Άρθρο του αναπληρωτή καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλη Μαριόρα για τον Αγά Χαν Δ΄

Στις 4 Φεβρουαρίου έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 88 ετών ο πρίγκηπας Σαχ Καρίμ Αλ Χουσάινι, ευρύτερα γνωστός ως Αγά Χαν Δ΄, ο 49^ος κληρονομικός ιμάμης των Ισμαηλιτών σιιτών μουσουλμάνων, ο οποίος θεωρούνταν απευθείας απόγονος του Προφήτη Μωάμεθ. Ο τίτλος Αγά Χαν χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά το 1817 για τους πνευματικούς ηγέτες των Ισμαηλιτών. Ο Καρίμ Αγά Χαν υπήρξε ο μεγαλύτερος γιος του Αλί Χαν (1911-1960) και της Ταγιαντβάλα Αγά Χαν, δηλαδή της Τζόαν Γιαρντ-Μπούλερ (1908-19997), κόρης Βρετανού βαρόνου. Ο πατέρας του είχε παντρευτεί και με την διάσημη χολυγουντιανή ηθοποιό Ρίτα Χέιγουορθ. Ήδη ορίστηκε ως Ε΄ Αγά Χαν και 50 ^ος ιμάμης ο μεγαλύτερος γιος του Ραχίμ Αλ Χουσάινι.

Ο Καρίμ Αγά Χαν ήταν ένας από τους σπουδαιότερους εκτροφείς αλόγων ιπποδρομιών με διεθνείς επιτυχίες στον τομέα αυτό, υπερπολυτελή βίο αλλά και ορισμένα σκιώδη σημεία τόσο στην προσωπική όσο και στην επιχειρηματική ζωή του καλλιεργώντας μυθιστορηματικό πλέγμα για την αναμφίβολα πολυτάραχη δράση του. Σε καμία περίπτωση όμως οι σκιές αυτές δεν απομειώνουν τον θετικό και πολύπλευρο αντίκτυπο του συνολικού έργου του.

Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η φιλανθρωπική του δράση μέσω του Ιδρύματος Αγά Χαν, ενώ πολύ ενεργά υποστήριξε τη διάσωση και προβολή της ισλαμικής αρχιτεκτονικής μέσω του Προγράμματος Αγά Χαν για την Ισλαμική Αρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ και στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Μασαχουσέτης θεσμοθετώντας και ετήσιο βραβείο Αγά Χαν για την Αρχιτεκτονική. Παράλληλα λειτουργούσε και το Ίδρυμα Αγά Χαν για τον Πολιτισμό, το Ταμείο Οικονομικής Ανάπτυξης Αγά Χαν, ενώ πρωταγωνίστησε και στον τομέα των Μέσων Ενημέρωσης με το Nation Media Group, τον μεγαλύτερο ανεξάρτητο οργανισμό μέσων ενημέρωσης στην ανατολική και κεντρική Αφρική.

Το τεράστιο φιλανθρωπικό έργο του αποδεικνύεται περίτρανα από τις επενδύσεις που έκανε σε μερικά από τα πιο φτωχά κράτη σε ολόκληρο τον κόσμο, με ορόσημο μεταξύ αυτών την ίδρυση υδροηλεκτρικών σταθμών στην Ουγκάντα. Ο ίδιος, αν και ήταν ένας από τους πλουσιότερους μουσουλμάνους επενδυτές, μέλος του διεθνούς jet set, πάντοτε προσπαθούσε να προβάλλει ως προαπαιτούμενο για την απόκτηση και χρήση του πλούτου την ηθική. Αυτό το εφάρμοζε στην πράξη προσφέροντας σημαντική οικονομική ενίσχυση σε αναπτυσσόμενα κράτη, ώστε να ισχυροποιηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο.

