Επείγουσα ανακοίνωση ΕΚΠΑ για τον καύσωνα

Επείγουσα Ανακοίνωση της Επιτροπής Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων του ΕΚΠΑ για τον επερχόμενο καύσωνα

Τα τελευταία χρόνια, η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τα φαινόμενα ακραίας ζέστης, με δύο χαρακτηριστικές εκφάνσεις να ξεχωρίζουν: τον παρατεταμένο καύσωνα με ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες και το φαινόμενο του θερμικού θόλου (heat dome) κατά την οποία σταθερά υψηλές πιέσεις παγιδεύουν θερμό αέρα στην κατώτερη ατμόσφαιρα, δημιουργώντας ένα «θόλο» που αποτρέπει την ψύξη και εντείνει τη ζέστη.

Αυτές οι καταστάσεις όχι μόνο αυξάνουν τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος σε κρίσιμο βαθμό, αλλά και διατηρούν τη θερμική καταπόνηση για ημέρες ή και εβδομάδες, με σημαντικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συνεχής έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες προκαλεί πολυσυστηματικές διαταραχές, αυξάνοντας τη νοσηρότητα και θνησιμότητα, ιδιαίτερα μεταξύ των ευπαθών πληθυσμών.

Παθοφυσιολογία

Όταν ο ανθρώπινος οργανισμός εκτίθεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ακραία θερμικά φορτία, οι φυσιολογικοί μηχανισμοί διατήρησης της ισορροπίας (ομοιόστασης) αρχίζουν να δυσλειτουργούν ή ανεπαρκούν. Οι βασικές διαταραχές περιλαμβάνουν.

• Ανεπαρκή αποβολή – διασπορά θερμότητας:Όταν ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλλει αποτελεσματικά τη θερμότητα — λόγω μειωμένης εφίδρωσης ή αγγειοδιαστολής — η θερμοκρασία του σώματος αυξάνεται επικίνδυνα, οδηγώντας σε υπερθερμία.
• Διαταραχές ηλεκτρολυτών:Η αφυδάτωση από την αυξημένη απώλεια υγρών διαταράσσει τις συγκεντρώσεις βασικών ηλεκτρολυτών, όπως το νάτριο, το κάλιο και το ασβέστιο. Αυτή η ανισορροπία επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία της καρδιάς και των μυών και συνολικά τη νευρομυϊκή λειτουργία.
• Οξειδωτικό στρες και φλεγμονώδης αντίδραση:Η υπερθερμία προκαλεί κυτταρική βλάβη, ενεργοποίηση φλεγμονωδών μηχανισμών  και απελευθέρωση προφλεγμονωδών κυτταροκινών (π.χ. IL-6, TNF-α) με εικόνα συστηματικής φλεγμονής .
• Μειωμένη αιμάτωση ζωτικών οργάνων:Η καταπόνηση από τη ζέστη μπορεί να προκαλέσει πτώση της αρτηριακής πίεσης, κατακράτηση υγρών και μικροκυκλοφορικές διαταραχές. Έτσι, περιορίζεται η παροχή οξυγόνου σε ευαίσθητα όργανα όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά και οι νεφροί, οδηγώντας σε ισχαιμικές βλάβες.

Κλινικές Εκδηλώσεις

Η θερμική καταπόνηση μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την ένταση, τη διάρκεια της έκθεσης και την ευαλωτότητα του ατόμου. Από ήπιες ενοχλήσεις έως απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις, οι κλινικές εικόνες περιλαμβάνουν:

• Θερμική εξάντληση:Πρόκειται για μια πρώιμη και συχνή εκδήλωση, που χαρακτηρίζεται από έντονη κόπωση, ζάλη, ταχυκαρδία, μυϊκές κράμπες, αυξημένη εφίδρωση. Το άτομο εμφανίζει γενική αδυναμία και συχνά αίσθημα λιποθυμίας.
• Θερμοπληξία: Η πιο σοβαρή μορφή θερμικής καταπόνησης. Αποτελεί επείγουσα ιατρική κατάσταση έκτακτης ανάγκης και εκδηλώνεται με υψηλό πυρετό (συνήθως άνω των 40°C), νευρολογικές διαταραχές όπως σύγχυση, λήθαργο ή σπασμούς, ενώ χαρακτηριστικό είναι η απουσία εφίδρωσης. Εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, μπορεί να εξελιχθεί σε πολυοργανική ανεπάρκεια.
• Επιδείνωση χρόνιων νοσημάτων: Τα καρδιαγγειακά επεισόδια (όπως οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου), οι αναπνευστικές κρίσεις (άσθμα, ΧΑΠ), αλλά και η νεφρική δυσλειτουργία, επιδεινώνονται σημαντικά υπό συνθήκες αφυδάτωσης και ηλεκτρολυτικών διαταραχών.
• Ηπατική και νευρολογική βλάβη: Σε βαριές περιπτώσεις, η υπερθερμία μπορεί να οδηγήσει σε ιστική νέκρωση του ήπατος και σε σοβαρή εγκεφαλική δυσλειτουργία (εγκεφαλοπάθεια), με απώλεια συνείδησης ή ακόμη και κώμα.

