Βρισκόμαστε στον Απρίλιο του 1937. Το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών γιορτάζει τα 100 του χρόνια και στο πλαίσιο των εορταστικών εκδηλώσεων απονέμεται ο τίτλος του επίτιμου διδάκτορα σε 162 πρόσωπα. Δύο όμως ξεχωρίζουν, για διαφορετικούς βέβαια λόγους: Ο ένας είναι ο Μπέρνχαρντ Ρουστ, υπουργός Παιδείας της ναζιστικής Γερμανίας. Ο Ρουστ τυγχάνει επίσημης υποδοχής. Γίνεται δεκτός στο υπουργείο Εξωτερικών από τον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος του εγχειρίζει τα διάσημα του Μεγαλόσταυρου του Τάγματος του Φοίνικος. Ο Ρουστ αναγορεύεται πρώτος, ξεχωριστά από το κύριο σώμα των επιτίμων διδακτόρων, και το δίπλωμα του απονέμεται στο Βερολίνο τον Φεβρουάριο του 1938 από τον Πρέσβη της Ελλάδας, Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, με την παρουσία του Κοσμήτορα της Φιλοσοφικής Σχολής, Ιωάννη Καλιτσουνάκη. Όπως αντιλαμβάνεται εύκολα κανείς από το αξίωμά του, ο Ρουστ (που αυτοκτόνησε τον Μάιο του 1945) δεν ήταν κάποιο τυχαίο πρόσωπο για το ναζιστικό καθεστώς. Υπήρξε ο θεμελιωτής του εκναζισμού της γερμανικής εκπαίδευσης, ενώ είχε υποστηρίξει ακόμη και τη φυλετική καταγωγή των Ελλήνων από τους Γερμανούς! Σύμφωνα μάλιστα με δημοσίευμα της εφημερίδας του ναζιστικού κόμματος, Völkisher Beobachter («Λαϊκός Παρατηρητής»), o Ρουστ δέχτηκε το δίπλωμα «επ’ ονόματι και του εθνικοσοσιαλιστικού κινήματος, το οποίο έδωσε νέο νόημα στην παλαιά αγάπη των Γερμανών για την Ελλάδα».
Ο άλλος επίτιμος διδάκτορας τυγχάνει θερμής υποδοχής από τους φοιτητές. Πρόκειται για τον υπουργό Παιδείας της Γαλλίας, Ζαν Ζαι. Είναι το ηγετικό στέλεχος του Ριζοσπαστικού Σοσιαλιστικού Κόμματος που εντάχθηκε στο Λαϊκό Μέτωπο του Λεόν Μπλουμ και δολοφονήθηκε τον Ιούνιο του 1944 από την Μιλίτσια του Νταρνάν, την παραστρατιωτική οργάνωση της κατοχικής κυβέρνησης του Βισύ. Ο Ζαν Ζαι έρχεται με υδροπλάνο της Αιρ Φρανς στον αερολιμένα του Μεγάλου Πεύκου και κατευθύνεται στο ξενοδοχείο της Μεγάλης Βρετανίας. Εκεί, όπως αναφέρουν οι εφημερίδες της εποχής, «εγένετο αντικείμενον θερμοτάτων εκδηλώσεων εκ μέρους υπερχιλίων φοιτητών, οίτινες είχον συγκεντρωθή εκεί δια να τον επευφημήσουν». Μπέρνχαρντ Ρουστ και Ζαν Ζαι: Πράγματι, δύο επίτιμοι διδάκτορες, δύο διαφορετικοί κόσμοι.
Υπάρχουν όμως και άλλοι επίτιμοι διδάκτορες, οι οποίοι ξεχωρίζουν. Ένας από αυτούς είναι ο Χάρολντ Λάσκι, βρετανός καθηγητής και μετέπειτα αρχηγός του εργατικού κόμματος, ο οποίος γίνεται επίτιμος διδάκτορας στη Νομική Σχολή. Αντίθετα τη διάκριση του επίτιμου διδάκτορα της Νομικής Σχολής δεν λαμβάνει ο Φριτς Πρινκσάιμ, τακτικός καθηγητής του Ρωμαϊκού Δικαίου στο Φράιμπουργκ. Σύμφωνα με τη μελέτη της Άννα Καρακατσούλη για τους γερμανούς επίτιμους διδάκτορες του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως «ενημέρωσε το Σώμα ο κοσμήτορας Κωνσταντίνος Τριανταφυλλόπουλος σε συνεδρίαση της Νομικής Σχολής διαγράφηκε από τον αρχικό κατάλογο των προτεινομένων διδακτόρων ‘κατόπιν υποδείξεως της κυβερνήσεως’ … Ο Pringscheim … που περιγράφεται από τον βιογράφο του ως ‘πατριώτης και νομικός’, είχε εκδιωχθεί από την έδρα του λόγω εβραϊκής καταγωγής το 1935».
Στη Φυσικομαθηματική Σχολή υπήρξαν σκέψεις για την επιτιμοποίηση του Άλμπερτ Αϊνστάιν που όμως δεν προχώρησαν, ίσως λόγω του ότι ο Αϊνστάιν ήταν ήδη «κόκκινο πανί» για τους εθνικοσοσιαλιστές. Άλλωστε και όπως ήδη αναφέρθηκε, ο κατάλογος των επίτιμων διδακτόρων διαμορφώνεται ύστερα από έλεγχο και έγκριση του καθεστώτος Μεταξά. Ωστόσο, επίτιμος διδάκτορας γίνεται ο Μαξ Πλανκ, ο μεγάλος γερμανός φυσικός που ανέδειξε τον Αϊνστάιν. Όπως μας πληροφορεί και πάλι η Άννα Καρακατσούλη, λόγω «αντιρρήσεων καθαρά πολιτικού και όχι επιστημονικού χαρακτήρα δύο καθηγητών της Χημείας Τροφίμων, του Γεώργιου Ματθαιόπουλου (πρώην Πρύτανη του Ε.Κ.Π.Α. κατά τα έτη 1928/29) και του μαθητή του, Σπυρίδωνα Γαλανού, η υποψηφιότητα του Einstein δεν προκρίθηκε και αντικαταστάθηκε από τον Max Planck (Βραβείο Νόμπελ 1918). Το επιχείρημα ήταν ότι ο Planck είχε μεν αποχωρήσει από την ενεργό επιστημονική δράση (το 1937 ήταν 79 ετών), αλλά είχε παραμείνει στη Γερμανία». Σε συμβολικό πάντως επίπεδο και εκ των υστέρων, η επιτιμοποίηση του Μαξ Πλανκ αντί του Αϊνστάϊν, όσον αφορά την αντίσταση στον εθνικοσοσιαλισμό, ίσως έχει ακόμη μεγαλύτερη αξία: Τον Ιανουάριο του 1945 εκτελείται από τους ναζί ο νεότερος γιος του Μαξ Πλανκ γατί συμμετείχε σε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944.
Μικρές ιστορίες, οι οποίες όμως δείχνουν πολλά για την κοινωνία, το κράτος και τους θεσμούς. Αρκεί να θυμόμαστε και να παραδειγματιζόμαστε, έστω και σε άλλες συγκυρίες, από τις ιστορίες αυτές.
Σπύρος Βλαχόπουλος
Καθηγητής Νομικής Σχολής Ε.Κ.Π.Α.
Δημοσιεύθηκε στο Βήμα της Κυριακής (Νέες Εποχές) στις 18/8/2024
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.