Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών τίμησε την Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας σε εκδήλωση που έλαβε χώρα τη Δευτέρα 10 Φεβρουαρίου 2025 στη Μεγάλη Αίθουσα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν, μεταξύ άλλων, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος, ο πρώην Πρύτανης και Επίτιμος Καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ο πρώην Πρύτανης καθηγητής Θεοδόσης Πελεγρίνης, η Αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών, Διεθνών Σχέσεων και Εξωστρέφειας, καθηγήτρια Σοφία Παπαϊωάννου, μέλη του Συμβουλίου Διοίκησης, πρώην και νυν Αντιπρυτάνεις και ομότιμοι καθηγητές. Η οργάνωση της εκδήλωσης ήταν μια πρωτοβουλία του Τομέα Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας, η οποία αμέσως αγκαλιάστηκε από το Τμήμα Φιλολογίας, τη Φιλοσοφική Σχολή και, φυσικά, τις Πρυτανικές Αρχές. Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στους εκλιπόντες καθηγητές του Τομέα Γλωσσολογίας Δήμητρα Θεοφανοπούλου-Κοντού και Παναγιώτη Κοντό ως ελάχιστος φόρος τιμής για το έργο και την παρακαταθήκη τους στον επιστημονικό χώρο της Γλωσσολογίας και στην πανεπιστημιακή λειτουργία και διοίκηση του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Την εκδήλωση προσφώνησαν η Αντιπρύτανις Ακαδημαϊκών, Διεθνών Σχέσεων και Εξωστρέφειας καθηγήτρια Σοφία Παπαϊωάννου, ο Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής καθηγητής Δημήτριος Δρόσος και η Πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας καθηγήτρια Θεοδώρα Αντωνοπούλου, οι οποίοι τόνισαν την αξία και τη σημαντικότητα της ελληνικής γλώσσας ως μέσου έκφρασης της ελληνικής ταυτότητας και πολιτισμού. Αναφέρθηκαν επίσης στην συνεισφορά της καθηγήτριας Δήμητρας Θεοφανοπούλου-Κοντού στην επιστήμη της Γλωσσολογίας μέσω των μελετών της για την ελληνική γλώσσα και του αναπλ. καθηγητή Παναγιώτη Κοντού στην ίδρυση του Διδασκαλείου Ελληνικής Γλώσσας, στην ίδρυση και καθιέρωση του πρώτου στην Ελλάδα μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών για τη Διδασκαλία της Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας, αλλά και στη θέσπιση του πρωτοποριακού στο είδος του Προγράμματος Θερινών Υποτροφιών Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΘΥΕΣΠΑ). Επιπροσθέτως, ο κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής καθηγητής Δημήτριος Δρόσος εγκαινίασε την Πρωτοβουλία για την καθιέρωση της Ελληνικής ως Διεθνούς Γλώσσας του Πολιτισμού, των Γραμμάτων και της Επιστήμης.
Στη συνέχεια, στις τοποθετήσεις τους ο εκπρόσωπος του Τομέα Κλασικής Φιλολογίας καθηγητής Στέφανος Ματθαίος, ο διευθυντής του Τομέα Βυζαντινής Φιλολογίας και Λαογραφίας αναπλ. καθηγητής Διονύσιος Καλαμάκης και ο διευθυντής του Τομέα Νεοελληνικής Φιλολογίας αναπλ. καθηγητής Ιωάννης Ξούριας ανέλυσαν όψεις της ελληνικής γλώσσας στις διάφορες φάσεις της ιστορικής της εξέλιξης, όπως η παγκοσμιοποίησή της στην ελληνιστική περίοδο, η ανάδειξή της μέσω της διάδοσης των κλασικών κειμένων, η κωδικοποίησή της μέσω των αρχαίων γραμματικών, η λόγια μορφή της στην Βυζαντινή περίοδο αλλά και η ανάδειξη της καθομιλουμένης στην Υστεροβυζαντινή και Πρώιμη Νεοελληνική περίοδο και η μεταξύ τους πάλη και αντιπαλότητα όπως αποτυπώνεται στα κείμενα της Νεοελληνικής Φιλολογίας. Η Διευθύντρια του Τομέα Γλωσσολογίας καθηγήτρια Σπυριδούλα Βαρλοκώστα στην τοποθέτησή της ανέλυσε τη θέση και τη συνεισφορά της μελέτης της ελληνικής γλώσσας στη διαμόρφωση της γλωσσολογικής θεωρίας από τις απαρχές της ως σήμερα και παρουσίασε διεξοδικά το έργο και τη συνεισφορά της Δήμητρας Θεοφανοπούλου-Κοντού και του Παναγιώτη Κοντού στην καθιέρωση και ανάπτυξη της ελληνικής γλωσσολογίας και της διδασκαλίας της Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας.
