Ενδοσχολική βία και εκφοβισμός σε μαθητές με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες

Άρθρο του Αλέξανδρου-Σταμάτιου Αντωνίου*

Πηγή: Ενδοσχολική βία και εκφοβισμός σε μαθητές με αναπηρίες και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες – iefimerida.gr

Ιδιαίτερα στον τομέα της ειδικής αγωγής, σε σχετικές έρευνες έχει αναδειχθεί ότι τα παιδιά με αναπηρίες αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα θυματοποίησης και εν γένει «επιλέγονται» συχνότερα ως στόχοι ενδοσχολικής βίας, σε σύγκριση με τους συνομηλίκους τους στις τάξεις της γενικής αγωγής. Υποστηρίζεται ότι το σχολικό περιβάλλον και ο τρόπος με τον οποίο αυτό οργανώνεται (επί παραδείγματι, αν πρόκειται για συμπεριληπτικό ή μη πλαίσιο) ενδέχεται να ευνοεί την ανάπτυξη δυναμικών που ενισχύουν περιστατικά θυματοποίησης και εκφοβισμού.

Ενδεικτικά, τα σχολεία με συμπεριληπτική φιλοσοφία έχει φανεί ότι σε γενικές γραμμές δεν αναφέρουν υψηλά ποσοστά σχολικού εκφοβισμού και θυματοποίησης, σε αντίθεση με τα σχολεία που εφαρμόζουν ένα διαχωριστικό μοντέλο και τα ευρήματα είναι αντιφατικά. Πολλοί ερευνητές αποδίδουν αυτές τις διαφορές στο εκπαιδευτικό περιβάλλον και στην έλλειψη κοινωνικοποίησης μεταξύ μαθητών γενικής και ειδικής αγωγής, η οποία δυνητικά ευνοεί περιστατικά διακρίσεων και βίας. Ένας πρόσθετος παράγοντας φαίνεται να είναι ο βαθμός ενημέρωσης και η συνολική ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών σχετικά με φαινόμενα σχολικού εκφοβισμού. Ενίοτε, η στάση των εκπαιδευτικών ενδέχεται να ερμηνευθεί ως ανοχή σε εκφοβιστικές πρακτικές, εφόσον συχνά δεν είναι επαρκώς ενημερωμένοι για τη σοβαρότητα και την αποτελεσματική διαχείριση τέτοιων φαινομένων. Ο τύπος της αναπηρίας έχει, επίσης, αναδειχθεί ως μία επιπλέον παράμετρος εκδήλωσης σχολικού εκφοβισμού, με τους μαθητές που έχουν νοητική αναπηρία ή εν γένει αναπηρίες οι οποίες είναι ορατές (π.χ. σωματικές) να γίνονται συχνότερα αποδέκτες ανάλογων επιθετικών συμπεριφορών.

Σε κάθε περίπτωση, η σοβαρότητα των επιπτώσεων αυτών των πράξεων για τους αποδέκτες τους είναι αδιαμφισβήτητα σοβαρή, με σχετικά ερευνητικά δεδομένα να καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά απουσίας από το σχολείο (ακόμη και διακοπή της φοίτησης), κοινωνικοσυναισθηματικά και σωματικά συμπτώματα (όπως παιδική κατάθλιψη, μοναξιά, άγχος, χαμηλή αυτοεκτίμηση κ.ά.). Ομοίως, επιτακτική κρίνεται η ανάγκη για την καλλιέργεια υγιούς σχολικού κλίματος με την εφαρμογή συγκεκριμένων ορθών πολιτικών και βελτιωτικών ρυθμίσεων. Η συγκρότηση και εφαρμογή τελεσφόρων στρατηγικών έναντι της ενδοσχολικής βίας είναι απαραίτητο να βασίζεται σε έγκριτα ερευνητικά δεδομένα και να κοινοποιείται με εύληπτο τρόπο τόσο σε μαθητές όσο και σε γονείς. Εντούτοις, στην περίπτωση των μαθητών με αναπηρία και άλλες ειδικές ανάγκες, η εφαρμογή παρεμβάσεων που έχουν εξαρχής σχεδιαστεί για τους τυπικούς μαθητές φαίνεται να μην αποφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Συνεπώς, τα σχολεία χρειάζεται να επικεντρωθούν σε προγράμματα που στοχεύουν ειδικά στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.

Ως πρόσφορες επιλογές σε ανάλογα φαινόμενα αποδεικνύονται οι πολυεπίπεδες πολιτικές, με στόχο την πρόληψη, την προσωπική στήριξη για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, καθώς και την καθιέρωση ενεργητικών στρατηγικών για τις ευάλωτες ομάδες. Για τους μαθητές με αναπηρία, όπως και για τις ομάδες υπό διακινδύνευση εν γένει, η εξατομικευμένη συμπεριφορική στήριξη (π.χ. εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, ψυχολογική υποστήριξη, μοντελοποίηση) θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο ημερήσιο σχολικό πρόγραμμα.

Οι πολιτικές σχετικά με την πειθαρχία και οι κώδικες δεοντολογίας θα πρέπει να υιοθετούν μέτρα αντιμετώπισης που στοχεύουν σε ενδεχόμενους κινδύνους για τη σωματική ασφάλεια των μαθητών και την εξατομικευμένη στήριξη (π.χ. διαχείριση θυμού, επίλυση συγκρούσεων, αξιολογήσεις λειτουργικής συμπεριφοράς, σχέδια παρέμβασης συμπεριφοράς), ώστε να μειωθεί η συχνότητα των επιθετικών περιστατικών. Τέλος, η ευρύτερη πολιτική της κάθε σχολικής μονάδας θα πρέπει να συνηγορεί υπέρ της δέσμευσης προς συνεργατικές πρακτικές μεταξύ διοίκησης, εκπαιδευτικών, μαθητών, γονέων και κοινοτικών φορέων για την κάλυψη των ποικίλων αναγκών των μαθητών/τριών.

*Ο κ. Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου είναι Καθηγητής Ψυχολογίας ΠΤΔΕ – ΕΚΠΑ, Εθνικός Συντονιστής της European Agency for Special Needs & Inclusive Education