Η ερευνητική συνεργασία, της Σχολής Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΣΕΦΑΑ) και της Ιατρικής Σχολής Αθηνών, δύο σχολών του ΕΚΠΑ, καθοδηγούμενη από τους Κωνσταντίνο Καρτερολιώτη, Καθηγητή Μεθοδολογίας Έρευνας στη Φυσική Αγωγή και τον Αθλητισμό, Κοσμήτορα της Σχολής Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού (ΣΕΦΑΑ) και τον Αντώνιο Μ. Πολίτη Καθηγητή Ψυχιατρικής στην Α’ Ψυχιατρική κλινική, υπεύθυνο της Μονάδας Ψυχογηριατρικής στο Αιγινήτειο νοσοκομείο και επισκέπτη στην Ιατρική Σχολή John’s Hopkins στον Τομέα Γηριατρικής Ψυχιατρικής και Νευροψυχιατρικής, τεκμηρίωσε τόσο την αποτελεσματικότητα όσο και τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να εφαρμόζεται η σωματική άσκηση έτσι ώστε να αποτελεί μία από τις προτεινόμενες μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις για τη διαχείριση των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων των ανθρώπων που πάσχουν από άνοια.
Η άνοια αποτελεί την κλινική έκφραση πολλών νευροεκφυλιστικών νοσημάτων. Η πλέον συχνή είναι η νόσος Αλτσχάιμερ (NA) με τα άτομα που πάσχουν από άνοια που οφείλεται στη ΝΑ να έχουν διπλασιαστεί παγκοσμίως από το 1990 έως το 2016. Όμως ο Αλοΐσιος Αλτσχάιμερ είχε περιγράψει ήδη από το 1906 και σημαντικές μεταβολές στη συμπεριφορά των ανθρώπων που πάσχουν από άνοια. Το ενδιαφέρον των ερευνητών αλλά και των υπηρεσιών υγείας ήταν προσανατολισμένο στα προβλήματα μνήμης των ασθενών και μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1980, οι μεταβολές στη συμπεριφορά, άρχισαν να αναδεικνύονται ως ένα από τα σημαντικά συμπτώματα της άνοιας. Τα εν λόγω συμπτώματα προσδιορίστηκαν για πρώτη φορά ως «Συμπεριφορικά και ψυχολογικά συμπτώματα της άνοιας» (Behavioural and psychological symptoms of dementia, BPSD) το 1995 ενώ σήμερα χρησιμοποιείται ο όρος νευροψυχιατρικά συμπτώματα (ΝΨΣ) κυρίως για να αποδώσει την αιτιολογική διάσταση. Το ποσοστό των ατόμων της κοινότητας που αναφέρουν ένα ή περισσότερα συμπτώματα ανέρχεται σε 61%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό όσων νοσηλεύονται σε μονάδες μακροχρόνιας παραμονής είναι 88% και εκείνων με σοβαρή ΝΑ φθάνει το 95% και εξακολουθούν μέχρι σήμερα ν’ αποτελούν ανοιχτό πεδίο της έρευνας για τη ΝΑ, εξαιτίας των πολλαπλών και σημαντικών επιπτώσεών τους: η παρουσία τους επιδεινώνει την έκπτωση των νοητικών λειτουργιών των ασθενών, και επιβαρύνει την υγεία και την ποιότητα ζωής τόσο των ίδιων όσο και των φροντιστών τους. Επίσης, αυξάνει τον ρυθμό ασυλοποίησης των ασθενών και μεγεθύνει το οικονομικό κόστος για τους εμπλεκομένους και για το σύστημα υγείας, λειτουργώντας παράλληλα ως παράγοντας ψυχολογικής επιβάρυνσης για τους φροντιστές. Η θεραπεία των ΝΨΣ όπως η απάθεια, το άγχος, η κατάθλιψη, η ψυχοκινητική ανησυχία, η ψύχωση και το παραλήρημα αποτελεί σημαντική πρόκληση και εγείρει ερωτήματα είτε λόγω της απουσίας ειδικών φαρμάκων είτε λόγω σημαντικών ανεπιθύμητων ενεργειών από τη χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων. Συνεπώς, επιτακτική είναι η ανάγκη εναλλακτικών μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων. Προς την κατεύθυνση των μη-φαρμακευτικών παρεμβάσεων έχουν εφαρμοστεί και αξιολογηθεί και παρεμβάσεις σωματικής άσκησης οι οποίες έχουν το πλεονέκτημα ότι είναι ελεύθερες παρενεργειών και μπορούν να προσαρμοστούν στις ανάγκες των ασθενών.
