Άρθρο της Κωνσταντίνας Γογγάκη (Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Αθλητισμού) στο hub.uoa.gr
Περίληψη
Ο Δημήτριος Βικέλας γεννήθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου το 1835 και μεγάλωσε κατά την περίοδο που κυριαρχούσαν σημαντικά ζητήματα στην Ελλάδα, όπως λόγου χάριν η χρήση της καθαρεύουσας ή της δημοτικής γλώσσας στο γραπτό λόγο, είτε η επίδραση της Μεγάλης Ιδέας στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της Ελλάδας, ή, ακόμη, η επιθυμία της ελληνικής κυβέρνησης να καταστεί η Ελλάδα μόνιμος τόπος διεξαγωγής των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, τους οποίους ο Κουμπερτέν ονόμαζε «διεθνείς». Ο Βικέλας σε όλα τα ζητήματα τήρησε μία «μεσότητα», που ως ηθική αξία κυριάρχησε και στο έργο του Λουκής Λάρας, το οποίο τον έκανε διάσημο ως συγγραφέα και το οποίο επηρέασε αποφασιστικά τους μεταγενέστερους. Ο ίδιος, με το «νηφάλιο πάθος» που τον διέκρινε, συνέβαλε και στα γράμματα, και στα εθνικά θέματα που απασχολούσαν την χώρα στην εποχή του. Με την ακτινοβολία του κατάφερε να αναδειχθεί σε μια προσωπικότητα κοινής αποδοχής, φέρνοντας σε επαφή τους Ευρωπαίους με την Ελλάδα, αλλά και το ελληνικό κοινό με τα ευρωπαϊκά γράμματα. Ο ιδρυθείς το 1899 από τον Βικέλα «Σύλλογος προς διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», παρά τις πολλές δυσκολίες που έχει αντιμετωπίσει, συνεχίζει έως σήμερα την δραστηριότητά του στον τομέα των εκδόσεων σημαντικών βιβλίων. Πρόσφατα, συμμετέχοντας στον εορτασμό των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης, ο ΣΩΒ επανέκδωσε ορισμένα παλαιά του βιβλία τα οποία αποτελούν σημαντικές συμβολές στη μελέτη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Η ίδρυση του ΣΩΒ από τον Δ. Βικέλα
Ο Δημήτριος Βικέλας (1835-1908), συγγραφέας και πρώτος πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (ΔΟΕ), εκτός από την συμβολή του στην ανασύσταση των πρώτων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 στην Αθήνα, υπήρξε και μια πολύπλευρη πνευματική προσωπικότητα. Ο κοσμοπολίτης Βικέλας, με το έργο και τη δράση του, διαδραμάτισε και τον ρόλο ενός άτυπου πρεσβευτή, τόσο των εθνικών θεμάτων της Ελλάδας όσο και των ελληνικών γραμμάτων.
Ο Βικέλας, μεταξύ των πρωτοβουλιών που ανέλαβε, έχοντας ως στόχο την διάδοση ωφελίμων γνώσεων προς τον ελληνικό λαό, στις 2 Μαΐου του 1899 ίδρυσε τον ιστορικό «Σύλλογον πρὸς διάδοσιν Ὠφελίμων Βιβλίων» (ΣΩΒ), στον οποίο κι εγώ έχω την τιμή να είμαι μέλος. Ο ΣΩΒ είναι επιστημονικό σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, το οποίο έχει συμπληρώσει 120 χρόνια συνεχούς και δημιουργικής λειτουργίας.
Ο κύριος σκοπός του ΣΩΒ, της διάδοσης γνώσεων με στόχο την μόρφωση του λαού, επιδιώχθηκε με πολλές δραστηριότητες κυρίως στον τομέα των εκδόσεων βιβλίων και στον τομέα της εκπαίδευσης. Κατά την διαδρομή της λειτουργίας του, ο Σύλλογος αυτός έχει εκδηλώσει το ενδιαφέρον του και στους δύο αυτούς τομείς, ενώ μεγάλη έχει υπάρξει και η κοινωνική του ευαισθησία και προσφορά.
