Στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Οι ελληνικές δυνάμεις ασφαλείας (1944-1990): μια κοινωνική ιστορία» και με αφορμή τις επετείους ογδόντα ετών από την Απελευθέρωση και πενήντα ετών από τη Μεταπολίτευση, ο τομέας κοινωνικής θεωρίας του τμήματος πολιτικής επιστήμης και δημόσιας διοίκησης του ΕΚΠΑ και το τμήμα διεθνών και ευρωπαϊκών σπουδών του ΠΑΠΕΙ οργανώνουν επιστημονικό συνέδριο με τίτλο «Ένστολοι στην Ελλάδα (1944 ως σήμερα): μια κοινωνική ιστορία» στο ΕΚΠΑ τον Ιανουάριο 2024.
Το συνέδριο εστιάζει στην ιστορία των ένστολων σωμάτων στην Ελλάδα από την Απελευθέρωση και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως σήμερα. Ως ένστολα σώματα γίνονται αντιληπτές πρωτίστως οι ένοπλες δυνάμεις και τα σώματα ασφαλείας κατά τον 20ο και 21ο αιώνα, τόσο στις πιο παραδοσιακές εκφάνσεις τους (πεζικό, αεροπορία, ναυτικό, χωροφυλακή, αστυνομία πόλεων, ελληνική αστυνομία), όσο και στις πιο καινοτόμες (τροχαία, λιμενικό, άμεση δράση, κτλ.). Ενώ ο στρατός και εν μέρει οι αστυνομικές δυνάμεις έχουν μελετηθεί από πολιτική και θεσμική άποψη, πολύ λιγότερο έχουν εξεταστεί τα παραπάνω σώματα υπό το πρίσμα της κοινωνικής ιστορίας και της ιστορικής κοινωνιολογίας. Κρίσιμες παράμετροι όπως η εσωτερική τους ιστορία, η εκπαίδευσή τους και εν γένει η κοινωνική τους συγκρότηση παραμένουν εν πολλοίς άγνωστες. Η δράση τους ως ευρύτερων κοινωνικών θεσμών και όχι μόνον ως τμημάτων του κρατικού κατασταλτικού μηχανισμού συνεχίζει να είναι εξίσου αφώτιστη.
Το συγκεκριμένο συνέδριο επιχειρεί να φωτίσει τις παραπάνω πτυχές και να χαράξει μια εκ τον ένδον ιστορία των ενστόλων. Οι τρόποι με τους οποίους οι παραπάνω δομούν το μικρόκοσμο τους και αλληλοεπιδρούν με την κοινωνία τίθενται στο επίκεντρο της διερεύνησης μας. Ιδιαίτερα μας ενδιαφέρει το ζήτημα της μεταπολεμικής κοινωνικής κινητικότητας σε σχέση με τα ένστολα σώματα, και οι τρόποι με τους οποίους η στελέχωση των σωμάτων αυτών σχετιζόταν με ατομικές και συλλογικές στρατηγικές κοινωνικής ανέλιξης. Το συνέδριο αντιλαμβάνεται αυτά τα ζητήματα τόσο από μια ιστορική όσο και από μια σύγχρονη οπτική και γι’ αυτό εξετάζει την περίοδο από το 1944 μέχρι σήμερα με όλες τις ιστορικές και κοινωνικές τομές που αυτή συνεπάγεται.
Κατά την πρώτη τριακονταετία, τα ένστολα σώματα μελετώνται στο αυταρχικό πλαίσιο της εμφυλιακής, μετεμφυλιακής και δικτατορικής Ελλάδας ως τη Μεταπολίτευση. Το πλαίσιο του «παρακράτους» παρέχει τις ιστορικές και κοινωνιολογικές συντεταγμένες για τη μελέτη του στρατού και των δυνάμεων ασφαλείας. Στην πεντηκονταετία του ακολούθησε το 1974 εξετάζεται σε πρώτη φάση η μετάβαση του στρατού και της αστυνομίας από μια έντονα ιεραρχική κοινωνία σε μια νέα χαρακτηριζόμενη από εντεινόμενες τάσεις εκδημοκρατισμού και φιλελευθεροποίησης. Οι τρόποι με τους οποίους παραδοσιακά αυταρχικοί μηχανισμοί όπως ο στρατός και η αστυνομία εγκλιματίζονται στις νέες συνθήκες συνιστούν κύριο άξονα της προβληματικής μας. Ειδικότερα, μας απασχολεί και ο ρόλος της βίας που ήταν επιτρεπτό να ασκηθεί από τους ενστόλους σε μια πλέον μη πολεμική κοινωνία, η οποία επιδείκνυε ολοένα και μικρότερη ανοχή σε δείγματα υπέρμετρης κρατικής βίας. Πιο εξειδικευμένες παράμετροι που μας απασχολούν περιλαμβάνουν την αλλαγή των μεθόδων εισαγωγής στα ένστολα σώματα μέσω των πανελληνίων εξετάσεων στη δεκαετία του 1980 και κατά συνέπεια στην τροποποίηση της κοινωνικής τους βάσης.