Στο παραπάνω πλαίσιο αναφοράς πραγματοποιήθηκε στη ΣΕΦΑΑ του ΕΚΠΑ συστηματική ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας με σκοπό τη διερεύνηση της επίδρασης της σωματικής άσκησης στα ΝΨΣ της άνοιας, τμήμα της Διδακτορικής Διατριβής της υποψήφιας διδάκτορα κ. Κομάνθης Κουλουτμπάνη με επιβλέποντα τον Καθηγητή Μεθοδολογίας Έρευνας Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού και Κοσμήτορα της ΣΕΦΑΑ (ΕΚΠΑ) κ. Κωνσταντίνο Καρτερολιώτη. Στην ερευνητική ομάδα συμμετείχαν επίσης, ο Καθηγητής Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ κ. Αντώνιος Πολίτης, η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Διδακτικής και Προπονητικής Βασικής Γυμναστικής της ΣΕΦΑΑ (ΕΚΠΑ) κ. Φωτεινή Βενετσάνου και η υποψήφια διδάκτωρ κ. Αλεξάνδρα Μαρκάτη της ΣΕΦΑΑ (ΕΚΠΑ). Η μελέτη διενεργήθηκε σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του «Preferred Reporting Items for Systematic Reviews and Meta-Analyses» (PRISMA) και η αναζήτηση της βιβλιογραφίας διεξήχθη σε πέντε ηλεκτρονικές βάσεις δεδομένων (SCOPUS, PubMed, SPORTDiscus, Web of Science και ScienceDirect). Αναζητήθηκαν τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές οι οποίες: (α) είχαν εφαρμόσει παρεμβάσεις σωματικής άσκησης με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (είδος, συχνότητα, ένταση και διάρκεια) σε ασθενείς με άνοια ή ήπια νοητική διαταραχή, (β) μελέτησαν την επίδραση της άσκησης στα ΝΨΣ και (γ) σύγκριναν την επίδραση αυτή σε σχέση με μία ομάδα ελέγχου που δεν ακολούθησε κάποιο πρόγραμμα άσκησης.
Από τις 512 καταχωρήσεις που εντοπίστηκαν, δεκατρείς μελέτες πληρούσαν τα προαναφερόμενα κριτήρια με συνολικό αριθμό συμμετεχόντων 1.925 άτομα. Η σύνθεση των αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με το είδος της άσκησης που εφαρμόστηκε. Από τα αποτελέσματα προέκυψε ότι η αερόβια άσκηση που επαναλαμβάνεται 3-5 φορές την εβδομάδα (συνολικής διάρκειας 2-15 μηνών) επιδρά θετικά στα ΝΨΣ, ενώ παράλληλα είναι οικονομικά αποδοτική στον περιορισμό των συγκεκριμένων συμπτωμάτων. Οι πολυδιάστατες παρεμβάσεις που συνδυάζουν διαφορετικά είδη σωματικής άσκησης (αερόβιας άσκησης σε συνδυασμό με ασκήσεις ενδυνάμωσης, ισορροπίας και ευλυγισίας) με συχνότητα εφαρμογής 2-3 φορές την εβδομάδα (συνολικής διάρκειας 6-12 μηνών) δεν φαίνονται το ίδιο αποτελεσματικές. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, επίσης, τα αποτελέσματα παρέμβασης προσανατολισμένης στη μυϊκή ενδυνάμωση ασθενών με άνοια και κινητικά προβλήματα. Διαπιστώθηκε ότι ένα πρόγραμμα που πραγματοποιείται 3 φορές την εβδομάδα (συνολικής διάρκειας 15 μηνών) περιορίζει σημαντικά τα συμπτώματα κατάθλιψης. Το πλήρες κείμενο της μελέτης δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό International Psychogeriatrics: https://doi.org/10.1017/S1041610221000193. Τα παραπάνω ευρήματα ενισχύονται από μεταγενέστερη μελέτη η οποία βρίσκεται υπό δημοσίευση και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ίδιας διατριβής. Η εν λόγω μελέτη στηρίχθηκε στα αποτελέσματα των ερευνών που συμπεριλήφθηκαν στη συστηματική ανασκόπηση. Ειδικότερα, διενεργήθηκαν μετα-αναλύσεις οι οποίες έδειξαν ότι η σωματική άσκηση περιορίζει σημαντικά τη συνολική βαθμολογία των ΝΨΣ (MD -5.28, 95% CI -9.46 έως -1.11, P = 0.01) και τα συμπτώματα κατάθλιψης (SMD -0.16, 95% CI -0.29 έως -0.02, P = 0.02). Επιπροσθέτως, παρατηρήθηκε ότι είναι ευεργετική στα συμπτώματα ψυχοκινητικής ανησυχίας. H ποιότητα των στοιχείων αξιολογήθηκε, μέσω της προσέγγισης Grading of Recommendations, Assessment, Development and Evaluation (GRADE) η οποία αποκάλυψε μέτρια και υψηλή βεβαιότητα για τα αποτελέσματα όσον αφορά την επίδραση της άσκησης στο σύνολο των ΝΨΣ και στην κατάθλιψη, αντίστοιχα. Συνοψίζοντας, υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η σωματική άσκηση αποτελεί μία πολλά υποσχόμενη μη φαρμακευτική αποτελεσματική προσέγγιση στη διαχείριση των ΝΨΣ της άνοιας. Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν την άποψη αφενός για την χρήση των εξατομικευμένων μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων από ειδικευμένους επαγγελματίες υγείας και αφετέρου για την ένταξη τεκμηριωμένων μη φαρμακευτικών παρεμβάσεων, όπως η σωματική άσκηση, στην εργαλειοθήκη των Κέντρων Ημέρας για την διαχείριση των ΝΨΣ. Αναμφισβήτητα, για τη μεγιστοποίηση των ωφελειών που πηγάζουν από τη σωματική άσκηση και την ενίσχυση του θεραπευτικού της αποτελέσματος, είναι ζωτικής σημασίας η εφαρμογή κατάλληλα διαμορφωμένων και εξατομικευμένων παρεμβάσεων προσαρμοσμένων στις ανάγκες των συμμετεχόντων.
Η συνεδρία έληξε για λόγους ασφάλειας.