της Έφης Κάννερ*
*Η Έφη Κάννερ είναι Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Τμήμα Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. Μεταξύ των πρόσφατων έργων της συγκαταλέγονται τα: Τουρκία: βία, αντίσταση και πολιτική στον καιρό της κρίσης. Πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις απέναντι στην έμφυλη βία, Ηρόδοτος, Αθήνα 2018 (επιστημονική διεύθυνση)‧ Άνδρες και γυναίκες στην τροχιά του εκσυγχρονισμού. Ο τουρκικός εκσυγχρονισμός από τη σκοπιά των έμφυλων σχέσεων, Ηρόδοτος, Αθήνα 2021.
Πολλοί αναλυτές, αναφερόμενοι στον τουρκικό εκσυγχρονισμό, κάνουν λόγο για μια άνωθεν εκπορευόμενη διαδικασία, με κύριους φορείς το στρατό και την κρατική γραφειοκρατία που βρήκε την κοινωνία αδιάφορη ή και εχθρική και που, ως εκ τούτου, δεν ήταν δυνατόν να επιβληθεί, παρά μόνο διαμέσου μιας κοινωνικής μηχανικής, απότοκος της οποίας υπήρξε ο αυταρχισμός και η αποξένωση κράτους- κοινωνίας. Ωστόσο, όσο και αν η κοινωνική μηχανική αποτέλεσε πρωταρχικό στοιχείο του τουρκικού εκσυγχρονισμού, η αντιμετώπισή του ως μοναδικού ερμηνευτικού κλειδιού για αυτόν αγνοεί ή υποβαθμίζει τις κοινωνικές δυναμικές που κατέτειναν προς τη συγκεκριμένη κατεύθυνση. Η μελέτη του τουρκικού εκσυγχρονισμού από τη σκοπιά του φύλου απομακρύνει από τη θεώρησή του ως μιας άνωθεν εκπορευόμενης διαδικασίας και μετατοπίζει την οπτική μας σε ευρύτερες κοινωνικές διεργασίες.
Παρ’ όλο που η εκπαίδευση, η εργασία και τα πολιτικά δικαιώματα των γυναικών, καθώς και η αναβάθμιση της θέσης τους στην οικογένεια, θεωρήθηκαν ιστορικά δείκτες εκσυγχρονισμού στην Τουρκία, ο τουρκικός εκσυγχρονισμός, σε όλη την πορεία του μέχρι σήμερα, συνοδεύτηκε από ποικίλες μορφές αποκλεισμού για εκείνες στα συγκεκριμένα πεδία. Οι αποκλεισμοί αυτοί οδήγησαν σε δυναμικές κινητοποιήσεις, με αποτέλεσμα να καταστούν τα δικαιώματα των γυναικών προνομιακό πεδίο για την εκφορά εκσυγχρονιστικών πολιτικών λόγων και τη συγκρότηση των αντίστοιχων πολιτικών προφίλ ως στοιχείων εσωτερικής και διεθνούς νομιμοποίησης. Έτσι στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας το «γυναικείο ζήτημα» κατέλαβε μέσα στις δεκαετίες και καταλαμβάνει ακόμη κεντρική θέση στη ρητορική, τόσο των κεμαλιστών, όσο και των αντιπάλων τους.