Στην κεντρική της ομιλία με τίτλο «Η Ελληνική, η Ελλάδα και οι Έλληνες» η καθηγήτρια Γλωσσολογίας Αμαλία Μόζερ έκανε μια ανασκόπηση της πορείας της ελληνικής γλώσσας με σκοπό να αναδείξει την πραγματική ταυτότητα της αξίας και της σημαντικότητάς της, πέρα από μύθους και ιδεολογικά κατασκευάσματα. Η ελληνική γλώσσα δεν είναι η αρχαιότερη γλώσσα του κόσμου αλλά διαθέτει μακραίωνη και αδιάλειπτη γραπτή τεκμηρίωση ξεκινώντας από τη δεύτερη χιλιετία π.Χ. με τη συλλαβική Γραμμική Γραφή Β’. Λίγους αιώνες αργότερα οι Έλληνες δανείστηκαν τα γράμματα από τους Φοίνικες, αλλά δημιούργησαν τον τύπο του αλφαβήτου που δηλώνει όχι μόνο τα σύμφωνα, αλλά και τα φωνήεντα και στον οποίο στηρίχθηκαν όλα τα μετέπειτα αλφάβητα του δυτικού πολιτισμού. Με την ανάπτυξη των επιστημών, των τεχνών, της ιστοριογραφίας, της φιλοσοφίας, του δράματος και της ποίησης, η κλασική γλώσσα καλλιεργήθηκε ως όργανο έκφρασης σύνθετων εννοιών και λεπτών διακρίσεων. Το κύρος που απέκτησε με τον τρόπο αυτό συνέβαλε στην παγκοσμιοποίησή της με τις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μέσω της χρήσης της ως Κοινής στην Ανατολική Μεσόγειο και, αργότερα, σε όλον σχεδόν τον τότε γνωστό κόσμο. Η ελληνική γλώσσα διχάστηκε με το κίνημα του αττικισμού, που οδήγησε σε μια μακραίωνη πάλη ανάμεσα σε «καθαρές» αρχαΐζουσες μορφές λόγου που προσπαθούσαν να μιμηθούν την κλασσική αττική διάλεκτο και στην καθομιλουμένη, το όργανο της καθημερινής επικοινωνίας. Μια πάλη η οποία μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους πήρε κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις με τραγικά μερικές φορές γεγονότα, και η οποία επιλύθηκε με την καθιέρωση της Νέας Ελληνικής ως επίσημης γλώσσας του ελληνικού κράτους το 1975. Η ελληνική γλώσσα γιγαντώθηκε αλλά και συρρικνώθηκε, δίχασε αλλά και ένωσε, δάνεισε αλλά και δανείστηκε. Μετά την Αναγέννηση το κύρος της κλασικής γλώσσας ώθησε τον αναπτυσσόμενο δυτικό κόσμο και πολιτισμό να χρησιμοποιήσει ελληνικές ρίζες για να εκφράσει τα επιτεύγματα στις τέχνες και τις επιστήμες με την δημιουργία νέας ορολογίας. Αυτές οι νέες λέξεις εισήχθησαν εκ νέου στην ελληνική ως δάνεια ή αντιδάνεια μαζί με μεταφραστικά δάνεια όρων από λατινικές ή άλλες ρίζες, όπως είναι τα ελικόπτερο, αεροπλάνο, χρωμόσωμα, κυβισμός, υπερρεαλισμός, βιολογία, ογκολογία, κ.