N. Perrea, S. E. Theocharis, D. G. Iliopoulos, C. A. Demopoulos, and I.Zabetakis.

[17] In vitro and in vivo effects of statins on Platelet Activating Factor (PAF) and its metabolic enzymes

Angiology (2011) 62, 209-218

1. Tsantila, A. B Tsoupras, E. Fragopoulou, S. Antonopoulou, C. Iatrou, and C. A Demopoulos

[18] Fish polar lipids retard atherosclerosis in rabbits by down-regulating PAF biosynthesis and up-regulating PAF catabolism

Lipids in health and disease (2011) 10, 213

1. Nasopoulou, A. B Tsoupras, H. C Karantonis, C. A Demopoulos and I. Zabetakis

[19] Platelet Activating Factor levels and metabolism in Tangier Disease: a case study

Lipids in Health and Disease (2012) 11, 89, doi:10.1186/1476-511X-11-89

1. Kolovou, V. D. Papakonstantinou, G. Stamatakis, S.N. Verouti, M. N. Xanthopoulou, G. Kolovou and C. A. Demopoulos

[20] Paricalcitol effects on activities and metabolism of platelet activating factor and on inflammatory cytokines in hemodialysis patients.

Int. J. Artif. Organs (2013) 36, 87-96 DOI:10.5301/ijao.5000187

S.N. Verouti, A.B. Tsoupras, F. Alevizopoulou, C.A. Demopoulos, and C. Iatrou

[21] In vivo effect of two first-line ART regimens on inflammatory mediators in male HIV patients

Lipids in Health and Diseases (2014) 13, 90  doi:10.1186/1476-511X-13-90

1. D Papakonstantinou, M. Chini, N. Mangafas, G. M Stamatakis, N. Tsogas, A. B Tsoupras, K.Psarra, E.Fragopoulou,S.Antonopoulou, P.Gargalianos, C.A. Demopoulos, and M.-C. Lazanas

[22] Mediterranean diet and its protective mechanisms against cardiovascular disease: An insight into Platelet Activating Factor (PAF) and diet interplay

Annals of Nutritional Disorders & Therapy (2015) 2, 1-10 ISSN:2381-8891

1. Detopoulou, C.A. Demopoulos, H.C. Karantonis, and S. Antonopoulou

[23] In vitro effects of anti-glaucomatous eye drops on Platelet- Activating Factor and its metabolism

Seminars in Ophthalmology (2015) 32, 1-6 DOI: 10.3109/08820538.2015.1053622

1. Moschos, I. Chatziralli, G. Stamatakis, V. Papakonstantinou, M. Tsatsos, and C.A. Demopoulos

[24] Ιn vivo effects of tenofovir-DF/emtricitabine and abacavir/lamivudine with atazanavir-r on Platelet Activating Factor metabolism in HIV naïve patients

Journal of Infectious Diseases & Preventive Medicine (2017) 5,1   DOI: 10.4172/2329-8731.1000148

V.D. Papakonstantinou, M. Chini, N. Mangafas, G.M. Stamatakis, A. Lioni, N. Tsogas, E. Fragopoulou, P. Gargalianos, C.A. Demopoulos, S. Antonopoulou, and M-C. Lazanas.

[25] A review on Platelet Activating Factor (PAF) Inhibitors. Could a new class of potent Metal-based anti-inflammatory drugs induce Anticancer Properties?

Bioinorganic Chemistry and Applications (2017) 19, 1-19   https://doi.org/10.1155/2017/6947034

1. D Papakonstantinou, N. Lagopati, E. C. Tsilibary, C. A. Demopoulos and A. Philippopoulos

[26] Coronavirus 2019, Microthromboses, and Platelet Activating Factor (PAF).

Clinical Therapeutics, 2020, 42, 10.

https://doi.org/10.1016/j.clinthera.2020.08.006. (With reference to the cover of the magazine)

T.C.Theoharides, S.Antonopoulou, C.A.Demopoulos

[27] COVID-19, microthromboses, inflammation and Platelet Activating Factor (PAF)

BioFactors. 2020;1–7. https://doi.org/10.1002/biof.1696 (Top Cited Article 2020-2021)

C.A. Demopoulos, S. Antonopoulou, T.C. Theoharides.

[28] Micronutrients, phytochemicals and Mediterranean diet: a potential protective role against COVID-19 through modulation of PAF actions and metabolism.

Nutrients 2021, 13(2), 462; https://doi.org/10.3390/nu13020462. (Editor’s Choice Article in Nutrients)

1. Detopoulou, A.C.Demopoulos, and S.Antonopoulou

[29] The effect of moderate wine consumption on cytokine secretion by peripheral blood mononuclear cells: A randomized clinical study in coronary heart disease patients

Cytokine 2021 Oct:146:155629.   doi: 10.1016/j.cyto.2021.155629.

E.Fragopoulou, C. Argyrou, M. Detopoulou, S. Tsitsou , S. Seremeti, M. Yannakoulia, S. Antonopoulou, G.Kolovou, P. Kalogeropoulos

[30] Is there an interplay between the SARS-CoV-2 spike protein and Platelet-Activating factor?

BioFactors. 2022. https://doi.org/10.1002/biof.1877.

1. Antonopoulou, F. Petsini, M. Detopoulou, T.C. Theoharides, C.A.Demopoulos

[31] Platelet activating factor: Have we been missing the forest for the trees?

BioFactors (2022)48 (6) DOI: 10.1002/biof.1908 (Editorial)

C.T. Theoharides, S. Antonopoulou and C. A. Demopoulos.

[32] Consumption of yogurt enriched with polar lipids from olive oil by-products reduces platelet sensitivity against platelet activating factor and inflammatory indices: A randomized, double-blind clinical trial

Human Nutrition & Metabolism, 28, 200145, 2022.

