Ο Σέργιος Θεοδωρίδης, καθηγητής του ΕΚΠΑ, περνάει στην απέναντι όχθη της εκδοτικής διαδικασίας, αναλαμβάνοντας τη διεύθυνση των εκδόσεων ΕΚΠΑ και μιλάει γι’ αυτό σε συνέντευξη στον Ελεύθερο Τύπο με αφορμή την κυκλοφορία του πολύ σημαντικού βιβλίου David Deutsch, «Η αρχή του άπειρου – Εξηγήσεις που αλλάζουν τον κόσμο» από τις εκδόσεις του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Βλ. επίσης: https://eleftherostypos.gr/politismos/sergios-theodoridis-taxidi-stin-epistimi
Ακολουθεί η συνέντευξη:
Ποιο είναι το βασικό θέμα που πραγματεύεται το βιβλίο;
Ο Deutsch είναι ένας από τους κορυφαίους επιστήμονες διεθνώς. Είναι αυτός που θεμελίωσε τη βασική θεωρία της λειτουργίας των κβαντικών υπολογιστών, αντίστοιχα με τον Turing που θεμελίωσε τη βασική θεωρία των ψηφιακών υπολογιστών. Στο εμβριθές και καινοτόμο αυτό βιβλίο, ο συγγραφέας διαπραγματεύεται την πεμπτουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας να δημιουργεί πολιτισμό και επιστήμη. Κι αυτή δεν είναι τίποτε άλλο από την ικανότητα του ανθρώπου να διατυπώνει εξηγήσεις και θεωρίες για να κατανοεί τον κόσμο. Στην αρχή με μύθους και αργότερα με επιστημονικές θεωρίες. Μία ικανότητα που είναι η άλλη όψη της έμφυτης ορμής του ανθρώπου για δημιουργία, για να εφευρίσκει λύσεις για το πώς θα βρει τροφή, πώς θα ζεσταθεί, πώς θα είναι ασφαλής, πώς θα κάνει εργαλεία, πώς θα πονάει και θα υποφέρει λιγότερο.
Αυτή η μοναδικά ανθρώπινη επιδίωξη πολλών εξηγήσεων έχει αποτελέσει ώθηση για εκπληκτικές βελτιώσεις σε κάθε τομέα, από την επιστημονική κατανόηση και την τεχνολογία μέχρι την πολιτική, τις ηθικές αξίες και την ανθρώπινη ευημερία.
Ο Deutsch μάς «ταξιδεύει» γλαφυρά και με τρόπο εύληπτο, για τον μέσο αναγνώστη, στους χώρους της επιστήμης, του πολιτισμού, της τέχνης και της πολιτικής. Ενα ταξίδι που ξεκινάει από τη δημιουργία των αριθμών στην αρχαία Βαβυλώνα και στη συνέχεια στην αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, τη δημιουργία της γραφής και συνεχίζει στους χώρους της κοσμολογίας και στα παράλληλα σύμπαντα, της κβαντικής φυσικής με τα παράδοξά της, που προκαλούν τη φαντασία μας, και συνεχίζει στους χώρους της βιολογίας, της θεωρίας της εξέλιξης και της τεχνητής νοημοσύνης. Μιας νοημοσύνης που, όπως επισημαίνει και τεκμηριώνει ο Deutsch, έχει ριζικές διαφορές από αυτό που αποκαλούμε ανθρώπινη νοημοσύνη. Ο άνθρωπος δημιουργεί εξηγήσεις, εφευρίσκει τις εξισώσεις και τους νόμους που διέπουν τη φύση, σε αντίθεση με τους υπολογιστές που απλώς προβλέπουν. Αλλωστε, ο Thomas Edison είχε πει ότι η ανακάλυψη είναι 5% σύλληψη και 95% ιδρώτας. Ο άνθρωπος είναι αυτός που δημιουργεί τη σύλληψη και οι υπολογιστές είναι καλύτεροι για τη φάση της εφίδρωσης. Ισως στο μέλλον, εάν και όταν κατανοήσουμε πώς λειτουργεί η δημιουργικότητα, να μπορούν οι υπολογιστές να προγραμματίζονται ώστε να δημιουργούν νέα γνώση και όχι, όπως συμβαίνει σήμερα, απλά να κάνουν προβλέψεις με βάση τα δεδομένα που συλλέγονται και με τα οποία εκπαιδεύονται.