λπ. Η ύπαρξή τους σε όλες τις γλώσσες τής εξασφάλισε ένα διαφορετικό είδος παγκοσμιοποίησης στη σύγχρονη εποχή. Η Ελληνική επηρέασε τη γλώσσα των πολιτισμών με τους οποίους ήρθε σε επαφή, αλλά και δανείστηκε από αυτούς ένα εκτεταμένο λεξιλόγιο, όπως για παράδειγμα τα θάλασσα, ελαία, δάφνη, χρυσός, φουστανέλα, κλαρίνο, τζατζίκι, κέφι, κ.λπ. Η δύναμη της γλώσσας δεν υποσκάπτεται από τον δανεισμό λέξεων και στοιχείων, αλλά ενισχύεται από τον τρόπο με τον οποίο τα νέα αυτά στοιχεία εντάσσονται στην γλώσσα και γίνονται αναπόσπαστο και οργανικό μέρος της.
Η ελληνική γλώσσα αποτελεί εδώ και τρεις χιλιετίες το όργανο έκφρασης της ελληνικής ταυτότητας και του ελληνικού υλικού και άυλου πολιτισμού. Είναι αυτή που του επέτρεψε να μεγαλουργήσει σε περιόδους μεγαλείου, αλλά και τον βοήθησε να επιβιώσει και να συσπειρωθεί σε δύσκολες στιγμές. Και αυτή είναι η μεγάλη αξία και δύναμή της. Το ΕΚΠΑ από την ίδρυσή του το 1837 μέχρι σήμερα, υπηρετεί συστηματικά την επιστημονική μελέτη, καλλιέργεια και διάδοση της ελληνικής γλώσσας, μέσα από τα προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών των συναφών τομέων και τμημάτων και το εξειδικευμένο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό τους. Η Φιλολογία, η οποία προσέφερε σημαντικό έργο στη μελέτη της γλώσσας και της λογοτεχνίας του ελληνικού κόσμου όλων των περιόδων, αποτέλεσε από την αρχή ένα από τα βασικά αντικείμενα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ, και η εξειδικευμένη επιστημονική μελέτη της γλώσσας μέσα από την επιστήμη της Γλωσσολογίας εισήχθη για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1881 με τον διορισμό του επιφανούς ιστορικού γλωσσολόγου Γεωργίου Χατζιδάκι. Η νέα ελληνική γλώσσα διδάσκεται σε ξένους ήδη από τη δεκαετία του 1950, αρχικά στο πλαίσιο των υπηρεσιών που προσέφερε η Φοιτητική Λέσχη, και από το 1994 στο Διδασκαλείο της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Αναλογιζόμενο την ιστορική του παρακαταθήκη, το ΕΚΠΑ θεωρεί καθήκον του τη στήριξη, καλλιέργεια, μελέτη και διάδοση της ελληνικής γλώσσας με συνέπεια και επιστημονική εγκυρότητα και μακριά από φοβικά σύνδρομα, αντιεπιστημονικές εξάρσεις, ιδεολογικά συνονθυλεύματα και κενές και ανιστόρητες μεγαλοστομίες. Η εκδήλωση αυτή αποτελεί ένα σεμνό τεκμήριο της δέσμευσης του ΕΚΠΑ σε αυτό το καθήκον.
Φωτογραφίες: Δημήτρης Κωνσταντινίδης
Το βίντεο της εκδήλωσης είναι διαθέσιμο στον σύνδεσμο
https://www.youtube.com/watch?v=va84F_inhX4