Η επιστημονική επιτροπή ενδιαφέρεται, αλλά δεν περιορίζεται, στις παρακάτω ευρείες θεματικές:
●Κοινωνική ιστορία και προσωπικό των ένστολων σωμάτων
●Ένστολοι και βία (ιδίως εν μέσω πολεμικών συγκρούσεων όπως τα Δεκεμβριανά και ο Εμφύλιος)
●Βιογραφικές-μικροϊστορικές προσεγγίσεις στο στρατό και τα σώματα ασφαλείας
●Κοινωνικές διαιρέσεις και σώματα ασφαλείας (ιδίως στη μετεμφυλιακή-δικτατορική περίοδο)
●Ένστολοι και πολιτικές κοινωνικού εκσυγχρονισμού
●Ένστολοι, αντικομουνισμός, και στρατηγικές κοινωνικής ανέλιξης
●Έμφυλη διάσταση των ένστολων σωμάτων (αρρενωπότητες, θηλυκότητες, ΛΟΑΤΚΙ+)
●Εσωτερικές πολιτικές και κοινωνικές αντιθέσεις εντός των ένστολων σωμάτων (μεσαία και
κατώτερα κοινωνικά στρώματα, δημοκρατικοί, βασιλικοί, και χουντικοί ένστολοι)
●Ένστολοι και Μεταπολίτευση (ιδίως 1974-81)
●Εκδημοκρατισμός και ένστολα σώματα (1974-)
●Τα ένστολα σώματα: α) στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και της βρετανικής και αμερικανικής μεταπολεμικής βοήθειας, και β) πριν και μετά την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ/ΕΕ
●Ένστολα σώματα και τρομοκρατία, αναρχική βία, (ακρο)δεξιά βία
●Ένστολα σώματα στην εποχή της οικονομικής κρίσης (2010-)
●Ένστολα σώματα και κρατική εξουσία στην πανδημική και μεταπανδημική εποχή (2020-)
Οι ενδιαφερόμενοι καλούνται να αποστείλουν ηλεκτρονικά τις περιλήψεις των εργασιών τους (ως 300 λέξεις) μαζί με σύντομα βιογραφικά σημειώματα (ως 150 λέξεις) ως τις 30 Σεπτεμβρίου 2023. Τα αποτελέσματα θα ανακοινωθούν ατομικά ως τις 15 Οκτωβρίου και οι εισηγήσεις δεν θα πρέπει να υπερβαίνουν τα 20 λεπτά. Το συνέδριο δίνει έμφαση στη διεπιστημονικότητα με συμμετοχή, μεταξύ άλλων, ιστορικών, πολιτικών επιστημόνων, κοινωνιολόγων, και διεθνολόγων. Η υποβολή προτάσεων με συγκριτικό και διεπιστημονικό περιεχόμενο είναι καλοδεχούμενη στο βαθμό που η ελληνική περίπτωση ενέχει σημαντική θέση. Στο συνέδριο αναμένεται να συμμετάσχουν περί τις 15 ως 20 επιστημονικές εργασίες και στη συνέχεια, κατόπιν επιλογής, ορισμένες εξ αυτών θα συμπεριληφθούν σε συλλογικό τόμο από έγκριτο εκδοτικό οίκο. Οι προτάσεις πρέπει να αποσταλούν μόνο σε ηλεκτρονική μορφή στις διευθύνσεις: aliprant@act.edu και delispan@hotmail.com.
Επιστημονική επιτροπή:
Χρήστος Αληπράντης, μεταδιδακτορικός ερευνητής ΕΚΠΑ – επίκουρος καθηγητής κοινωνικών
επιστημών, Αμερικάνικο Κολλέγιο Θεσσαλονίκης
Βαγγέλης Καραμανωλάκης, αναπληρωτής καθηγητής νεότερης ελληνικής ιστορίας, ΕΚΠΑ
Τζένη Λιαλιούτη, επίκουρη καθηγήτρια νεότερης και σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, ΕΚΠΑ
Κωνσταντίνα Μπότσιου, καθηγήτρια πολιτικής ιστορίας και διεθνών σχέσεων, ΠΑΠΕΙ
Παναγής Παναγιωτόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής κοινωνιολογίας, ΕΚΠΑ
Οργανωτική γραμματεία:
Χρήστος Αληπράντης, μεταδιδακτορικός ερευνητής ΕΚΠΑ – επίκουρος καθηγητής κοινωνικών
επιστημών, Αμερικάνικο Κολλέγιο Θεσσαλονίκης
Παναγιώτης Δελής, συνεργάτης εργαστηρίου ελληνικής πολιτικής, ΕΚΠΑ
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.