Χαρακτηριστική αυτής της φιλανθρωπικής πεποίθησής του είναι η δήλωση «αν κανείς ταξιδέψει στον αναπτυσσόμενο κόσμο θα αντιληφθεί ότι η ένδεια είναι το αίτιο της απόλυτης απελπισίας. Για να βγει κανείς από αυτή μπορεί να κάνει χρήση κάθε μέσου…Η παροχή βοήθειας προς τους φτωχούς με την επιχειρηματική δράση προσφέρει μια ασπίδα προστασίας εναντίον του εξτρεμισμού». Η επιχειρηματική, κοινωνική αλλά και πολιτική φιλοσοφία του που αναδεικνύει σε κομβική παράμετρο την κοινωνική στοχοθεσία των επιχειρήσεών του υποστηρίζει σε μέγιστο βαθμό τους εμπερίστατους πληθυσμούς προσφέροντάς τους σημαντική ανακούφιση στις ασφυκτικές ανάγκες τους. Η μεγάλη οικονομική επιφάνειά του και ο αισθητά πολυτελής βίος του δεν αντιφάσκουν με την ιδιότητα του πνευματικού ηγέτη των απανταχού Ισμαηλιτών μουσουλμάνων. Ο ίδιος έχοντας υιοθετήσει απόλυτα τον δυτικό τρόπο ζωής προσπαθούσε διαρκώς να αποδείξει ότι «ο ιμάμης φροντίζει για την ποιότητα ζωής και την οικονομική ευημερία των ανθρώπων που καθοδηγεί πνευματικά».

Ο πρίγκηπας Καρίμ Αγά Χαν ανέλαβε την ηγεσία των Ισμαηλιτών το 1957, όταν ήταν 20 ετών. Οι Ισμαηλίτες μουσουλμάνοι αποτελούν ένα από τα παρακλάδια του σιιτικού Ισλάμ και αριθμούν περίπου 15 εκατομμύρια πιστούς κυρίως στο Πακιστάν, στην Ινδία, στο Αφγανιστάν, στην Αφρική αλλά και σε Ευρώπη και Αμερική. Οι Ισμαηλίτες, ή αλλιώς Επταδιστές, είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος πληθυσμιακά σιιτικός κλάδος μετά από τους Ιμαμίτες ή Δωδεκαδιστές. Τόσο οι Ισμαηλίτες όσο και οι Ιμαμίτες αποτελούν κλάδους του ιμαμικού σιιτισμού, σύμφωνα με τον οποίο ο μουσουλμάνος ηγέτης των πιστών ορίζεται με θεϊκή εντολή και ο άμεσος διάδοχος του Προφήτη Μωάμεθ έπρεπε να ήταν ο εξάδελφός του ο Αλί. Οι Ισμαηλίτες και οι Ιμαμίτες αναγνωρίζουν τους διαδόχους του Μωάμεθ και του γαμπρού του Αλί ως ηγέτες των μουσουλμάνων, αλλά διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τη γραμμή διαδοχής των ιμάμηδων μετά από τους έξι πρώτους, τους οποίους αποδέχονται και οι δύο. Επίσης, υπάρχουν και οι Ζαϊντιστές, κυρίως στη βόρεια Υεμένη.

Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες είπε για τον Αγά Χαν ότι υπήρξε «σύμβολο ειρήνης, ανεκτικότητας και συμπόνιας στον ταραγμένο κόσμο μας». Η απώλεια της προσωπικής λάμψης του Αγά Χαν και της εμβέλειας του στον αγώνα για την καταπολέμηση της φτώχειας και στο διαθρησκειακό διάλογο σύντομα θα γίνει παραπάνω από αισθητή. Ο διαθρησκειακός διάλογος καθίσταται περισσότερο από ποτέ απαραίτητος «στον ταραγμένο κόσμο μας», καθώς λίγοι ριζοσπαστικοποιημένοι μουσουλμάνοι προσπαθούν να επιβάλλουν ακραία ιδεολογία στην παγκόσμια σκακιέρα. Η πάγια θέση του Αγά Χαν, ότι η υποστήριξη και η ανάπτυξη των φτωχότερων κρατών και ανθρώπων, αποτελεί την καλύτερη μέθοδο καταπολέμησης του εξτρεμισμού κάθε είδους από όπου κι αν προέρχεται.

Πρώτη δημοσίευση: εφημερίδα ΝΕΑ

Ο Μιχάλης Μαριόρας είναι αναπληρωτής καθηγητής Ιστορίας Θρησκευμάτων, Ε.Κ.Π.Α.