Σήμερα, (12 Μαΐου)H παγκόσμια κοινότητα ενώνεται για να γιορτάσει την Παγκόσμια Ημέρα Υγείας Φυτών, μια ημέρα αφιερωμένη στην ευαισθητοποίηση για την προστασία των φυτών και τη σημασία τους για την υγεία των ανθρώπων, των ζώων και του περιβάλλοντος.Η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας Φυτών αναγνωρίζει ότι τα φυτά είναι θεμέλιο της επισιτιστικής ασφάλειας και άμεσα συνδεδεμένα με την υγεία μας. Υγιή φυτά προσφέρουν διατροφή υψηλής ποιότητας για ανθρώπους και ζώα, ενώ υποστηρίζουν τη βιοποικιλότητα και διατηρούν την ισορροπία των οικοσυστημάτων. Η χρήση φυτοφαρμάκων, αν και αναγκαία για τον έλεγχο παρασίτων, εάν δεν γίνεται με ορθολογιστικές προσεγγίσεις, μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια της βιοποικιλότητας, ρύπανση του περιβάλλοντος, προβλήματα ασφάλειας τροφίμων και ανθεκτικότητα στα φυτοφάρμακα. Είναι κρίσιμο να βρούμε ισχυρές και βιώσιμες λύσεις για τη διαχείριση της υγείας των φυτών. Η φετινή θεματολογία της Παγκόσμιας Ημέρας Υγείας Φυτών καλεί όλους να ευαισθητοποιηθούν και να αναλάβουν δράση για τη διατήρηση της υγείας των φυτών, των ζώων, των ανθρώπων και του περιβάλλοντος.
Είναι γεγονός ότι όλα τα ζώα, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, εξαρτώνται από τα φυτά. Τα φυτά είναι υπεύθυνα για την παραγωγή οξυγόνου, το οποίο είναι απαραίτητο για την ανθρώπινη αναπνοή. Η ύπαρξη του ανθρώπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παρουσία της χλωρίδας, καθώς η απουσία των φυτών θα καθιστούσε αδύνατη την επιβίωσή μας. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι οι ασθένειες και τα παράσιτα έχουν τη δυνατότητα να επηρεάσουν τα φυτά σε παγκόσμια κλίμακα. Ετησίως, έχουν καταγραφεί απώλειες που ανέρχονται στο 15-30% των παγκόσμιων καλλιεργειών τροφίμων. Το μεταβαλλόμενο παγκόσμιο κλίμα και ο αυξανόμενος παγκόσμιος πληθυσμός ασκούν μεγαλύτερη πίεση στα συστήματα γεωργικής παραγωγής. Ταυτόχρονα, τα παθογόνα και τα παράσιτα των φυτών εξελίσσονται και προσαρμόζονται και γίνονται πιο αποτελεσματικά στην προσβολή των ίδιων των φυτών από τα οποία εξαρτάται η ανθρωπότητα.
Πέρα από τα παθογόνα, έντομα τρέφονται με φυτά, μειώνοντας έτσι τις αποδόσεις των καλλιεργειών και αποδυναμώνοντας τη ζωτικότητα τους. Επιπλέον, τα έντομα διευκολύνουν τη μετάδοση ασθενειών από το ένα φυτό στο άλλο, επηρεάζοντας έτσι αρνητικά την υγεία του φυτικού πληθυσμού. Η κλιματική αλλαγή θέτει σημαντικές προκλήσεις για την υγεία των φυτών. Στη σύγχρονη εποχή, λόγω των αλλαγών στα κλιματικά πρότυπα, η κατανομή των φυτοπαθογόνων και των εντόμων έχει επεκταθεί πέρα από την ιστορική τους εξάπλωση. Αυτές οι αλλαγές στις περιβαλλοντικές συνθήκες έχουν οδηγήσει σε νέα πρότυπα μετάδοσης ασθενειών και συμπεριφοράς εντόμων παρασίτων. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή ασκεί επίσης άμεση επιρροή στην υγεία της φυτικής ζωής, καθώς οι αυξημένες θερμοκρασίες, οι μειωμένες αλλά και οι αυξημένες βροχοπτώσεις μπορούν να επηρεάσουν την παραγωγικότητα και την επιβίωση των φυτών. Τόσο τα τρόφιμα που καταναλώνουμε όσο και τα φυσικά περιβάλλοντα που απολαμβάνουμε απειλούνται.