Ο κεντρικός πολιτικός χαρακτήρας των έμφυλων σχέσεων στη σύγχρονη Τουρκία γίνεται εμφανής από τη θέση που το ζήτημα της έμφυλης βίας έχει αποκτήσει στο δημόσιο λόγο τα τελευταία χρόνια. Ο πολιτικός αυτός χαρακτήρας αναδείχθηκε στη μελέτη Τουρκία: βία, αντίσταση και πολιτική στον καιρό της κρίσης. Κοινωνικές και πολιτικές αντιδράσεις απέναντι στην έμφυλη βία. Ο συλλογικός αυτός τόμος υπήρξε το αποτέλεσμα της έρευνας που πραγματοποίησε ερευνητική ομάδα του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών και Σύγχρονων Ασιατικών Σπουδών του ΕΚΠΑ αποτελούμενη από 12 φοιτήτριες/τές και την υποφαινόμενη. Οι δε φοιτητές, εκτός από την έρευνα, συμμετείχαν και στη συγγραφή του τόμου. Πρόκειται για τις/ους: Κατερίνα Βογιατζή, Ροδιάνθη Γαβαλάκη, Αθηνά Ελευθερίου, Στέλλα Ζαργάνη, Σταυρούλα Καραλή, Στέλιο Κριθαρά, Χάρις Μέξα, Αγγελική Μουρτζούχου, Κωνσταντίνο Μπόρα, Ραχήλη Παναγιωτίδου, Αγγελική Τσουκάτου και Μαρκέλλα Φιδανάκη.
Το κεντρικό ερευνητικό ερώτημα της μελέτης μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: το κίνημα κατά της έμφυλης βίας στην Τουρκία διαμορφώνει «πολιτική από τα κάτω» τα τελευταία χρόνια; Κατά πόσο, δηλαδή, οι έμφυλες διαστάσεις, τόσο της πολιτικής του κυβερνώντος κόμματος, όσο και των πολιτικών προγραμμάτων και πρωτοβουλιών των αντιπολιτευτικών κομμάτων, συνομιλούν με αντίστοιχες παρεμβάσεις «από τα κάτω»; Στην προοπτική αυτή εξετάσαμε τους λόγους και τη δράση φιλοκοσμικών και ισλαμικών ΜΚΟ, κουρδικών και εργατικών γυναικείων συσσωματώσεων, καθώς και LGBTIQ οργανώσεων. Παρακολουθήσαμε, επίσης, την παρουσία της έμφυλης βίας στις τουρκικές τηλεοπτικές σειρές, αλλά και την εξέλιξη των αντιδράσεων της τουρκικής κοινής γνώμης απέναντι σε αυτή. Τέλος, εξετάσαμε λόγους και πρακτικές ολόκληρου του φάσματος των πολιτικών κομμάτων. Απομακρυνόμενοι από τις αντιλήψεις περί εσωτερικής μονολιθικότητας, εντοπίσαμε τους διαφορετικούς, αντιφατικούς συχνά λόγους που διέπουν την πολιτική τους στο θέμα της έμφυλης βίας, κάτι που υποδεικνύει διαφορετικές ομάδες πίεσης στο εσωτερικό τους. Με βάση τα παραπάνω ανιχνεύσαμε τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στο τουρκικό κίνημα κατά της έμφυλης βίας και στον πολιτικό κόσμο. Η έρευνα κατέδειξε ότι το κίνημα κατά της έμφυλης βίας στην Τουρκία διαμορφώνει κοινωνικούς συσχετισμούς (στην κοινωνία των πολιτών και την κοινή γνώμη γενικότερα) τους οποίους κόμματα και κυβέρνηση οφείλουν να λάβουν υπόψη προκειμένου να αποκτήσουν εσωτερική και διεθνή νομιμοποίηση, αναδεικνύοντας έτσι το φύλο σε στοιχείο εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Επιπλέον, η κοινωνική βάση του τουρκικού γυναικείου κινήματος διευρύνεται, πράγμα που οδηγεί στην άρση της πόλωσης μεταξύ φιλοκοσμικών και θρησκευόμενων ομάδων στο εσωτερικό του, αλλά και ευρύτερα. Οι συγκεκριμένες εξελίξεις συντείνουν σε μια πλουραλιστικότερη αντιμετώπιση όχι μόνο των έμφυλων σχέσεων, αλλά και της θρησκείας και της εθνικής ταυτότητας. Η διαδικασία αυτή αναδιατάσσει το ίδιο το πολιτικό σκηνικό, όπως δείχνουν οι πρόσφατες σχετικές εξελίξεις.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.