Ο ΣΩΒ, με την υπερεκατονταετή παρουσία του, παρά τις πολλές αντιξοότητες που έχει αντιμετωπίσει, εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να δραστηριοποιείται στον χώρο των εκδόσεων, προσφέροντας στο κοινό αξιόλογα βιβλία που εκτείνονται σε διάφορους θεματικούς κύκλους. Αναγνωρίζοντας, μάλιστα, την προσφορά του στον χώρο των εκδόσεων, η Ακαδημία Αθηνών τον έχει τιμήσει δύο φορές για την προσφορά του στα γράμματα και τον πολιτισμό: το 1939 με το αργυρό μετάλλιο για τα 40 χρόνια του, και το 1999 με το χρυσό μετάλλιο για τα εκατό χρόνια του.
Η επανέκδοση το 2020 σημαντικών βιβλίων σχετικών με την Ελληνική Επανάσταση
Εφέτος, θέλοντας να συμμετάσχει στον εορτασμό για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, ο ΣΩΒ αποφάσισε να επανεκδώσει ορισμένα σημαντικά παλαιά του βιβλία. Πρόκειται για βιβλία ή εξαντλημένα ή εξαιρετικά δυσεύρετα, τα οποία όμως αποτελούν σημαντικές συμβολές στη μελέτη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας.
Το παλαιότερο εξ αυτών είναι η έκδοση του «Ημερολογίου της πολιορκίας του Μεσολογγίου», το οποίο συνετέθη και εξεδόθη το 1926 με επιμέλεια του Γενικού Γραμματέα του ΣΩΒ (απ’ το 1899 έως το 1946) Γεωργίου Δροσίνη από τις στήλες της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά», που εξέδιδε μέσα στην πολιορκούμενη πόλη ο γνωστός Ελβετός φιλέλλην Ιωάννης Ιάκωβος Μάγιερ. Η έκδοση αυτή αποτελεί ένα χρονικό της πολιορκίας, μέρα με τη μέρα, πολύτιμο ως ιστορική μαρτυρία και συγκινητικό ως προσωπικό βίωμα.
Το επόμενο βιβλίο είναι του Παντελή Μ. Κοντογιάννη, «Ιστορικὰ Έγγραφα αναφερόμενα εις την Ελληνικήν Επανάστασιν», που εκδόθηκε το 1927. Πρόκειται για επιλογή από έγγραφα και επιστολές που φυλάσσονται στο Υπουργείο Εξωτερικών, των οποίων οι αποστολείς και οι αποδέκτες ήταν αγωνιστές ή αξιωματούχοι ή επίσημα πρόσωπα του Αγώνα, μεταξύ των οποίων και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Μαυροκορδάτος, ο Κάννιγκ, ο Κόδριγκτων, ο Ιγνάτιος Ουγγροβλαχίας και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Πρόκειται βέβαια για πρωτογενές ιστορικό υλικό, εξαιρετικά σημαντικό για την μελέτη της Επανάστασης, καθώς θίγονται θέματα και προβλήματα στρατιωτικά, πολιτικά, διπλωματικά, οικονομικά κ.ά. που αφορούσαν στον Αγώνα.
Τρίτο χρονολογικά είναι το βιβλίο του Σ. Θ. Λάσκαρι, Γραμματέως Πρεσβείας του Βερολίνου τότε, που εκδόθηκε το 1930 με τον τίτλο «Ὁ Φιλελληνισμὸς ἐν Γερμανίᾳ κατά την Ἐλληνικήν Ἐπανάστασιν». Το βιβλίο είναι πρωτοποριακό για την εποχή του, καθώς ο συγγραφέας εξετάζει όλες τις παραμέτρους του φιλελληνικού κινήματος στην Γερμανία, που ήταν από τα πιο ισχυρά στην Ευρώπη και προσέφερε στον Αγώνα τους περισσότερους νεκρούς. Η νέα έκδοση συμπληρώνεται με εκτεταμένη Εισαγωγή, στην οποία εξετάζεται συνολικά το κίνημα του φιλελληνισμού, ενώ επίσης περιέχει και λεπτομερείς πίνακες Γερμανών, Αυστριακών και Πρώσων εθελοντών που αγωνίστηκαν και έχασαν τη ζωή τους στην Ελλάδα.
Το 1959 είχε εκδοθεί ο τόμος «Λόγοι Εκατονταέτηροι», ο οποίος περιελάμβανε επτά λόγους που κατά το διάστημα των ετών 1925-1930 είχε εκφωνήσει ο Σωκράτης Κουγέας, επ’ ευκαιρίᾳ του ατελούς, τότε – λόγω των πολεμικών γεγονότων στην Μικρά Ασία – εορτασμού των εκατό χρόνων της Επανάστασης. Οι λόγοι αναφέρονται σε σημαντικά πρόσωπα ή γεγονότα, όπως η πολιορκία του Μεσολογγίου, η ναυμαχία του Ναυαρίνου, ο Σανταρόζα, ο Φαβιέρος, ο Άστιγξ, κ.ά.
