Μνήμη στραμμένη στο μέλλον. 80 χρόνια από την απελευθέρωση του Άουσβιτς. Ευγενία Αλεξάκη: Τέχνη στα ναζιστικά στρατόπεδα. Η καλλιτεχνική μαρτυρία του Ισαάκ Μενασέ από το Μπέργκεν-Μπέλζεν

Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας «Μνήμη στραμμένη στο μέλλον. 80 χρόνια από την απελευθέρωση του Άουσβιτς» (https://padlet.com/GermanistikAthen/80yearsAuschwitz) το Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ σας προσκαλεί στην ομιλία της ιστορικού τέχνης Ευγενίας Αλεξάκη, επίκουρης καθηγήτριας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, με τίτλο «Τέχνη στα ναζιστικά στρατόπεδα. Η καλλιτεχνική μαρτυρία του Ισαάκ Μενασέ από το Μπέργκεν-Μπέλζεν», που θα πραγματοποιηθεί στις 12.05.2025 στις 18.30 στο Αμφιθέατρο Αντώνης Τρίτσης, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, Ακαδημίας 50, Αθήνα.

Παρά τη φρίκη της στρατοπεδικής εμπειρίας και των καθημερινών θηριωδιών, έγκλειστοι στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης κατάφεραν να δημιουργήσουν εικαστικά έργα κάθε είδους, από σχέδια και πίνακες, έως τοιχογραφίες και γλυπτά. Στην ιστοριογραφία του Ολοκαυτώματος, οι δημιουργίες των κρατούμενων αντιμετωπίστηκαν, πρωτίστως, ως ιστορικές πηγές, ενώ η ιστορία της λεγόμενης στρατοπεδικής τέχνης παραμένει σε μεγάλο βαθμό απούσα από τις κυρίαρχες τεχνοϊστορικές αφηγήσεις. Πρόσφατες προσεγγίσεις, ωστόσο, εξετάζουν τα έργα αυτά ως εξαιρετικά σύνθετα καλλιτεχνικά, ιστορικά και πολιτισμικά φαινόμενα που παρήχθησαν υπό ακραίες συνθήκες διώξεων και απανθρωποποίησης, αλλά και ως αποτέλεσμα εμπρόθετων επιλογών των δημιουργών τους. Υπό αυτό το πρίσμα, η ομιλία εστιάζει σε μια άγνωστη έως σήμερα σειρά σχεδίων του Έλληνα Εβραίου ερασιτέχνη ζωγράφου Ισαάκ Μενασέ, τα οποία κατάφερε να φιλοτεχνήσει κατά τον εγκλεισμό του στο Μπέργκεν-Μπέλζεν. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα κίνητρα και τους όρους δημιουργίας των έργων, στις θεματολογικές, εικονογραφικές και τεχνοτροπικές επιλογές του Μενασέ, καθώς και στη μετέπειτα πορεία των σχεδίων, ιδιαίτερα σε συνάρτηση με την καθυστερημένη ανάδυση της μνήμης του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων. Ποιες ιστορικές διαδρομές, ποιους αγώνες επιβίωσης και ποιες διαδρομές μνήμης (αλλά και λήθης) φωτίζει η ιστορία αυτών των έργων;

EΥΓΕΝΙΑ ΑΛΕΞΑΚΗ

Η Ευγενία Αλεξάκη είναι ιστορικός τέχνης, διδάκτωρ του Freie Universität του Βερολίνου και, από το 2024, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 2012, με υποτροφία του Ιδρύματος Fulbright διεξήγαγε έρευνα σε θέματα κριτικού οπτικού γραμματισμού ως επισκέπτρια ερευνήτρια στο School of the Arts του Columbia University της Νέας Υόρκης. Το επιστημονικό της έργο περιλαμβάνει μονογραφίες, συμβολές σε συλλογικούς τόμους και πρακτικά συνεδρίων, καθώς και άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά. Από το 2007 έως το 2010 διετέλεσε Γραμματέας της Εταιρείας Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης (ΕΕΙΤ). Είναι, επίσης, μέλος της Γερμανικής Εταιρείας Ιστορίας της Τέχνης (Deutscher Verband für Kunstgeschichte), του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM) και μέλος του ΔΣ του Ομίλου για την Ιστορική Εκπαίδευση στην Ελλάδα (ΟΙΕΕ). Έχει επιμεληθεί ατομικές και ομαδικές εικαστικές εκθέσεις στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης (iset), στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στον Δήμο Αθηναίων, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στη Συναγωγή της Κέρκυρας, στον Δήμο Καλαβρύτων κ.ά. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μεταπολεμική τέχνη, στις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις του ιστορικού τραύματος και ιδιαίτερα στις αναπαραστάσεις του Ολοκαυτώματος και των ναζιστικών εγκλημάτων καθώς και στην τέχνη στον δημόσιο χώρο και την εναλλακτική μνημειακότητα.

Πρόσφατες δημοσιεύσεις:

Isaac Menasse: A Greek Jewish Amateur Painter’s Unknown Drawings from Bergen-Belsen, στο Verena Krieger & Ella Falldorf (επιμ.), “To tear these images from time”: Exploring Visual Representations from Nazi Camps, Ghettos, and the Holocaust, Brill (υπό έκδοση, 2025)· «Η μνήμη της ‘ανάξιας ζωής’. Tiergartenstraße 4 – Μνημεία για τα θύματα της ναζιστικής ‘ευθανασίας’», στο Γιώργος Κόκκινος & Έλλη Λεμονίδου (επιμ.), Εγκλεισμοί και Ιστορία, Πεδίο, Αθήνα 2024· «Καλλιτεχνικές παρεμβάσεις, προφορικές ιστορίες και ιστορικά τεκμήρια: διασυνδέσεις σε εκθεσιακά-μνημονικά περιβάλλοντα για το δύσκολο παρελθόν», στο Νίκος Αποστολόπουλος, Γιώργος Κόκκινος, & Ζέτα Παπανδρέου (επιμ.), Το MOG ως αντικείμενο μελέτης: Ιστοριογραφία, Τραυματική Μνήμη, Δημόσια Ιστορία, Ιστορική Εκπαίδευση, Βερολίνο, Freie Universität Berlin-Refubium, 2023· «Εκθέσεις που έγραψαν τη δική τους ιστορία (της τέχνης). Πολιτικές της μνήμης και τεχνοϊστορικά αφηγήματα στην πρώτη documenta», Ιστορία της Τέχνης, 11 (2022).