του Hervé Georgelin, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών
Εδώ και τρία χρόνια, στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών, στο εαρινό εξάμηνο λαμβάνει χώρα ένα πτυχιακό μάθημα εισαγωγής στα σύγχρονα Δυτικά Αρμενικά. Ωστόσο, το μάθημα αυτό προσφέρεται μόνο για τους φοιτητές και τις φοιτήτριες της α’ κατεύθυνσης (της τουρκικής γλώσσας) του τμήματος και αποκλείει ως τώρα εκείνους της β’ κατεύθυνσης (της γεωπολιτικής και ιστορίας). Επίσης, τα τελευταία τέσσερα χρόνια, διδάσκω και ένα μάθημα Αρμενικής Ιστορίας με έμφαση στην Οθωμανική εμπειρία των Αρμενίων το οποίο, αντίστροφα, προσφέρεται στη β’ κατεύθυνση και αποκλείεται στην α’ κατεύθυνση. Αυτά τα μαθήματα, παρόλο τους ετεροαποκλεισμούς, έχουν σε σταθερή βάση προσελκύσει το ενδιαφέρον και τη φιλομάθεια του φοιτητικού κοινού. Εξυπακούεται, μεγάλη μου επιθυμία θα ήταν, σε πρώτο πλάνο, τα εν λόγω μαθήματα να είναι ανοιχτά για το σύνολο των φοιτητών/τριών του τμήματος ώστε να μην αποκόβεται η Γλώσσα από την Ιστορία αλλά και σε δεύτερο πλάνο, να καταστούν εξίσου ανοιχτά και προσβάσιμα για τα άλλα τμήματα της Φιλοσοφικής ή των Πολιτικών Επιστημών.
Σκοπός των μαθημάτων είναι η συνειδητοποίηση των φοιτητών ότι υπήρχε ένας σημαντικός άλλος χριστιανικός πληθυσμός, δίπλα στους Ρωμιούς, στην οθωμανική αυτοκρατορία, ο οποίος πέρασε από παρόμοια ιστορικά στάδια με τους ελληνορθόδοξους, αν και τα ιστορικά αποτελέσματα δεν συγκρίνονται πλήρως. Ο Οθωμανικός Αρμενικός πληθυσμός σφαγιάστηκε σε υψηλό βαθμό το 1915 και οι περισσότεροι απόγονοι των επιζησάντων βρίσκονται έξω από την νυν τουρκική επικράτεια. 100 000 περίπου Αρμένιοι της δυτικής Μικράς Ασίας έφτασαν στην Ελλάδα το 1922 και κάποιοι εγκαταστάθηκαν οριστικά εδώ. Τα ίχνη τους, από αρχιτεκτονική άποψη, είναι ακόμα φανερά: εκκλησίες (η αρμενική αποστολική μητρόπολη της πλατείας Κουμουνδούρου, η αποστολική εκκλησία του Αγίου Ιακώβου της Νίκαιας, το αρμενικό προτεσταντικό συγκρότημα αμέσως δίπλα της), σχολεία (το αρμενικό γυμνάσιο της Νίκαιας, π.χ.). Θα προσθέσω, επίσης, το γεγονός ότι στην Ευριπίδου π.χ., αλλά και αλλού όπως στην Αιόλου ή κοντά, υπάρχουν πινακίδες που θυμίζουν την αρμενική καταγωγή των ιδρυτών των καταστημάτων.
Στη Θεσσαλονίκη, στην ελληνική Μακεδονία γενικά όπως και στην ελληνική Θράκη, ο προσεκτικός παρατηρητής μπορεί να αντιληφθεί την διακριτική παρουσία άλλων χριστιανών πλήρως εντεταγμένων στην σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Για όσους έχουν πρόσβαση στην εσωτερική ζωή αυτού του πληθυσμού, εμφανίζεται με λίγο κόπο μια πλούσια ιστορία και ένα ζωντανό παρόν. Οι Αρμένιοι της Ελλάδος έχουν ακόμα ένα καθημερινό τύπο στα αρμενικά: www.azator.gr. Το περιοδικό Αρμενικά που δημοσιεύεται στα ελληνικά ενημερώνει επίσης το ευρύ κοινό για τρέχοντα και πολιτισμικά θέματα.