Ευτυχώς, ο τομέας της υγείας των φυτών έχει βρεθεί στο επίκεντρο σημαντικής έρευνας, με τους ειδικούς να αναπτύσσουν μεθοδολογίες για την προστασία της φυτικής παραγωγής, τη διαχείριση ασθενειών και εντόμων και τη βελτίωση της βιωσιμότητας των δασών, των αγρών και των κήπων. Οι βιοτεχνολόγοι αξιοποιούν τις γνώσεις τους σχετικά με τη βιολογία των παθογόνων για να αναπτύξουν καλλιεργούμενα φυτά που είναι πιο ανθεκτικά στις ασθένειες και λιγότερο εξαρτημένα από τα φυτοφάρμακα. Μέσω του ελέγχου της γονιδιακής ρύθμισης, η βιοτεχνολογία χρησιμοποιείται για την ενίσχυση της αποδοτικότητας της χρήσης του νερού, μειώνοντας έτσι την εξάρτηση των καλλιεργειών από την άρδευση. Η προσέγγιση αυτή ευνοεί επίσης τη δέσμευση του άνθρακα, οδηγώντας σε βελτίωση της πρόσληψης ανόργανων συστατικών από το έδαφος, μειώνοντας κατά συνέπεια την ανάγκη για λίπανση. Οι επιστημονικές κοινότητες των μικροβιολόγων και των οικολόγων ασχολούνται με την έρευνα για τον προσδιορισμό των πιθανών βελτιωτικών παρεμβάσεων από τη χρήση ωφέλιμων μικροβίων για την καταπολέμηση των παθογόνων και των παρασίτων, με στόχο την αύξηση των αποδόσεων των καλλιεργειών. Σε συνεργασία, οι επιστήμονες ασχολούνται με την ανάδειξη των αυτοφυών και γεωργικών φυτών και τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.
Η έρευνα στον συγκεκριμένο τομέα απαιτεί μια πολύπλευρη προσέγγιση, η οποία περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία για την πρόοδό της. Πρώτον, η επένδυση στην έρευνα της επιστήμης των φυτών από τον δημόσιο τομέα είναι υψίστης σημασίας. Δεύτερον, η δημιουργία σχέσεων συνεργασίας μεταξύ ακαδημαϊκών ιδρυμάτων, βιομηχανίας και κρατικών ινστιτούτων είναι ζωτικής σημασίας για τη διευκόλυνση ολοκληρωμένων ερευνητικών προσπαθειών. Τρίτον, η συμμετοχή ενός κοινού που είναι πρόθυμο να υποστηρίξει επιστημονικά τεκμηριωμένες λύσεις για τις ασθένειες και τους εχθρούς των φυτών είναι απαραίτητη για την καλλιέργεια μιας κουλτούρας επιστημονικής παιδείας και δέσμευσης για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Ο παγκόσμιος πληθυσμός εξαρτάται από τον πολλαπλασιασμό των υγιών φυτών. Οι συζητήσεις για τα πλεονεκτήματα της δημόσιας χρηματοδοτούμενης εκπαίδευσης και έρευνας στην επιστήμη των φυτών είναι επιτακτική ανάγκη για να γίνει κατανοητή η σημασία των επιστημονικά τεκμηριωμένων λύσεων που διασφαλίζουν την περιβαλλοντική βιωσιμότητα στον γεωργικό τομέα. Επιπλέον, είναι σημαντικό να παροτρύνουμε τους τοπικούς και κρατικούς εκπροσώπους να υποστηρίξουν δημόσιες πρωτοβουλίες στον τομέα των φυτικών επιστημών ώστε να αναγνωριστεί η δυνατότητα συλλογικής δράσης για την προώθηση της υγιούς χλωρίδας και της ακεραιότητας του περιβάλλοντος.
Η κλιματική αλλαγή, οι επιδημίες φυτικών ασθενειών και η παγκοσμιοποίηση του εμπορίου καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για διεπιστημονικές λύσεις. Βιολόγοι, φυτοπαθολόγοι, γεωπόνοι, εντομολόγοι και ειδικοί στην αγροτεχνολογία εργάζονται συστηματικά για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών. Με τη βοήθεια μαθηματικών μοντέλων και σύγχρονων εργαλείων παρακολούθησης, επιτυγχάνεται η έγκαιρη πρόβλεψη ασθενειών και παρασίτων, διευκολύνοντας τους παραγωγούς να λάβουν βιώσιμες και τεκμηριωμένες διαχειριστικές αποφάσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στη διατήρηση των άγριων φυτικών συγγενών των καλλιεργειών μας. Η ενίσχυση ενός παγκόσμιου δικτύου τραπεζών σπερμάτων είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία της βιοποικιλότητας και τη στήριξη της αγροτικής παραγωγής στο μέλλον. Παράλληλα, οι επιστήμονες διερευνούν τη συμβιωτική σχέση των φυτών με τα μικρόβια του εδάφους, αξιοποιώντας τη μικροβιακή ποικιλότητα για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των φυτών απέναντι σε περιβαλλοντικές καταπονήσεις, όπως η ζέστη και η ξηρασία.
Σε αυτή την κρίσιμη συγκυρία, η επιστήμη των φυτών αποκτά κεντρικό ρόλο όχι μόνο για την προστασία της γεωργικής παραγωγής, αλλά και για τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη. Η Παγκόσμια Ημέρα των Φυτών είναι μια ευκαιρία να αναγνωρίσουμε τη σημασία των φυτών και να στηρίξουμε τις προσπάθειες για ένα βιώσιμο και ανθεκτικό μέλλον.
Τα μέλη ΔΕΠ του τομέα Βοτανικής, του τμήματος Βιολογίας του ΕΚΠΑ
Ιωάννης – Δημοσθένης Αδαμάκης
Ανδρέας Ρούσσης
Δέσποινα Σαμακοβλή
Κοσμάς Χαραλαμπίδης