1. Antonopoulou, M. Detopoulou, E. Fragopoulou, T. Nomikos, А. Mikellidi, M. Yannakoulia, A. Kyriacou, E. Mitsou, D. Panagiotakos, C. Anastasiou.

[33] Effect of differently fed farmed Gilthead Sea Bream intake on coagulation markers among overweight healthy adults: A double-blind randomized crossover trial.

In Proceedings of the The Biochemistry Global Summit, 25th IUBMB Congress, 46th FEBS Congress and 15th PABMB Congress, Lisbon, Portugal, 9–14 July 2022.

S.Antonopoulou, E. Fragopoulou, F. Petsini, M. Detopoulou, M. Choleva, A. Ntzouvani, M. Kontogianni, M. Georgoulis, A. Georgiou, T. Nomikos

[34] Protective Effect of Olive Oil Microconstituents in Atherosclerosis: Emphasis on PAF Implicated Atherosclerosis Theory.

Biomolecules 2023, 13, 700.  https://doi.org/10.3390/biom13040700 (Editor’s Choice Articles)

S.Antonopoulou and C. A. Demopoulos

[35] Postprandial Metabolic and Oxidative Stress Responses to Grape Pomace Extract in Healthy Normal and Overweight/Obese Women: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Crossover Study. Nutrients 2023, 15, 156.

1. Choleva, E. Matalliotaki, S. Antoniou, E. Asimomyti, A. Drouka, M. Stefani, M. Yannakoulia, E. Fragopoulou

[36] Re-assessing the role of Platelet Activating Factor and its inflammatory signalling and inhibitors in cancer and anti-cancer strategies

Front. Biosci. (Landmark Ed) 2024; 29(10): 345 https://doi.org/10.31083/j.fbl2910345

(Special Issue: New Insights into Platelet- Activating Factor)

Α.Tsoupras, Th. Adamantidi, M-A. Finos, A. Philippopoulos, P. Detopoulou, I. Tsopoki, Μ. Kynatidou, C. A. Demopoulos

[37] https://hub.uoa.gr/recent-experimental-data-to-elucidate-the-mechanism-of-action-of-the-coronavirus/

[38] A Review of Platelet-Activating Factor as a Potential Contributor to Morbidity and Mortality Associated with Severe COVID-19

Clin Appl Thromb Hemost. 2021 Jan-Dec; 27: 10760296211051764. Published online 2021 Nov 10. doi: 10.1177/10760296211051764 PMCID: PMC8586171, PMID: 34755565

1. Klein, V. Dao, and F. Khan.

[39] Hyperexpression of PTAFR and PF4 as Possible Platelet Risk Biomarkers in Patients With COVID-19

In vivo 38: 2853-2863 (2024) doi:10.21873/invivo.13766

Livia de Oliveira Sales, Jean Breno Silveira da Silva, Flavia Melo Cunha de Pinho Pessoa, Beatriz Maria Dias Nogueira, Lais Lacerda Brasil de Oliveira, Andre Salim Khayat, Manoel Odorico de Moraes Filho, Maria Elisabete Amaral de Moraes, Raquel Carvalho Montenegro and Caroline Aquino Moreira-Nunes

[40] The Interplay among Glucocorticoid Therapy, Platelet-Activating Factor and Endocannabinoid Release Influences the Inflammatory Response to COVID-19.

Viruses 2023, 15, 573. https://doi.org/10.3390/v15020573

de Carvalho, J.C.S.; da Silva-Neto, P.V.; Toro, D.M.; Fuzo,C.A.; Nardini, V.; Pimentel, V.E.; Pérez, M.M.; Fraga-Silva, T.F.C.; Oliveira, C.N.S.; Degiovani, A.M.; et al.

[41] COVID-19 in the Initiation and Progression of Atherosclerosis Pathophysiology During and Beyond the Acute Phase.

JACC Advances 2024; 3:1-21, 2024.

1. Chidambaram, A. Kumar, M. I. Sadaf, E. Lu, S. J. Al’Aref, T. Tarun, P’ Galiatsatos, M. Gulati, R. S. Blumenthal, T. M. Leucker, P. C. Karakousis, J. L. Mehta.

[42] Is Platelet-Activating Factor the missing link between COVID-19 and atherosclerosis?

JACC: ADVANCES VOL. 3, NO. 12, 2024   https://doi.org/10.1016/j.jacadv.2024.101397

1. A. Demopoulos, S. Antonopoulou, T. C. Theoharides

[43] REPLY: Is Platelet-Activating Factor the Missing Link Between COVID-19 and Atherosclerosis?

JACC: ADVANCES   VOL. 3, NO. 12, 2024

1. Chidambaram, A. Kumar, J. L. Mehta

[44] “The PAF Implicated Atherosclerosis Theory”    https://youtu.be/yKrWBA7l7s4

Στο  animation προτείνεται ένας μηχανισμός για την αθηρογένεση σύμφωνα με την θεωρία της εμπλοκής του PAF, από την δημοσίευση της ελληνικής ομάδας το 2003. Σημαντικό στάδιο της αθηροσκλήρωσης είναι η δημιουργία δυσλειτουργικού ενδοθηλίου από τον PAF(3:53 – 5:02 λεπτά στο VIDEO). Η δημιουργία δυσλειτουργικού ενδοθηλίου  αποτελεί και το πρώτο στάδιο που παρατηρείται κατά την πολυ-οργανική βλάβη στην νόσο COVID-19. Επομένως, αν θεωρηθεί ότι ο PAF  εμπλέκεται στις δράσεις του κορωνοϊού, είναι πιθανόν η δημιουργία του δυσλειτουργικού ενδοθηλίου να μεσολαβείται και εδώ από τον PAF.