Στις 14 Ιουλίου 2024, δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα της Κυριακής» άρθρο της κ. Ευαγγελίας Γαλανάκη, Καθηγήτριας Ψυχολογίας ΠΤΔΕ και Διευθύντριας του Εργαστηρίου Ψυχολογίας ΠΤΔΕ, με θέμα «Στοχασμός μετά τις εξετάσεις».
Ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι και δασκάλες, (πρέπει να) προσκαλούμε τις φοιτήτριες και τους φοιτητές μας να επιδίδονται σε στοχασμό, ακόμα και μετά το τέλος κάθε εξαμήνου και της ακαδημαϊκής χρονιάς. Αντλώντας ιδέες από τις εφαρμογές της Ψυχανάλυσης, που αποτελεί ένα από τα τελευταία εναπομείναντα προπύργια του ανθρωπισμού, στην Εκπαίδευση, προσκαλούμε τους νέους ανθρώπους να μετασχηματίσουν αυτόν τον ενδιάμεσο, άμορφο χρόνο σε γόνιμη παύση. Απόδειξη ότι ο φοιτητής και η φοιτήτρια επιβίωσαν ψυχικά μετά τις δοκιμασίες της ακαδημαϊκής ζωής είναι ο στοχασμός, μια ψυχική και πνευματική εργασία διαποτισμένη με ζωτική δύναμη, συναίσθημα και φαντασία. Ώρα του απολογισμού, της περισυλλογής και της ανάληψης της ευθύνης, καιρός για ενίσχυση της αυτονομίας και του ελέγχου. Μετά το τέλος της ακαδημαϊκής αξιολόγησης, στην απουσία της, μπορεί κανείς να δημιουργήσει μια αναπαράστασή της και να τη συνδέσει με τα συναισθήματά του.
Για να δημιουργήσει ο νέος άνθρωπος αναπαραστάσεις, που διευρύνουν το ψυχικό πεδίο του πρέπει να κάνει συνδέσεις και να αντέχει τις προσωρινές αποσυνδέσεις. Στόχος είναι να μη μένουν οι εμπειρίες του αποσχισμένες και ο ίδιος αποκομμένος από τα έμψυχα και τα άψυχα αντικείμενα. Ακόμα, πρέπει να επιτρέψει στον ψυχισμό του να βιώσει την αρνητική παρουσία ‒το «δεν», το «όχι», το «τίποτα», το «δεν ξέρω»‒ και να την ανέχεται. Σε αυτή την προσωρινή αποσύνδεση, δεν ξέρει πώς ακριβώς τα πήγε στις εξετάσεις ή στην όποια αξιολόγηση, δεν έχει προλάβει να αφομοιώσει τις εμπειρίες του εξαμήνου ή της χρονιάς που τελείωσε. Βρίσκεται σε μια ιδιότυπη ονειροπόληση ή ρέμβη.
Δεν είναι εύκολο έργο αυτό, διότι το Διαδίκτυο και τα social media έχουν εθίσει, ιδίως τους νέους, στη συνεχή και άμεση σύνδεση. Δεν ξέρουν πώς εναλλάσσεται η σύνδεση με τη μη σύνδεση, δεν αναγνωρίζουν την ασυνέχεια, που είναι από τα κύρια γνωρίσματα του χρόνου. Ζουν κυρίως στο αέναο παρόν της ναρκισσιστικής εποχής μας. Όμως μόνο από το κενό διάστημα μεταξύ των συνδέσεων, στον χωροχρόνο, όχι από τη συνεχή παρουσία και πλησμονή, γεννάται η σκέψη.
Στο αδόμητο ενδιάμεσο διάστημα οι φοιτητές και οι φοιτήτριες παραμένουν στην αβεβαιότητα και στην αμφιβολία για το άγχος που βίωσαν στην εξεταστική, την επίδοσή τους, το τι θα κάνουν στο επόμενο εξάμηνο, πώς θα προχωρήσουν τη μεταπτυχιακή ή διδακτορική εργασία τους. Αντέχουν να βρίσκονται σε αυτό το μυστήριο, δίχως να κυνηγούν αγωνιωδώς μια λύση εδώ και τώρα ή ένα άρον-άρον κλείσιμο, με εκλογικεύσεις, διαψεύσεις, εκτονώσεις στην πράξη. Αυτή η ψυχική συνθήκη έχει ονομαστεί «αρνητική δυνατότητα»: παραμένουμε χωρίς δυσφορία στο «δεν ξέρω» και από αυτή τη μη-σύνδεση προκύπτει δεκτικότητα και ανοιχτωσιά, που διευκολύνουν την αυτοποίηση. Εν αρχή της δημιουργίας, το χάος.
