Οκαρκίνος έχει λάβει τη μορφή επιδημίας. Με βάση τα στοιχεία του Globocan το 2020 διαγνώστηκαν περίπου 20 εκατ. νέα περιστατικά καρκίνου, ενώ κατεγράφησαν περίπου 10 εκατομμύρια θάνατοι και για τα δύο φύλα και σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Ωστόσο, τα στοιχεία φαίνεται να είναι αρκετά πιο δυσοίωνα για το μέλλον, αφού το 2040 υπολογίζεται να διαγνωστούν περίπου 30 εκατομμύρια περιστατικά καρκίνου και 16 εκατομμύρια θάνατοι από καρκίνο.

Αρκετοί άνθρωποι με ιστορικό καρκίνου στην οικογένειά τους ανησυχούν για την πιθανότητα να αναπτύξουν τη νόσο. Είναι σίγουρο ότι ένα θετικό οικογενειακό ιστορικό καρκίνου είναι επιβαρυντικός παράγοντας. Ωστόσο, τα καλά νέα είναι ότι ο κίνδυνος μπορεί να αποφευχθεί με αλλαγές στον τρόπο ζωής μας. Τέτοιοι είναι παράγοντες που συνδέονται με τις συνήθειές μας (κάπνισμα, αλκοόλ, ανθυγιεινή διατροφή, έλλειψη φυσικής δραστηριότητας), περιβαλλοντικοί παράγοντες (μόλυνση του περιβάλλοντος) αλλά και μεταβολικοί παράγοντες (παχυσαρκία, υπεργλυκαιμία) και συνδέονται με έναν μεγάλο αριθμό θανατηφόρων καρκίνων.

Συγκεκριμένα, σε μια πρόσφατη μελέτη στο περιοδικό CA Cancer Journal for Clinicians, ερευνητές ανέλυσαν δεδομένα του 2019 που αφορούσαν περιστατικά καρκίνου σε ενηλίκους 30 ετών και άνω στις ΗΠΑ, και υπολόγισαν ότι στο 40% των περιπτώσεων ο καρκίνος προκαλείται από παράγοντες του τρόπου ζωής των ασθενών που θα μπορούσαν να αλλάξουν. Αυτό σημαίνει ότι μπορούμε να μειώσουμε τον κίνδυνο να πάθουμε καρκίνο αν αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας. Η γενετική προδιάθεση ευθύνεται για μόλις το 10% των καρκίνων και σε αρκετές περιπτώσεις ο καρκίνος ξεκινά από τυχαία λάθη στην αντιγραφή του DNA μέσα στα κύτταρά μας. Ωστόσο, υπάρχουν αρκετά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τον κίνδυνο να πάθουμε καρκίνο.

Καπνίζουμε;

Το κάπνισμα όπως είναι γνωστό, αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου σε διάφορα όργανα, ειδικά στους πνεύμονες. Η πιθανότητα αυξάνεται με τα έτη που κάποιος καπνίζει, αλλά δεν είναι ποτέ αργά να το διακόψουμε. Η διακοπή καπνίσματος ακόμη και σε μεγάλες ηλικίες μπορεί να μειώσει σημαντικά τον κίνδυνο. Το κάπνισμα σχετίζεται με περίπου 9 εκατομμύρια θανάτους ετησίως παγκοσμίως, που δεν οφείλονται μόνο στον καρκίνο αλλά και σε πνευμονοπάθεια και καρδιοπάθεια.

Φαίνεται ότι η διακοπή του καπνίσματος μειώνει τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου και κάποιος που έχει διακόψει το κάπνισμα πριν από 15 χρόνια έχει μειώσει κατά το ήμισυ την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του πνεύμονα, ενώ στα 20 χρόνια μειώνεται σχεδόν στο επίπεδο ενός φυσιολογικού ατόμου ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου κεφαλής και τραχήλου. Τα νέα παράγωγα καπνού είναι επίσης επικίνδυνα (π.χ. το ηλεκτρονικό τσιγάρο).

srthsrt

Αλκοόλ και παχυσαρκία

Το αλκοόλ ακόμα και σε μικρές ποσότητες μπορεί να αυξήσει την πιθανότητα ανάπτυξης διαφόρων τύπων καρκίνου. Ειδικά οι γυναίκες δεν πρέπει να πίνουν πάνω από ένα ποτό την ημέρα ενώ δεν υπάρχει ομοφωνία για την ποσότητα αλκοόλ που είναι ασφαλής.