Ακολουθεί το βιβλίο του Κωνσταντίνου Αλεξανδρή, ναυάρχου και αρχηγού του στόλου το 1943, «Το ναυτικόν του υπέρ Ανεξαρτησίας Αγώνος 1821-1829 και η δράσις των πυρπολικών», που εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1968. Ο Αλεξανδρής ήταν βαθύς γνώστης των ναυτικών πραγμάτων της Ελλάδας. Η μελέτη του παρέχει πλήρη εικόνα του μεγάλου άθλου των ναυτικών του 1821, που κατόρθωσαν να έχουν την επιχειρησιακή πρωτοβουλία και υπεροχή στο Αιγαίο απέναντι σε έναν αριθμητικά κατά πολύ υπέρτερο αντίπαλο, όπως ήταν ο Οθωμανικός στόλος με την σύμπραξη αργότερα και του αιγυπτιακού.
Το επόμενο βιβλίο είναι του Άλκη Αγγέλου «Οι λόγιοι και ο Αγώνας», το οποίο είχε εκδώσει ο Σύλλογος το 1971. Το βιβλίο έχει ως αντικείμενο ένα πολύ ενδιαφέρον ζήτημα, καθώς σε αυτό εξετάζεται η σχέση των λογίων με τον κόσμο των αγωνιστών. Έτσι, μπορεί να μάθει κανείς τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι άνθρωποι που καθημερινά έθεταν σε κίνδυνο τη ζωή τους, τους ανθρώπους της θεωρίας, από τον κορυφαίο Αδαμάντιο Κοραή μέχρι τον τελευταίο «λογιώτατο». Και ακόμη, αξίζει να ιδωθεί, με ποιους τρόπους οι δεύτεροι βοήθησαν την προσπάθεια των πρώτων.
Το επόμενο βιβλίο είναι η μετάφραση του λυρικού δράματος του Άγγλου φιλέλληνα ποιητή Percy Bysshe Shelley, «Hellas», το οποίο είχε εκδοθεί λίγους μήνες πριν από τον πρόωρο θάνατό του το 1822. Ο Σύλλογος είχε εκδώσει τη μετάφραση του έργου του Σέλλεϋ το 1990 και τώρα προσφέρει μια δεύτερη βελτιωμένη έκδοση. Περιέχει κατατοπιστική Εισαγωγή για τον ποιητή και το έργο του, και σχόλια που βοηθούν στην κατανόησή του, συμβάλλοντας και στην ανανέωση του ενδιαφέροντος για τον σημαντικό φιλέλληνα ποιητή.
Το 1990 ο Σύλλογος είχε εκδώσει την μετάφραση ενός σπουδαίου βιβλίου του Άγλλου σαιξπηριστή Terence Spencer (που πέθανε το 1977) με τον τίτλο «Αγγλικός φιλολογικός φιλελληνισμός». Πρόσφατα η μετάφραση επανεκδόθηκε με τον τίτλο «Όμορφη Ελλάδα, θλιβερό απομεινάρι: Φιλολογικός φιλελληνισμός από τον Σαίξπηρ ως τον Μπάυρον», αναθεωρήθηκε, συμπληρώθηκε, βελτιώθηκε και εμπλουτίσθηκε. Πρόκειται για πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, στο οποίο ο συγγραφέας ασχολείται με τους Άγγλους (περιηγητές, συγγραφείς, εμπόρους, αρχαιολόγους, πρέσβεις, κ.ά.) που επισκέφθηκαν την Ελλάδα από τον 16ο μέχρι τις αρχές του 19ου αι. και περιέγραψαν την κατάσταση της χώρας. Ο αναγνώστης αποκτά μια εικόνα της Ελλάδας που προσπαθούσε να βρει τον εαυτό της ανάμεσα στο μεγαλείο του παρελθόντος και την αθλιότητα του παρόντος κάτω από έναν βάρβαρο ζυγό.
