Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου: Η ψυχική υγεία στην εργασία και η νέα εποχή της εργασιακής ευεξίας

Συνέντευξή  στην Ειδική Έκδοση “Wellness Leaders” στο  ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ (22-6-25). Ο καθηγητής Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ, Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου, μιλάει για τις σύγχρονες προκλήσεις της ψυχικής υγείας στον εργασιακό χώρο και τον κρίσιμο ρόλο της ηγεσίας και της φιλοσοφίας στην προώθηση της εργασιακής ευεξίας.

Mε πλούσιο ακαδημαϊκό και ερευνητικό έργο στην ψυχολογία, τη φιλοσοφία και την εκπαίδευση, o Αλέξανδρος-Σταμάτιος Αντωνίου, καθηγητής Ψυχολογίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναλύει τα βασικά ζητήματα που επηρεάζουν την ψυχική υγεία στον σύγχρονο εργασιακό χώρο, εξετάζει τις προοπτικές για μια ουσιαστική και βιώσιμη εργασιακή ευεξία στην Ελλάδα και αναδεικνύει τον κρίσιμο ρόλο της ηγεσίας.

Πώς εξελίσσεται σήμερα η έννοια της “εργασιακής ευεξίας” στην Ελλάδα και ποιοι είναι οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι που απειλούν την ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας;

Η έννοια της εργασιακής ευεξίας στην Ελλάδα εξελίσσεται σήμερα με αργούς αλλά σταθερούς ρυθμούς. Η ψυχική υγεία στον χώρο εργασίας αρχίζει πλέον να αποκτά μια πιο συνειδητοποιημένη μορφή και να λαμβάνει σαφή κατεύθυνση, αν και εξακολουθούν να υφίστανται ακόμη σημαντικά εμπόδια τόσο στην ελληνική πραγματικότητα όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα είναι η έλλειψη οργανωμένης πολιτικής πρόληψης για την ψυχική υγεία στους εργασιακούς χώρους. Η πρόληψη είναι καίρια, και πολλοί οργανισμοί σήμερα, έχουν αρχίσει να το αντιλαμβάνονται και λαμβάνουν μέτρα.

Παράλληλα, το στρες που δημιουργούν οι επισφαλείς εργασιακές συνθήκες και η δυσκολία στην επίτευξη ισορροπίας μεταξύ εργασιακής και προσωπικής ζωής (work-life balance) αποτελούν σοβαρές προκλήσεις που επιβαρύνουν την ψυχική υγεία των εργαζόμενων.

Η εργασιακή ευεξία δεν αφορά μόνο την αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων και του εργασιακού στρες, αλλά περιλαμβάνει και την προώθηση της ψυχικής ανθεκτικότητας, την επαγγελματική ικανοποίηση (job satisfaction), την ενδυνάμωση της αίσθησης του «ανήκειν», καθώς και την αίσθηση νοήματος και σκοπού που έχει ο/η εργαζόμενος/η εντός του χώρου εργασίας του.

Πιστεύετε ότι οι ελληνικές επιχειρήσεις έχουν αρχίσει να επενδύουν ουσιαστικά στην ψυχική υγεία των εργαζομένων ή πρόκειται ακόμη για μια θεωρητική “μόδα” χωρίς πραγματικό αντίκρισμα;

Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο, όπου παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον σχετικά με θέματα ψυχικής υγείας και ψυχοσωματικής ισορροπίας στο εργασιακό περιβάλλον. Το ζητούμενο είναι αν ο υφιστάμενος δημόσιος διάλογος συνοδεύεται και από ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις ή περιορίζεται απλά σε επιφανειακές, επικοινωνιακού χαρακτήρα διακηρύξεις.

Η ενίσχυση της ψυχοσωματικής κατάστασης των εργαζόμενων μέσω άμεσα εφαρμόσιμων παρεμβάσεων που υποστηρίζονται από coaching και πρακτικές ενδυνάμωσης και ενίσχυσης της ψυχολογικής ασφάλειας φαίνεται να αποδίδει. Ωστόσο, είναι σημαντικό να ξεπεραστεί η νοοτροπία που θεωρεί την ψυχική ευεξία ως «πολυτέλεια» ή αποκλειστική ευθύνη του ίδιου του εργαζόμενου. Οι οργανισμοί καλούνται να υιοθετήσουν συστηματικές δράσεις προληπτικού χαρακτήρα προκειμένου να περιορίσουν βασικούς παράγοντες κινδύνου και να ενισχύσουν την ψυχική ευεξία των εργαζομένων τους. Μόνο έτσι η επένδυση στην ψυχική υγεία θα πάψει να λογίζεται ως «μόδα» και θα μετατραπεί σε ουσιαστική πρακτική με απτά αποτελέσματα.

Ποιος είναι ο ρόλος της φιλοσοφίας – και ειδικά της ελληνικής ηθικής φιλοσοφίας – στην αναζήτηση της ευεξίας και της ψυχικής ισορροπίας σήμερα;

Πιστεύω ότι οι επιστημονικοί κλάδοι της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας και της εκπαίδευσης συγκλίνουν σε έναν βασικό στόχο: στη συμβολή τους προς την πολύπλευρη κατανόηση και την αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου, πέρα από επιμέρους ρόλους όπως προϊστάμενου ή υφιστάμενου.

Η ελληνική ηθική φιλοσοφία μπορεί να έχει σημαντική συνεισφορά στην ενίσχυση της εργασιακής «ευδαιμονίας» μέσω της εσωτερικής ενδυνάμωσης και της νοηματοδότησης του βίου των σύγχρονων εργαζόμενων. Η καλλιέργεια των αρετών και αξίες όπως η μεσότητα και η αυτογνωσία μπορούν να λειτουργήσουν ως θεμέλια ψυχικής ανθεκτικότητας και ουσιαστικής εργασιακής ευεξίας αποτελώντας ισχυρά αντίδοτα στις πολλαπλές ψυχοπιεστικές καταστάσεις των σημερινών εργασιακών χώρων. Η σύνδεση αυτών των φιλοσοφικών αρχών με τη θετική ψυχολογία και την υπαρξιακή ψυχοθεραπεία ενισχύει τη συνολική κατανόηση της ψυχικής υγείας υπό το πρίσμα της νοηματοδοτημένης ζωής, της εστίασης στις πανανθρώπινες αξίες και της προσωπικής ολοκλήρωσης.

Τι σημαίνει “ηγέτης ευεξίας” στο σήμερα; Ποια χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένας σύγχρονος ηγέτης που θέλει να εμπνέει χωρίς να εξουθενώνει;

Ο «ηγέτης ευεξίας» συνιστά ένα νέο πρότυπο ηγεσίας, απόλυτα αναγκαίο για τον 21ο αιώνα. Δεν πρόκειται απλώς για έναν αποτελεσματικό διαχειριστή ή  προϊστάμενο, αλλά για έναν πραγματικό ηγέτη που έχει κατανοήσει σε βάθος την αμφίδρομη σχέση μεταξύ  ψυχοσωματικής ευεξίας εργαζόμενων και παραγόντων όπως αποδοτικότητα, καινοτομία και στυλ ηγεσίας σε συνάρτηση με τα επίπεδα ανταγωνιστικότητας των οργανισμών και εν τέλει της μακροπρόθεσμης βιωσιμότητάς τους.