Ευπαθείς Πληθυσμιακές Ομάδες

Ορισμένες κατηγορίες του πληθυσμού είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις επιπτώσεις της θερμικής καταπόνησης, είτε λόγω φυσιολογικών περιορισμών είτε λόγω παθολογικών καταστάσεων που μειώνουν την ικανότητα του οργανισμού να προσαρμοστεί στη ζέστη. Τέτοιες πληθυσμιακές ομάδες είναι:

• Ηλικιωμένοι: Διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο, καθώς παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα θερμορύθμισης, συχνά πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, ενώ είναι πιθανό να έχουν περιορισμένη πρόσληψη υγρών και μειωμένη αίσθηση δίψας.
• Βρέφη και νήπια: Οι μηχανισμοί ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματός τους δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως, γεγονός που τα καθιστά ιδιαιτέρως ευάλωτα σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας.
• Άτομα με χρόνια νοσήματα: Καρδιοπαθείς, νεφροπαθείς, ασθενείς με χρόνια αναπνευστικά ή νευρολογικά προβλήματα είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν επιπλοκές, καθώς η θερμική καταπόνηση αποσταθεροποιεί την ήδη εύθραυστη ομοιόστασή τους.
• Άτομα με ψυχιατρικα νοσήματα: Εκτός από τις δυσκολίες στην αντίληψη του κινδύνου ή στην αυτοφροντίδα, πολλά από τα φαρμακευτικά σχήματα που λαμβάνουν (όπως αντιψυχωσικά) επηρεάζουν τη θερμορύθμιση του σώματος.
• Εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους και αθλητές: Η αυξημένη σωματική δραστηριότητα με αυξημένη μεταβολική παραγωγή θερμότητας σε συνδυασμό με την έκθεση στον ήλιο και τις υψηλές θερμοκρασίες αυξάνει σημαντικά τη θερμική επιβάρυνση, με αποτέλεσμα τον υψηλότερο κίνδυνο αφυδάτωσης και θερμικής εξάντλησης.

Πρόληψη και Αντιμετώπιση

Η πρόληψη της θερμικής καταπόνησης ξεκινά με την έγκαιρη αναγνώριση των κινδύνων και την υιοθέτηση πρακτικών μέτρων που προστατεύουν την υγεία, ιδιαίτερα σε περιόδους υψηλού θερμικού φορτίου. Η έγκαιρη παρέμβαση σώζει ζωές και μειώνει σημαντικά τις επιπλοκές.

• Επαρκής Ενυδάτωση: Η συστηματική πρόσληψη υγρών — ακόμη και χωρίς αίσθημα δίψας — αποτελεί βασικό προληπτικό μέτρο. Καλό είναι να αποφεύγονται τα αλκοολούχα και τα καφεϊνούχα ποτά, που έχουν διουρητική δράση και εντείνουν την αφυδάτωση.
• Προσαρμογή περιβαλλοντικών συνθηκών: Η παραμονή σε σκιερά ή κλιματιζόμενα σημεία, η αποφυγή δραστηριοτήτων κατά τις θερμότερες ώρες της ημέρας, και η χρήση δροσερού, ανοιχτόχρωμου ρουχισμού συμβάλλουν ουσιαστικά στην αποφόρτιση του οργανισμού από τη ζέστη.
• Ιατρική παρακολούθηση: Ευπαθείς ομάδες θα πρέπει να παρακολουθούνται συστηματικά, ιδιαίτερα τις ημέρες καύσωνα. Η άμεση αναγνώριση συμπτωμάτων όπως κόπωση, ζάλη ή σύγχυση επιτρέπει την έγκαιρη παρέμβαση πριν την επιδείνωση της κατάστασης και την εμφάνιση συμπτωμάτων θερμικής εξάντλησης ή θερμοπληξίας
• Αντιμετώπιση της Θερμοπληξίας: Η θερμοπληξία είναι μια επείγουσα κατάσταση που απαιτεί άμεση δράση. Προτεραιότητα έχει η ταχεία μείωση της θερμοκρασίας σώματος μέσω φυσικών μεθόδων ψύξης (ψυχρά επιθέματα, εμβάπτιση σε δροσερό νερό, χρήση ανεμιστήρων). Παράλληλα, είναι απαραίτητη η ενυδάτωση με ισοτονικά υγρά και η διόρθωση των ηλεκτρολυτικών διαταραχών. Αν χρειαστεί, εφαρμόζεται υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών σε νοσοκομειακό περιβάλλον.

Συμπέρασμα

Η αυξανόμενη συχνότητα και διάρκεια των καυσώνων, καθώς και των φαινομένων θερμικού θόλου, αποτελούν πλέον ένα κρίσιμο ζήτημα δημόσιας υγείας. Η βαθύτερη κατανόηση της παθοφυσιολογίας και της κλινικής εικόνας της θερμικής καταπόνησης είναι απαραίτητη, όχι μόνο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση των περιστατικών, αλλά και για την πρόληψη σοβαρών επιπλοκών σε ευάλωτους πληθυσμούς.

Η λήψη προληπτικών μέτρων και η έγκαιρη ιατρική παρέμβαση αποτελούν βασικούς πυλώνες στη μείωση των συνεπειών αυτών των φαινομένων.

Η Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών απευθύνει έκκληση προς όλους τους επαγγελματίες υγείας, τους κρατικούς φορείς και την ευρύτερη κοινωνία να ενισχύσουν την ενημέρωση, την εκπαίδευση και τη διατομεακή συνεργασία. Μόνο μέσα από συντονισμένες και ολιστικές δράσεις μπορούμε να διασφαλίσουμε την προστασία της δημόσιας υγείας απέναντι σε μια πραγματικότητα που εξελίσσεται με αυξανόμενη ένταση.