Το κύριο ερώτημα που θέτει ο συγγραφέας είναι κατά πόσον έχουμε προχωρήσει με τις εξηγήσεις μας στην αναζήτηση της αλήθειας; Θα σταματήσει η πρόοδος εξαιτίας μιας καταστροφής ή φτάνοντας στην ολοκλήρωσή της θα συνεχιστεί επ’ άπειρον;
Γιατί ένα τέτοιο βιβλίο είναι σημαντικό σήμερα;
Ζούμε σε μία εποχή όπου τόσο η επιστήμη όσο και η φιλελεύθερη δημοκρατία, τέκνα του Διαφωτισμού, βάλλονται και αμφισβητούνται, τόσο πολιτικά, στη νέα γεωπολιτική πραγματικότητα, όσο και από κάποιους φιλοσοφικούς κύκλους. Παρά την τεράστια πρόοδο που έχει επιτευχθεί τα τελευταία 200 χρόνια, σε όλους τους τομείς, π.χ., Υγεία, τεχνολογία, ευημερία, κοινωνικές κατακτήσεις, δημοκρατία, ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, ο ορθολογισμός και η έννοια της ίδιας της ελευθερίας δέχονται επιθέσεις. Οπως επισημαίνει o Deutsch, ναι, υπάρχουν προβλήματα, ναι, υπάρχουν προκλήσεις. Πάντα θα υπάρχουν. Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι μία συνεχής δημιουργική εξέλιξη και, όπως κάθε πράξη δημιουργίας, επιλύει κάποια προβλήματα, δημιουργεί ευκαιρίες αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί και νέα προβλήματα. Σύμφωνα με τον Deutsch, oι λύσεις θα αναδυθούν με τη βοήθεια της επιστήμης και της τεχνολογίας στο πλαίσιο ανοικτών δημοκρατικών κοινωνιών. Κοινωνιών, δηλαδή, που είναι ανοικτές στην κριτική, στο διάλογο, στις συναινέσεις και έχουν τη δυναμική να αναγνωρίζουν τα λάθη τους και να τα διορθώνουν. Με άλλα λόγια, μη αυταρχικές κοινωνίες που είναι ελεύθερες να διατυπώνουν εξηγήσεις για τα λάθη που έχουν διαπράξει και, ταυτόχρονα, έχουν την ευελιξία να προτείνουν νέες λύσεις για την επίλυσή τους, χωρίς φοβίες και ιδεολογικές αγκυλώσεις. Καμία λύση δεν δόθηκε ποτέ χωρίς επάρκεια γνώσης και, όπως μας λέει ο συγγραφέας, κάθε κακό έχει την αιτία του σε ανεπαρκή γνώση. Καμία θεωρία ή ιδέα δεν έχει τον τελευταίο λόγο· αυτό που λέγεται συλλογική αλήθεια δημιουργείται μέσα από τη διαρκή εποικοδομητική κριτική και τη δημιουργία καλύτερων εξηγήσεων.
Εποχή αμφισβήτησης της Δημοκρατίας
Οι εκδόσεις ΕΚΠΑ ιδρύθηκαν σχετικά πρόσφατα. Ποια είναι τα εκδοτικά σας σχέδια για το μέλλον;
Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) είναι το αρχαιότερο Πανεπιστημιακό Ιδρυμα στην Ελλάδα και έχει στους κόλπους του έναν μεγάλο αριθμό υψηλής στάθμης και διεθνούς εμβέλειας επιστημονικό δυναμικό. Οι εκδόσεις ΕΚΠΑ θα είναι μία πύλη για να φέρουν αυτό το δυναμικό εγγύτερα στην κοινωνία. Τόσο με έκδοση βιβλίων όσο και με την οργάνωση ομιλιών και διαδικτυακών θεματικών σειρών. Αυτό κρίθηκε αναγκαίο σε μία εποχή που, όπως είπα και παραπάνω, αμφισβητούνται η επιστήμη και η Δημοκρατία. Το πανεπιστήμιο δεν μπορεί παρά να υπηρετεί και τους δύο αυτούς άξονες. Σε μία εποχή όπου η τεχνολογία παρέχει δυνατότητες τεράστιου ελέγχου, η επιστήμη δεν μπορεί παρά να συμβαδίζει με τη Δημοκρατία. Στην πρώτη φάση λειτουργίας των εκδόσεων, η έμφαση θα είναι σε θεματικές ενότητες που αφορούν τον 21ο αιώνα, τις νέες τεχνολογίες, τις σύγχρονες τάσεις στη φιλοσοφία, τις σύγχρονες τάσεις στις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές επιστήμες και τις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών στην κοινωνία.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.