Η Πανδημία Covid-19 και η Θεωρία Δημόσιας Επιλογής

Έχει υποστηριχθεί ότι τα μέτρα που ελήφθησαν για την αναχαίτιση της νόσου Covid-19 στηρίζονταν σε επιστημονικά δεδομένα και υπηρέτησαν τη δημόσια υγεία. Πρόκειται για θέση που βρίσκεται σε συμφωνία με μία κεντρική θεωρία, τη θεωρία δημοσίου συμφέροντος, που υποστηρίζει ότι οι πολιτικοί νομοθετούν με βάση το κοινό καλό. Συγχρόνως, η θέση αυτή αντικρούει μία επίσης κεντρική θεωρία των οικονομικών, τη θεωρία δημόσιας επιλογής, που στηρίζεται στον μεθοδολογικό ατομισμό και υποστηρίζει ότι οι πολιτικοί δρουν, όπως κάθε άτομο στην καθημερινότητά του, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν την προσωπική τους ωφέλεια. Συνεπώς, προκειμένου να διαπιστωθεί ποια από τις δύο ανταγωνιστικές θεωρίες βρίσκει εφαρμογή στο πλαίσιο της πανδημίας, απαιτείται έλεγχος της κάθε θεωρίας με βάση τα εμπειρικά δεδομένα και τη σχετική βιβλιογραφία.

Ο Παναγιώτης Καραδήμας, νέος διδάκτωρ του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, στο βιβλίο του με τίτλο The Covid-19 Pandemic: A Public Choice View, που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Springer το Φεβρουάριου του 2023 (https://link.springer.com/book/10.1007/978-3-031-24967-9), εξετάζει τα παραπάνω ζητήματα και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις.

Το βιβλίο αποτελείται από 6 κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο είναι η εισαγωγή στην οποία συνοψίζονται οι στόχοι του εγχειρήματος. Στο δεύτερο κεφάλαιο με τίτλο “Viral Mitigation: Weak Theoretical Underpinnings” παρουσιάζονται οι θεωρητικές και εμπειρικές παραδοχές, πάνω στις οποίες στηρίχθηκαν τα μέτρα κατά του κορωνοϊού, ώστε να ελεγχθεί η συνάφεια μεταξύ εφαρμοζόμενων πολιτικών και διεθνούς βιβλιογραφίας. Συγκεκριμένα, εξετάζεται η πιθανότητα θανάτου από τον Sars-Cov-2 ανά ηλικιακή ομάδα, η  σημασία της μη στηριζόμενης στα αντισώματα ανοσίας, όπως για παράδειγμα της κυτταρικής ανοσίας (ειδικά της προκαλούμενης από τα Τ-Λεμφοκύτταρα ανοσίας), αλλά και ο ρόλος που η τελευταία παίζει στο φαινόμενο της προϋπάρχουσας ανοσίας, καθώς και η πιθανότητα ασυμπτωματικής μετάδοσης. Η θεωρία γύρω από τις ιογενείς λοιμώξεις, όπως ο κορωνοϊός, εξετάζεται παράλληλα με μια σειρά εμπειρικών δεδομένων από χώρες που έλαβαν σαρωτικά μέτρα κατά της νόσου Covid-19 και συγκρίνεται με δεδομένα που προέκυψαν από χώρες που δεν ακολούθησαν αυτό το δρόμο (Σουηδία, Ν. Ντακότα), ώστε να φανεί αν οι στόχοι του δραστικού περιορισμού της μετάδοσης ή/και της εξάλειψης μιας νόσου, όπως ο κορωνοϊός, μπορούσαν να περιγραφούν ως πολιτικές με επιστημονικό υπόβαθρο.

Το τρίτο κεφάλαιο με τίτλο “The World Stampeded: From Mass Hysteria to Prolonged Mass Hysteria” περιγράφει το φαινόμενο της μαζικής υστερίας. Πρόκειται για φαινόμενο που έχει καταγραφεί στο παρελθόν (οι καταγεγραμμένες ρίζες του βρίσκονται στον Μεσαίωνα) και στο οποίο οι άνθρωποι βρίσκονται σε κατάσταση στην οποία διογκώνουν τον κίνδυνο στον οποίο βρίσκονται με αποτέλεσμα να κάνουν προβληματικές εκτιμήσεις ρίσκου. Στο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι λόγοι οι οποίοι συντείνουν στη θέση πως η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων μεγαλοποίησε τον κίνδυνο, στον οποίο ο κορωνοϊός τους εξέθεσε, ώστε να δικαιολογείται η  περιγραφή της κατάστασης ως κατάστασης μαζικής υστερίας.

Το τέταρτο κεφάλαιο έχει τίτλο “Tradeoffs and Knock on Effects” και καταπιάνεται με τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις του ζητήματος. Συγκεκριμένα, εξετάζεται αν το δίλημμα που τέθηκε από τους υποστηρικτές της θεωρίας δημοσίου συμφέροντος, ήτοι, ότι θα πρέπει να επιλέξουμε ανάμεσα σε ζωές που απειλούνται από τον ιό και μειωμένο εισόδημα ή χαμένες ώρες κοινωνικής δραστηριότητα, είναι συμβατό με τη σχετική βιβλιογραφία. Ωστόσο, καλά εδραιωμένες προκείμενες από τις κοινωνικές επιστήμες και την ιατρική υποδεικνύουν ότι το παραπάνω δίλημμα είναι παραπλανητικό, καθώς το μειωμένο εισόδημα και οι μειωμένες ώρες κοινωνικής δραστηριότητα είναι συνδεδεμένες με μειωμένο προσδόκιμο ζωής. Επομένως, το συμβατό με τη βιβλιογραφία δίλημμα είναι ότι έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα στις ζωές που απειλούνται από τον ιό και τις ζωές που απειλούνται από τον περιορισμό της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Τα κεφάλαια 2-4 αμφισβητούν τη θεωρία δημοσίου συμφέροντος, υποδηλώνοντας πως τα μέτρα κατά του ιού δύσκολα μπορούν να χαρακτηριστούν ως συμβατά με την επιστήμη.

Το πέμπτο κεφάλαιο με τίτλο “Public Choice Theory: An Explanation of the Pandemic Policy Responses” υποστηρίζει τη θέση  πως τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας εξηγούνται καλύτερα, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τη θεωρία δημόσιας επιλογής. Η κατάσταση μαζικής υστερίας, στην οποία βρέθηκε για παρατεταμένο διάστημα η ανθρωπότητα, πίεσε τους κυβερνώντες να λάβουν μέτρα, ώστε να δείξουν ότι  συμμερίζονται την αγωνία της πλειοψηφίας και ότι δεν αδιαφορούν για τη δημόσια υγεία. Έδρασαν, επομένως, με στόχο να μεγιστοποιήσουν την ατομική τους ωφέλεια στο άμεσο μέλλον, προκαλώντας μακροπρόθεσμη βλάβη στην πλειοψηφία η οποία εκτέθηκε στον κίνδυνο μειωμένου προσδόκιμου ζωής. Καθώς το εν λόγω κόστος αναμένεται να φανεί σε βάθος χρόνου και καθώς την ώρα των αποφάσεων επικράτησε προβληματική εκτίμηση ρίσκου από τους περισσότερους, η πεποίθηση της πλειοψηφίας είναι πως τα μέτρα ήταν συμβατά με την επιστήμη δικαιολογώντας και επικροτώντας έτσι την εφαρμογή τους.

Το βιβλίο κλείνει με έναν επίλογο στον οποίο τονίζεται το εμπειρικό υπόβαθρο της θεωρίας δημόσιας επιλογής.