Οι Αρμένιοι της Ελλάδος είναι μόνο ένα κομμάτι της παγκόσμιας αρμενικής Διασποράς. Από το Παρίσι ως το Λος Άντζελες, περνώντας από τη Βηρυτό, το Χαλέπι και τη Νέα Υόρκη ή την Αργεντινή, έχω μιλήσει παντού αρμενικά ή διατηρώ με όλα αυτά τα μέρη αλληλογραφία στα αρμενικά, τη γλώσσα που είχαν φέρει μαζί τους οι πρόσφυγες από την εγκληματική Οθωμανική Αυτοκρατορία στους καινούργιους τόπους ζωής χωρίς προοπτική επιστροφής («sans retour possible» όπως έγραφαν στα προσωρινά διαβατήρια Νάνσεν μετά από το 1922 για εκείνους τους επιζήσαντες Οθωμανούς Αρμενίους τους οποίους δεν ήθελε η κεμαλική Τουρκία). Έχει γραφεί σημαντική λογοτεχνία στα αρμενικά στην οθωμανική περίοδο αλλά και στη μετα-οθωμανική Διασπορά με πρωτότυπες θεματολογίες όπως: η δυσκολία της προσαρμογής σε ξένες κοινωνίες, η αδυνατότητα της συνέχειας χωρίς εκσυγχρονισμό, η σκληρότητα των επιζησάντων μεταξύ τους, η νοσταλγία για όσους και όσα χάθηκαν, οι πειρασμοί των δυτικών κοινωνιών, η εξιδανίκευση των ντόπιων που δεν πέρασαν από την κόλαση του εκτοπισμού, των σφαγών και των καταστροφών κλπ. Η αρμενική κοινότητα της σύγχρονης Τουρκίας, επίσης, προσφέρει ως σήμερα ζωντανό τύπο με δυο καθημερινές εφημερίδες: η Μαρμαρά www.normarmara.com και η Ζαμανάκ www.jamanak.com. Σημαντικότερο κατεξοχήν φαινόμενο είναι η ίδρυση του δίγλωσσου εβδομαδιαίου περιοδικού Αγκός www.agos.com από τον Χραντ Ντινκ (Τούρκος πολίτης αρμενικής καταγωγής από τη Μαλάτια που δολοφονήθηκε στο πεζοδρόμιο μπροστά στο κτήριο της εφημερίδας του, ενώ δεν είχε ποτέ σκοπό ούτε να μεταναστεύσει ούτε να βλάψει τους Τούρκους του συμπατριώτες αλλά φιλοδοξούσε μόνο να ενημερώσει το αναγνωστικό του κοινό για την ιστορία, την επικαιρότητα των Αρμενίων στην Τουρκία, των απογόνων των εξισλαμισθέντων Αρμενίων του 1915 που είναι εκατοντάδες χιλιάδες στην σημερινή Τουρκία). Η πεφωτισμένη και δημοκρατική δραστηριότητά του ήταν υπερβολική για τη σημερινή γείτονα-χώρα. Επίσης και κατά παρόμοιο τόνο και συγκριτική ποιότητα στις πρωτοβουλίες τους, ο εκδοτικός οίκος Αράς www.arasyayincilik.com προσφέρει από τα 1990 στο κοινό τουρκικής γλώσσας αλλά και στους αρμενοφώνους ανά τον κόσμο πρόσβαση στη σύγχρονη λογοτεχνία των Αρμενίων της Τουρκίας όπως και στην ιστορία τους.
Τα μαθήματα που παραδίνω μυούν τους φοιτητές σε έναν άγνωστο κόσμο που μοιάζει σαν δίδυμο στον ελληνικό. Είναι ιδανικός δρόμος έξω από τον ελληνικό εθνοκεντρισμό όπως και έξω από την τουρκική επίσημη εθνικιστική ρητορική. Σύγχρονοι ιστορικοί επιβάλλεται να απελευθερωθούν από παρόμοια εμπόδια. Γλωσσολόγοι ανακαλύπτουν μια σπάνια ζωντανή γλώσσα ινδοευρωπαϊκής καταγωγής που μοιράζεται όμως χαρακτηριστικά με όλες τις διπλανές γλώσσες στο λεξικογραφικό επίπεδο (αλάτι →agh/աղ), στο συντακτικό (ρήμα στο τέλος της πρότασης όπως στα τουρκικά και περσικά), στη μορφολογία (έλλειψη γραμματικού γένους όπως στα τουρκικά και περσικά), κλπ.
Αξίζουν οι σύγχρονες αρμενικές σπουδές να κατακτήσουν μια θέση στο πλαίσιο των ανατολικών σπουδών στο ΕΚΠΑ[1]. Καταβάλλω κάθε προσπάθεια με αυτόν τον σκοπό κάθε μέρα.
[1]Η Θεολογική Σχολή της ΕΚΠΑ διοργανώνει μαθήματα κλασσικών αρμενικών. Είμαι απόφοιτος αυτού του κύκλου μαθημάτων. Ο υπεύθυνος είναι ο καθηγητής Δημήτριος Μόσχος και ο διδάσκων ήταν ο Γκεβόργκ Καζαριάν.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.