Το ζητούμενο είναι να γίνει η αστοχία (ο χαμηλός βαθμός, η αποτυχία, τα λάθη, τα ελλείμματα) αντικείμενο του στοχασμού. «Αστοχία» και «στοχασμός» προέρχονται πιθανώς από την ινδοευρωπαϊκή γλωσσική ρίζα *steygh‒, που δηλώνει εύτακτη κίνηση και προχώρημα προς τα άνω, άρα μαρτυρούν ψυχική κινητικότητα και εξέλιξη. Ως κίνηση ζωής, ο στοχασμός πάνω στην αστοχία αντιμάχεται τον ψυχικό θάνατο, δηλαδή τη ροπή του ανθρώπου προς το ασάλευτο και το απαράλλαχτο (νιρβάνα), ώστε να μη χαθεί τίποτα, να είναι όλα υπό έλεγχο και να διατηρείται η παντοδυναμία μας. Η παντοδυναμία όμως είναι κακός σύμβουλος για τις σπουδές, τη μάθηση, τη ζωή. Για να μάθει κανείς και να συμβάλει με τη σειρά του, πρέπει κάπως να αποδεχθεί ότι υπόκειται στην έλλειψη και την άγνοια. Και αυτό το έργο είναι δύσκολο στη σύγχρονη εκπαίδευση, η οποία έχει αποκτήσει χαρακτήρα κυρίως υπεργνωστικιστικό, εργαλειακό, επιχειρησιακό και καταναλωτικό.
Αν οι φοιτήτριες και οι φοιτητές δεν διαψεύδουν και δεν καταστέλλουν όσα πέρασαν ‒επιτυχίες και, κυρίως, αποτυχίες‒, αλλά τα εντάσσουν στο σύνολο της εμπειρίας τους, θα νιώθουν λίγο εγγύτερα σε μια ακέραιη κατάσταση και σε συνάρθρωση με ό,τι είναι εκτός. Είναι μια διαδικασία οριοθέτησης: τι είναι εντός του ψυχισμού και τι εκτός, τι είναι ίδιο με τον εαυτό και τι διαφορετικό, τι κρατά και τι αφήνει κανείς. Διαφοροποιήσεις και επιλογές, που βασίζονται και στην ικανότητα να αποχωρίζεται κανείς και να πενθεί. Αυτό σημαίνει «κάνω συνδέσεις». Η εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από έλλειψη και σύγχυση ορίων, δεν ενθαρρύνει τις συνδέσεις, αντίθετα συχνά επιτίθεται σε αυτές. Εκτός από την απαραίτητη διασκέδαση, που έχει στόχο την εκτόνωση της διέγερσης, οι φοιτήτριες και οι φοιτητές καλούνται να διατηρήσουν την επένδυσή τους στα βιώματα του εξαμήνου ή της χρονιάς που μόλις τελείωσε. Να μη χάσουν την ικανότητα να σκέφτονται, την ικανότητα του νου να κρατά, έστω και με κάποια μελαγχολία, την αγχογόνο εμπειρία που πέρασαν. Να φέρουν το άγχος εντός τους ώστε να μη γίνει αφόρητο, ακόμα και αν νιώθουν ότι «κάηκαν», όπως λένε οι ίδιοι. Επειδή συχνά (υπάρχουν εξαιρέσεις) δεν προσφέρεται η δυνατότητα να συζητήσουν εκ των υστέρων την επίδοσή τους αναλυτικά, μέσα στα δομημένα μαθήματα και στο υποστηρικτικό πλαίσιο, έχουμε υποχρέωση, παρέχοντας εμάς ως υποδείγματα στοχασμού, να διευκολύνουμε και να ασκούμε τους νέους ανθρώπους σε αυτό το έργο της δόμησης και οριοθέτησης, που είναι απαραίτητο για την είσοδο στην ενήλικη κατάσταση.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.