Η παχυσαρκία δε, αυξάνει την πιθανότητα ανάπτυξης τουλάχιστον 13 τύπων καρκίνου. Μια δίαιτα πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, όσπρια και η μείωση της πρόσληψης κόκκινου κρέατος και επεξεργασμένων τροφίμων, σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο καρκίνου. Τα ίδια θετικά αποτελέσματα έχει και η άσκηση ακόμα και όταν δεν οδηγεί σε απώλεια βάρους.

Οι λοιμώξεις επίσης ευθύνονται για ανάπτυξη καρκίνου. Για το 2018, 2.200.000 νέα περιστατικά καρκίνου αποδόθηκαν σε λοιμώξεις.

Τα εμβόλια

Πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας ότι τα εμβόλια είναι πολύ σημαντικά στην πρόληψη αυτών των καρκίνων. Για παράδειγμα, το εμβόλιο εναντίον του ιού HPV, το οποίο εγκρίθηκε και εφαρμόστηκε νωρίς στη Σουηδία, είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση στο 64% του κινδύνου ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας σε γυναίκες που εμβολιάστηκαν πριν από την ηλικία των 20 σε σχέση με γυναίκες που δεν εμβολιάστηκαν.

Το εμβόλιο στη χώρα μας είναι εγκεκριμένο τόσο για τα αγόρια όσο και για τα κορίτσια από την ηλικία των 9 ετών. Εκτός από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, έχουμε και άλλους HPV σχετιζόμενους καρκίνους που αφορούν και τα δυο φύλα, όπως ο καρκίνος της αμυγδαλής, πρωκτού και γεννητικών οργάνων. Επομένως, συνιστάται και αποζημιώνεται στη χώρα μας το εμβόλιο κατά του HPV από την ηλικία των 9 ετών και στα δύο φύλα.

Οι συστάσεις

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) συνιστά προληπτικό έλεγχο για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, του μαστού και του καρκίνου του παχέος εντέρου. Επίσης, σε άτομα που έχουν συγκεκριμένο προφίλ κινδύνου λόγω αυξημένων περιστατικών καρκίνου στην οικογένεια ή όσους είναι βαρείς καπνιστές, εξατομικεύεται η πρόληψη. Για τους βαρείς καπνιστές συνιστάται προσυμπτωματικός έλεγχος για καρκίνο του πνεύμονα. Ατομα που έχουν αρκετά περιστατικά κινδύνου στην οικογένεια, ιδιαίτερα περιστατικά που αφορούν άτομα νεαρής ηλικίας, πρέπει να απευθύνονται στον γιατρό τους διότι μπορεί να ενδείκνυται γενετικός έλεγχος. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κάποιος αν φέρει επιβλαβή μετάλλαξη διότι εκεί εξατομικεύεται η πρόληψη και μπορεί να γίνει σύσταση για προληπτικές επεμβάσεις για μείωση του κινδύνου.

Με βάση τα δεδομένα αυτά, το 2021 το Europe’s Beating Cancer Plan έθεσε κάποιους στόχους, π.χ., ένα περιβάλλον χωρίς καπνό, τη μείωση του αλκοόλ, την υιοθέτηση υγιεινών συνηθειών (υγιεινή δίαιτα και άσκηση), τη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης και της έκθεσης σε ακτινοβολία και σε επικίνδυνες ουσίες και την πρόληψη του καρκίνου που σχετίζεται με λοιμώξεις.

Στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται ότι υπάρχει ετερογένεια όσον αφορά τη συμμόρφωση των κρατών-μελών με προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου. Για παράδειγμα, για τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του μαστού, υπάρχει μια διακύμανση από 6%-90% ανάμεσα στα κράτη-μέλη, γεγονός το οποίο είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό. Επομένως, ο γιατρός του μέλλοντος εστιάζει στην πρόληψη και όχι στα φάρμακα.

Μπορούμε να προλάβουμε τον καρκίνο;