Την εκδοτική επιμέλεια των οκτώ αυτών βιβλίων είχε ο ομότιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Νικόλαος Μπεζαντάκος, ο οποίος είναι και αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Συλλόγου, με Πρόεδρο τον κ. Χρίστο Γεραρή, Επίτ. Πρόεδρο Συμβουλίου της Επικρατείας. Ο πάντα διακριτικός και ακούραστος Μπεζαντάκος, τον οποίο πρωτογνώρισα ως καθηγητή μου στην Φιλοσοφική Σχολή και του οποίου το δημιουργικό έργο έχω την χαρά να παρακολουθώ αδιάλειπτα έως σήμερα, πέτυχε έναν ιστορικό και φιλολογικό άθλο: Δεν έμεινε σε μια απλή επιμέλεια των οκτώ αυτών σημαντικών έργων, αλλά βελτίωσε, ανανέωσε και ορισμένες φορές διόρθωσε τις πρώτες εκδόσεις. Το αποτέλεσμα είναι οι παρουσιαζόμενες τώρα δεύτερες εκδόσεις να αποτελούν ουσιαστικά καινούργια βιβλία, με νέους προλόγους, επεξηγηματικές σημειώσεις, βιβλιογραφικές προσθήκες και χρήσιμα ευρετήρια.
Η εκδοτική σειρά ολοκληρώνεται με την έκδοση ενός μυθιστορήματος με επιστολική μορφή της Αννίτας Παναρέτου που έχει τον τίτλο, «Η παρηγορία των επιστολών σου» και υπότιτλο, «Ευανθία Καΐρη και Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου: μια ανεκπλήρωτη αλληλογραφία στους χρόνους της Επανάστασης». Πρόκειται για φανταστικές επιστολές που υποτίθεται ότι αντήλλαξαν από το 1820 μέχρι το 1832 δύο σημαντικές γυναίκες της εποχής τους, οι οποίες το 1821 ήταν είκοσι ετών η μία και εικοσιδύο η άλλη. Στην πραγματικότητα το έργο συνιστά ένα ιστορικά τεκμηριωμένο μυθιστόρημα, στις σελίδες του οποίου συναντάει κανείς πρόσωπα, γεγονότα, στοιχεία της εποχής, αλλά και ζωηρά συναισθήματα.
Με την επανέκδοση αυτών των βιβλίων ο Σύλλογος συμβάλλει σημαντικά στην αυτογνωσία των Ελλήνων, η οποία αποτελεί μιαν αξία μονίμως ζητούμενη. Εξάλλου, συμβάλλει στο να γνωρίσει ο σύγχρονος Έλληνας καλύτερα το μεγάλο γεγονός της Επανάστασης, που οδήγησε στην δημιουργία του Νέου Ελληνικού κράτους.
Μετά τις επετειακές αυτές επανεκδόσεις, η τελευταία έκδοση του Συλλόγου είναι ένα πρωτότυπο δίτομο έργο του Ν. Μπεζαντάκου με τον ενδιαφέροντα τίτλο «Ανθολογία της αρχαίας ελληνικής ερωτικής λογοτεχνίας». Ο συγγραφέας ανθολόγησε έργα από όλες τις περιόδους της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας από τον Όμηρο (8ο αι. π.Χ.) μέχρι τον Νόννο (5ο αι. μ.Χ.), και από την Παλατινή Ανθολογία που περιέχει Επιγράμματα από τους π.Χ. αι. μέχρι την ύστερη αρχαιότητα και την πρωτοβυζαντινή εποχή. Ο πρώτος τόμος περιέχει ποιητικά έργα (Όμηρος, Σαπφώ, Ανακρέων, Θεόκριτος, κ.ά.) και ο δεύτερος πεζά (Ηρόδοτος, Ξενοφών, Πλάτων, Πλούταρχος, Λουκιανός, κ.ά.). Οι ιδιαίτερα προσεγμένες μεταφράσεις, τις οποίες έχει φιλοτεχνήσει ο ίδιος ο συγγραφέας, είναι και φιλολογικά πιστές και ποιητικά όμορφες, επιτρέποντας στον αναγνώστη να χαρεί και το περιεχόμενο των κειμένων.
Μέσα απ’ την Εισαγωγή και από τα κείμενα αυτά γίνεται αντιληπτή όλη η δύναμη του Έρωτα, από την πιο τολμηρή αισθησιακή περιγραφή μέχρι την πιο λεπτή συναισθηματική πτυχή του. Το πολυσέλιδο έργο καθιστά γνωστή μια πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή της αρχαίας ελληνικής σκέψης, ενώ προσφέρει ένα πολύ ευχάριστο ανάγνωσμα που αφορά σ’ ένα θέμα τόσο σημαντικό και διαχρονικό όσο ο Έρωτας.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.